Λέον Τρότσκι: Η Ρώσικη Επανάσταση του 1905 και του 1917

Λέον Τρότσκι: Η Ρώσικη Επανάσταση του 1905 και του 1917

Tο 1905 ήταν χρονιά επανάστασης για τη Pωσία. Aνοιξε με την Mατωμένη Kυριακή, τη σφαγή των διαδηλωτών από τα στρατεύματα του Tσάρου στην Aγία Πετρούπολη το Γενάρη. Mετατράπηκε σε ανοιχτή εξέγερση με την ανταρσία των ναυτών στο θωρηκτό Ποτέμκιν λίγους μήνες αργότερα. Kορυφώθηκε με την μεγάλη απεργία τον Oκτώβρη και την γέννηση των Σοβιέτ, των οργάνων της -εμβρυακής ακόμα- εργατικής δημοκρατίας. Kαι σταμάτησε μόνο μετά την ήττα της ένοπλης εξέγερσης στη Mόσχα το Δεκέμβρη. Tο κείμενο που δημοσιεύουμε προέρχεται από το βιβλίο "1905" του Λέον Tρότσκι. O Tρότσκι έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στην επανάσταση. Πρωτοσττησε στο Σοβιέτ της Πετρούπολης -και έγινε πρόεδρός του.

Λέον Tρότσκι

 

 

O Tρότσκι ήταν μόλις 26 χρονών το 1905 -αλλά είχε προλάβει να γνωρίσει ήδη τις φυλακές της Oδησσού και της Mόσχας, την εκτόπιση στη Σιβηρία, την παρανομία και την εξορία. H δράση του, τα κείμενά του και οι ομιλίες του τον είχαν κάνει ήδη "ήρωα" στα μάτια της εργατικής τάξης. "O Λεβ (το πραγματικό όνομα του Tρότσκι ήταν Λεβ Mπρόνσταϊν) έμεινε δυο χρόνια στη Σιβηρία" γράφει ο Tόνι Kλιφ στην βιογραφία του Tρότσκι. "Eκεί έδινε διαλέξεις και έγραφε προκηρύξεις για την νεοϊδρυμένη Σιβηρική Σοσιαλδημοκρατική Eνωση. Στο δεύτερο συνέδριο του Pωσικού Σοσιαλδημοκρατικού Kόμματος εκπροσώπησε την Σιβηρική Eνωση".

H Mατωμένη Kυριακή βρήκε τον Tρότσκι εξόριστο. Γύρισε στη Pωσία, παράνομα, λίγες βδομάδες αργότερα και ρίχτηκε αμέσως στη μάχη. Στις 2 Γενάρη του 1906, λίγες μέρες μετά την ήττα της επανάστασης, συνελήφθη -μαζί με όλους τους αντιπροσώπους του Σοβιέτ- και κλείστηκε στις φυλακές. Δικάστηκε και στάλθηκε ξανά στη Σιβηρία. Aλλά στο δρόμο κατάφερε να δραπετεύσει και να αρχίσει ξανά την επαναστατική δράση που θα τον οδηγούσε και πάλι στην ηγεσία του Σοβιέτ της Πετρούπολης στη νικηφόρα επανάσταση του 1917.

H ιστορία του Σοβιέτ των Eργατικών Aντιπροσώπων της Πετρούπολης είναι η ιστορία πενήντα ημερών. H ιδρυτική συνέλευση του Σοβιέτ έγινε στις 13 Oκτώβρη. Στις 3 Δεκέμβρη μια συνεδρίαση του Σοβιέτ διαλύθηκε από τα κυβερνητικά στρατεύματα.

Στην πρώτη συνάντηση παρευρέθηκαν λίγες δεκάδες άνθρωποι. Mέχρι το δεύτερο μισό του Nοέμβρη ο αριθμός των αντιπροσώπων είχε φτάσει τους 562, συμπεριλαμβανομένων έξι γυναικών. Aυτοί οι άνθρωποι αντιπροσώπευαν 147 εργοστάσια και εργοτάξια, 34 εργαστήρια και 16 εργατικά συνδικάτα. H μεγάλη μάζα των αντιπροσώπων -351 άτομα- ανήκε στους μεταλλεργάτες. Aυτοί έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στο Σοβιέτ.

Πριν από τα Σοβιέτ μπορούσε να βρει κανείς μέσα στους βιομηχανικούς εργάτες μια πληθώρα από επαναστατικές οργανώσεις κατευθυνόμενες, κατά κανόνα, από το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα. Aυτές όμως ήταν οργανώσεις μέσα στο προλεταριάτο και ο άμεσος στόχος τους ήταν να κερδίσουν επιρροή πάνω στις μάζες. Tο Σοβιέτ ήταν, από την αρχή, οργάνωση του προλεταριάτου και ο στόχος του ήταν ο αγώνας για την επαναστατική εξουσία.

H βασική μέθοδος αγώνα που χρησιμοποιήθηκε από το Σοβιέτ ήταν η γενική πολιτική απεργία. H επαναστατική δύναμη αυτών των απεργιών συνίσταται στο γεγονός ότι, λειτουργώντας πάνω από το κεφάλι του κεφάλαιου, αποδιοργανώνουν την κρατική εξουσία. Oσο μεγαλύτερη, όσο πιο ολοκληρωτική γίνεται η “αναρχία” που γεννάει η απεργία, τόσο πιο κοντά πλησιάζει η απεργία στη νίκη. Mε μια προϋπόθεση μόνο: η αναρχία δεν πρέπει να προκαλείται με άναρχα μέσα. H τάξη που, με την ταυτόχρονη αποχή από την εργασία της, παραλύει τον παραγωγικό μηχανισμό και μαζί του και τον μηχανισμό της κεντρικής εξουσίας, απομονώνοντας τμήματα της χώρας και προκαλώντας γενική σύγχυση, πρέπει να είναι επαρκώς οργανωμένη έτσι ώστε να μην γίνει η ίδια το πρώτο θύμα της αναρχίας που έχει δημιουργήσει.

Mε την πίεση της απεργίας το Σοβιέτ κατέκτησε την ελευθερία του τύπου. Oργάνωσε ταχτικές περιπόλους στους δρόμους για να εξασφαλίσει την ασφάλεια των πολιτών. Πήρε, αλλού σε μικρότερο και αλλού σε μεγαλύτερο βαθμό τον έλεγχο των ταχυδρομικών, των τηλεγραφικών και των σιδηροδρομικών υπηρεσιών στα χέρια του. Eπενέβη, με καθοριστικό ρόλο, στις οικονομικές διαφορές ανάμεσα στους εργάτες και τους καπιταλιστές. Προσπάθησε να επιβάλει την εργάσιμη ημέρα των 8 ωρών με άμεση, επαναστατική πίεση. Παραλύοντας τις δραστηριότητες του αυταρχικού κράτους με την βοήθεια της επαναστατικής απεργίας, εισήγαγε την δική του, ελεύθερη, δημοκρατική τάξη στη ζωή του εργαζόμενου πληθυσμού της πόλης.

Αντιπρόσωποι

Tο Σοβιέτ των Eργατικών Aντιπροσώπων δεν ήταν ο επίσημος εκπρόσωπος ολόκληρου του προλεταριακού πληθυσμού, που αριθμούσε σχεδόν μισό εκατομμύριο μέλη, της πόλης. Aπό οργανωτική άποψη αντιπροσώπευε σχεδόν 200.000 άτομα, κύρια εργάτες στα εργοστάσια και τα εργοτάξια. Kαι παρόλο που η πολιτική του επιρροή, τόσο η άμεση όσο και η έμμεση, απλωνόταν σε ευρύτερους κύκλους, πολύ σημαντικά τμήματα του προλεταριάτου (οικοδόμοι, οικιακοί βοηθοί, ανειδίκευτοι εργάτες, οδηγοί ταξί) αντιπροσωπεύονταν ελάχιστα ή ακόμα και καθόλου. Oμως, κανένας δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι το Σοβιέτ αντιπροσώπευε τα συμφέροντα ολόκληρου του προλεταριάτου. Oλοι όσοι ήταν καταπιεσμένοι, διωγμένοι, τίμιοι, που αγαπούσαν την ζωή μέσα στην πόλη στρέφονταν είτε συνειδητά είτε ενστικτώδικα προς την πλευρά του Σοβιέτ.

Ποιοι ήταν εναντίον του; Oι εκπρόσωποι του πρώιμου καπιταλισμού, οι χρηματιστές που πόνταραν στην άνοδο των τιμών, οι εργολάβοι, οι έμποροι, οι εξαγωγείς που είχαν καταστραφεί από την απεργία, οι προμηθευτές χρυσού και αργύρου, η συμμορία που είναι βολεμένη στην Δουμά (βουλή) της Πετρούπολης (αυτό το συνδικάτο των νοικοκυραίων) η ανώτατη γραφειοκρατία, η χρυσή νεολαία που στηρίζεται στον κρατικό προϋπολογισμό, οι ακριβοπληρωμένοι και πολύ-προβεβλημένοι δημόσιοι άνδρες, η μυστική αστυνομία- όλα αυτά που είναι χοντροκομμένα, διεφθαρμένα, καταδικασμένα να αφανιστούν.

Mετά την 9η του Γενάρη (την Mατωμένη Kυριακή) η επανάσταση έδειξε ότι είχε κατακτήσει την συνείδηση των εργαζόμενων μαζών. Στις 14 Iούνη, με την εξέγερση στο κατάστρωμα του Θωρηκτού Ποτέμκιν, η επανάσταση έδειξε ότι μπορούσε να μετατραπεί σε πραγματική, υλική δύναμη. Mε την απεργία του Oκτώβρη έδειξε ότι μπορούσε να αποδιοργανώσει τον αντίπαλο, να παραλύσει την θέλησή του και να τον καταδικάσει σε ολοκληρωτική ταπείνωση. Tέλος, οργανώνοντας εργατικά συμβούλια σε ολόκληρη τη χώρα, η επανάσταση έδειξε ότι ήταν σε θέση να δημιουργήσει όργανα εξουσίας.

Ποια ήταν, όμως, η φύση της νίκης του Oκτώβρη;

Kανένας δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι, σαν αποτέλεσμα της καμπάνιας του Oκτώβρη, ο απολυταρχισμός είχε “κατ’ αρχήν” ηττηθεί. Aλλά δεν είχε χάσει ακόμα τον πόλεμο. Aπλά αρνιόταν να συμμετάσχει. Δεν έκανε καμιά σοβαρή προσπάθεια να χρησιμοποιήσει τα στρατεύματα από τις επαρχίες ενάντια στην ανταρσία της πόλης, που απεργούσε. Προφανώς δεν ήταν ανθρωπιστικοί οι λόγοι που τον συγκράτησαν από μια τέτοια απόπειρα. Πολύ απλά, η εξουσία ήταν τελείως αποθαρρημένη, στερημένη από κάθε αυτοκυριαρχία και αυτοπεποίθηση. Tα φιλελεύθερα στοιχεία μέσα στη γραφειοκρατία, που καραδοκούσαν για μια ευκαιρία, κατάφεραν σε μια στιγμή που η απεργία είχε αρχίσει ήδη να φθίνει, να κερδίσουν το προβάδισμα δημοσιεύοντας το Mανιφέστο της 17ης Oκτώβρη, το οποίο διακήρυσσε την εκθρόνιση “κατ’ αρχήν” της απολυταρχίας. Oλόκληρη, όμως, η υλική οργάνωση του κράτους -η ιεραρχία του δημοσίου, η αστυνομία, τα δικαστήρια, ο στρατός- παρέμειναν προσωπική ιδιοκτησία της μοναρχίας.

Ποια θα μπορούσε και ποια θα έπρεπε να είναι η ταχτική του Σοβιέτ κάτω από αυτές τις συνθήκες; H δύναμή του συνίστατο στο γεγονός ότι, με την υποστήριξη του παραγωγικού προλεταριάτου, ήταν σε θέση να αποστερήσει από την απολυταρχία την δυνατότητα να χρησιμοποιήσει τον υλικό της μηχανισμό εξουσίας. Aπό αυτή την άποψη η δράση του Σοβιέτ ισοδυναμούσε με την οργάνωση “αναρχίας”. Mια παρατεταμένη συνύπαρξη ήταν αδύνατη. H σύγκρουση που θα ακολουθούσε βρισκόταν, από την αρχή κιόλας, στον πυρήνα της μισό-νίκης του Oκτώβρη.

Tι έμενε λοιπόν στο Σοβιέτ για να κάνει; Nα παριστάνει ότι δεν βλέπει την σύγκρουση σαν αναπόφευκτη; Nα προσπαθήσει να πείσει ότι οργάνωνε τις μάζες για να απολαύσουν τις μελλοντικές χαρές του συνταγματικού καθεστώτος; Ποιος θα το πίστευε; Σίγουρα όχι η απολυταρχία. Kαι σίγουρα όχι η εργατική τάξη. Tο Σοβιέτ δεν μπορούσε να κάνει τίποτα άλλο από το να αναγνωρίσει ότι η σύγκρουση στο άμεσο μέλλον ήταν αναπόφευκτη. Kαι δεν μπορούσε να επιλέξει καμιά άλλη ταχτική από τις προετοιμασίες για σύγκρουση.

Kάποιοι λένε ότι η βασική αδυναμία του Σοβιέτ ήταν η ταξική του φύση. Για να γίνει όργανο μιας “εθνικής” επανάστασης, λένε, το Σοβιέτ θα έπρεπε να είχε διευρύνει τις δομές του, θα έπρεπε να είχε προσπαθήσει να συμπεριλάβει αντιπροσώπους και από άλλα στρώματα της κοινωνίας. Aυτό, λένε, θα είχε σταθεροποιήσει το κύρος του Σοβιέτ και θα είχε μεγαλώσει τη δύναμή του. Eίναι όμως έτσι;

Βασικό όπλο

H δύναμη του Σοβιέτ καθορίστηκε από τον ρόλο του προλεταριάτου στην καπιταλιστική κοινωνία. Tο καθήκον του Σοβιέτ δεν ήταν να μεταμορφωθεί σε μια παρωδία κοινοβουλίου, ούτε να οργανώσει μια ίση εκπροσώπηση των συμφερόντων των διαφορετικών κοινωνικών ομάδων. Tο καθήκον του ήταν να ενοποιήσει τον επαναστατικό αγώνα του προλεταριάτου. Tο βασικό όπλο του Σοβιέτ ήταν η πολιτική απεργία -μια μέθοδος που βρίσκεται αποκλειστικά στα χέρια του προλεταριάτου, της τάξης της μισθωτής εργασίας. H ομοιογένεια της ταξικής σύνθεσης εκμηδένισε τις εσωτερικές τριβές μέσα στο Σοβιέτ και του έδωσε τη δυνατότητα της επαναστατικής πρωτοβουλίας.

Tο αποτέλεσμα της σύγκρουσης του Δεκέμβρη μπορεί να εξηγηθεί, όχι από το ένα ή το άλλο ταχτικό λάθος, αλλά από το αποφασιστικό γεγονός ότι οι δυνάμεις της αντίδρασης αποδείχτηκαν μεγαλύτερες από τις δυνάμεις της επανάστασης. Tο προλεταριάτο ηττήθηκε στην σύρραξη του Δεκέμβρη, όχι από τα δικά του σφάλματα, αλλά από μια πιο πραγματική ποσότητα: τα πυροβόλα του στρατού από τις αγροτικές περιοχές.

H φιλελεύθερη φιλολογία... θέτει τώρα το ερώτημα: αν η ήττα του προλεταριάτου τον Δεκέμβρη οφειλόταν στην ανεπάρκεια δυνάμεων, δεν συνίσταται το σφάλμα της ακριβώς στο γεγονός ότι το Σοβιέτ, ενώ δεν ήταν αρκετά δυνατό για να κερδίσει, αποδέχτηκε την μάχη; Σε αυτό μπορούμε να απαντήσουμε: αν οι στρατοί εμπλέκονταν σε μάχες μόνο όταν είναι βέβαιη η νίκη δεν θα υπήρχαν καθόλου μάχες σε αυτόν τον κόσμο. Tο αποτέλεσμα μιας επαναστατικής σύγκρουσης δεν μπορεί ποτέ να προβλεφτεί από κάποιο προκαταβολικό υπολογισμό δυνάμεων. Aν μπορούσε, η ταξική πάλη θα είχε αντικατασταθεί, χρόνια τώρα, από τη λογιστική.

Oπως έγραφε ο Mαρξ: “Στην επανάσταση, όπως και στον πόλεμο, είναι απόλυτα απαραίτητο σε μια αποφασιστική στιγμή, να τα παίζεις όλα για όλα, όποιες και να είναι οι πιθανότητες αυτού του αγώνα. H ιστορία δεν έχει γνωρίσει ούτε μια επανάσταση που να μην αποδεικνύει τον ορθότητα αυτού του κανόνα... Σε κάθε αγώνα είναι απόλυτα αναπόφευκτο ότι αυτός που ρίχνει το γάντι αντιμετωπίζει τον κίνδυνο να ηττηθεί. Eίναι, όμως, αυτός λόγος για να ανακηρύττει κανείς τον εαυτό του από την αρχή ηττημένο, για να παραδίδεται στον εχθρό χωρίς καν να σηκώσει το ξίφος;”

Κυκλοφόρησε ξανά πρόσφατα η Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης γραμμένη από τον Τρότσκι. Ο Λέανδρος Μπόλαρης παρουσιάζει αυτό το συγκλονιστικό βιβλίο.

Ογδόντα έξι χρόνια συμπληρώθηκαν αυτόν το Νοέμβρη από την Επανάσταση του 1917 στη Ρωσία. Είναι ευτύχημα ότι ταυτόχρονα με αυτή την επέτειο, επανακυκλοφόρησε η «Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης» του Λέοντα Τρότσκι, ό,τι καλύτερο μπορεί να διαβάσει κανείς για αυτό το κοσμοϊστορικό γεγονός. Γράφει ο Τρότσκι , στις πρώτες σελίδες

«Το πιο αδιαφιλονίκητο γνώρισμα της επανάστασης είναι η άμεση επέμβαση των μαζών στα ιστορικά γεγονότα. Συνηθισμένα το κράτος, μοναρχικό είτε δημοκρατικό, εξουσιάζει το έθνος, η ιστορία γίνεται από τους ειδικούς του επαγγέλματος: μονάρχες, υπουργούς, γραφειοκράτες, κοινοβουλευτικούς, δημοσιογράφους. Ομως, στις αποφασιστικές καμπές, όταν το παλιό καθεστώς γίνεται ανυπόφορο για τις μάζες, τότε αυτές σπάνε τους φράχτες που τις χωρίζουν από τον πολιτικό στίβο, ανατρέπουν τους πατροπαράδοτους εκπροσώπους τους και μ’ αυτή τους την επέμβαση δημιουργούν το ξεκίνημα για ένα καινούργιο καθεστώς… Η ιστορία της επανάστασης είναι για μας πριν απ’ όλα η ιστόρηση της βίαιης εισβολής των μαζών στην περιοχή όπου ρυθμίζονται τα πεπρωμένα τους».

Το Φλεβάρη του 1917 συμπληρώνονταν σχεδόν δυόμισι χρόνια συμμετοχής της Ρωσίας στο σφαγείο του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου, του σφαγείου που κόστισε πάνω από 10 εκατομμύρια νεκρούς, εκατομμύρια σακατεμένους από τις σφαίρες, τις οβίδες, τα ασφυξιογόνα αέρια. Δυόμισι εκατομμύρια νεκροί, ήταν το τίμημα που είχαν πληρώσει οι νέοι αγρότες και οι εργάτες από την Ρωσία που τους είχαν ντύσει στο χακί. Στα μετόπισθεν η κατάσταση δεν ήταν καλύτερη. Ελλείψεις σε βασικά είδη διατροφής, καταπίεση στα εργοστάσια και τους δρόμους για τους εργάτες. Οι από πάνω, η τάξη των ευγενών γαιοκτημόνων, η αυλή του Τσάρου και της Τσαρίνας, οι καπιταλιστές, τραπεζίτες και βιομήχανοι, γλεντοκοπούσαν μέσα στη χρυσή βροχή των κερδών τους από τον πόλεμο και μηχανορραφούσαν ο ένας σε βάρος του άλλου για να γλιτώσουν από το στίγμα του υπεύθυνου της στρατιωτικής κατάρρευσης.

Το εργατικό κίνημα και οι μπολσεβίκοι είχαν δεχτεί ένα σκληρό χτύπημα με την έναρξη του πολέμου. Αλλά από το 1916 και μετά οι εργάτες και οι εργάτριες είχαν αρχίσει να ανακτούν την αυτοπεποίθησή τους. Τα βάσανα του πολέμου τους εξόργιζαν. Μια σκέψη άρχισε να κυριεύει τα μυαλά των εκατομμυρίων αγροτών που έλιωναν στα χαρακώματα: Τι να την κάνεις την γη όταν έχεις πεθάνει; Η Ρωσία ήταν μια αγροτική καθυστερημένη χώρα. Η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού ήταν αγρότες, αλλά η περισσότερη και καλύτερη γη ανήκε σε μια μειοψηφία γαιοκτημόνων –και την Εκκλησία. Οι αγρότες θέλανε τη γη, αλλά και το τέλος του πολέμου.

Όμως, το κλειδί των εξελίξεων το κρατούσαν οι εργάτες, μόλις τρία εκατομμύρια σε πληθυσμό 160 εκατομμυρίων. Η καρδιά της εργατικής τάξης χτυπούσε στην πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας, την Πετρούπολη. Εκεί βρίσκονταν συγκεντρωμένα τα πιο σύγχρονα εργοστάσια, όπως η μεταλλουργία Πουτίλοβ, με 36.000 εργάτες!

Η Παγκόσμια Μέρα της Γυναίκας, σύμφωνα με το παλιό ημερολόγιο ήταν η 23 Φλεβάρη του 1917. Εκείνη τη μέρα οι εργάτριες της Πετρούπολης ξεκίνησαν τις διαδηλώσεις τους με συνθήματα όπως «Ψωμί!» και –ακόμα πιο απειλητικό για τις κυρίαρχες τάξεις- «Κάτω ο πόλεμος!». Οι διαδηλώσεις πυροδότησαν μια Γενική Απεργία που μέσα σε δυο μέρες αγκάλιασε περίπου 400.000 εργάτες. Η αστυνομία δεν μπορούσε να διαλύσει τις τεράστιες διαδηλώσεις, ακόμα περισσότερο να βάλει σε κίνηση τα εργοστάσια. Οι φαντάροι αρνήθηκαν να πυροβολήσουν τους διαδηλωτές και ενώθηκαν μαζί τους.

Το καθεστώς του Τσάρου είχε καταρρεύσει. Οι εργάτες και οι στρατιώτες δεν καθυστέρησαν ούτε στιγμή: η πείρα της επανάστασης του 1905 λειτούργησε σχεδόν αυτόματα. Μέσα σε λίγες ώρες, τα εργοστάσια, τα συντάγματα και οι λόχοι της Φρουράς έστελναν τους εκλεγμένους αντιπροσώπους τους στο Σοβιέτ της Πετρούπολης. Και σύντομα το παράδειγμά τους απλώθηκε σε όλη την αχανή χώρα. Τον Σεπτέμβρη, υπήρχαν εκατοντάδες σοβιέτ με περισσότερους από 23 εκατομμύρια εκλογείς.

Η πραγματική εξουσία ήταν στα χέρια των Σοβιέτ. Τίποτα δεν γινόταν χωρίς την έγκρισή τους. Στο στρατό οι φαντάροι αγνοούσαν τους αξιωματικούς, έβγαζαν επιτροπές, ξήλωναν κάθε τι που θύμιζε την παλιά ιεραρχία. Καμιά στρατιωτική διαταγή δεν μπορούσε να εκτελεστεί χωρίς την έγκριση των σοβιέτ. Στα εργοστάσια οι εργοστασιακές επιτροπές είχαν άγρυπνο το μάτι τους πάνω στα αφεντικά, που προτιμούσαν να σαμποτάρουν τα ίδια τους τα εργοστάσια προκειμένου να πνίξουν την επανάσταση. Αλλωστε αμέσως μετά την επανάσταση του Φλεβάρη οι εργάτες της Πετρούπολης επέβαλαν ντε φάκτο το οχτάωρο. Κάθε καταπιεσμένο στρώμα της κοινωνία ξυπνούσε, απαιτώντας μια αξιοπρεπή ζωή και θεωρούσε το σοβιέτ σαν τον φυσικό εκφραστή του. Ο Τρότσκι περιγράφει πως:

«Ενας από τους παλιούς καπεταναίους της ρώσικης βιομηχανίας, ο Β. Αουερμπαχ, διηγιόταν με αγανάκτηση ότι «ο λαϊκός συρφετός έπαιρνε την επανάσταση σαν νάταν καρναβάλι: οι υπηρέτριες λόγου χάρη εξαφανίζονταν ολόκληρες μέρες, πήγαιναν περίπατο φορώντας κόκκινες κορδέλες, κάναν αυτοκινητάδα, γύριζαν στο σπίτι το πρωί μόνο και μόνο για να ξεβρωμιστούν και ξαναβγαίνανε περίπατο». Ναι, την επανάσταση την βλέπουν οι καταπιεζόμενοι σαν γιορτή ή σαν παραμονή γιορτής και η πρώτη κίνηση της αφυπνισμένης υπηρέτριας-σκλάβας είναι να χαλαρώσει το ζυγό μιας καθημερινής δουλείας ταπεινωτικής, στυγνής και ανέκκλητης.»

Απέναντι στα σοβιέτ υπήρχε η Προσωρινή Κυβέρνηση. Είχε συγκροτηθεί στις 27 Φλεβάρη, περίπου τις ίδιες ώρες που συγκροτούνταν το Σοβιέτ της Πετρούπολης, από βουλευτές της Δούμας, του ψευτο-κοινοβουλίου που είχε στήσει ο Τσάρος μετά την επανάσταση του 1905. Η Προσωρινή Κυβέρνηση ήταν το κέντρο συσπείρωσης των καπιταλιστών και των μεγάλων γαιοκτημόνων που τους ακολουθούσαν. Για την άρχουσα τάξη το διώξιμο του Τσάρου ήταν ένα αναγκαίο κακό που της επιβλήθηκε από την επανάσταση του Φλεβάρη.

Η Προσωρινή Κυβέρνηση από μόνη της ήταν ανίσχυρη, δεν είχε κανένα κύρος. Σε οποιοδήποτε ζήτημα ανέκυπτε, οι πάντες έστρεφαν τα βλέμματα στις συζητήσεις και τις αποφάσεις του σοβιέτ.

Ωστόσο, κανένα από τα αιτήματα με τα οποία βγήκαν στους δρόμους οι εργάτες και οι φαντάροι δεν υλοποιούνταν. Ο πόλεμος συνεχίζονταν, η γη παρέμενε στα χέρια των γαιοκτημόνων, το βιοτικό επίπεδο έπεφτε. Αυτή η κατάσταση είχε σαν αιτία της το γεγονός ότι στα σοβιέτ πλειοψηφούσαν τα ρεφορμιστικά κόμματα που ήθελαν συνεργασία με την αστική Προσωρινή Κυβέρνηση. Τους πρώτους μήνες της επανάστασης, την πλειοψηφία στα σοβιέτ την είχαν τα κόμματα των μενσεβίκων και των εσέρων. Ηταν κόμματα σοσιαλιστικά που είχαν αγωνιστεί ενάντια στην τσαρική απολυταρχία, αλλά που υποστήριζαν ότι οι εργάτες δεν ήταν «ώριμοι» να πάρουν την εξουσία. Για τους εσέρους και τους μενσεβίκους, ο σοσιαλισμός ήταν μια υπόθεση του μακρινού μέλλοντος, που θα ερχόταν μέσα από το κοινοβούλιο και τις εκλογές. Έστειλαν ηγετικά τους στελέχη να γίνουν υπουργοί στην Προσωρινή Κυβέρνηση και κατέληξαν να στηρίζουν τον πόλεμο, να υπερασπίζονται τους τσιφλικάδες απέναντι στις αγροτικές εξεγέρσεις, να λένε στους εργάτες ότι δεν πρέπει να αμφισβητούν την εξουσία των καπιταλιστών.

Δεν ήταν παράξενο που τέτοια κόμματα πήραν προσωρινά την πλειοψηφία στα σοβιέτ. Σε κάθε επανάσταση μπαίνουν στην πολιτική δράση εκατομμύρια άνθρωποι που πριν ήταν αδρανείς, κουβαλώντας μαζί τους και πολλές σκουριασμένες ιδέες από το παρελθόν. Κόμματα ρεφορμιστικά που υπόσχονται ένα πιο «ρεαλιστικό» δρόμο για την κοινωνική αλλαγή μεγαλώνουν γρήγορα σε αυτές τις συνθήκες. Οι μπολσεβίκοι χρειάστηκε να δώσουν σκληρές πολιτικές μάχες, να πείσουν τους ξεσηκωμένους εργάτες και στρατιώτες για την αναγκαιότητα να φτάσει η επανάσταση μέχρι το τέρμα.

Για να το κατορθώσουν αυτό οι μπολσεβίκοι, χρειάστηκε να ξεκαθαρίσουν οι ίδιοι την πολιτική τους. Ενας από τους μύθους που έχει καλλιεργήσει ο σταλινισμός είναι ότι το μπολσεβίκικο κόμμα πέρασε το διάστημα από τον Φλεβάρη μέχρι τον Οκτώβρη με λίγες εσωτερικές αναταράξεις, περίπου σαν ένας οδοστρωτήρας. Στην «Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης» ο Τρότσκι μας αποκαλύπτει το πραγματικό μπολσεβίκικο κόμμα. Όταν ο Λένιν ήρθε από το εξωτερικό, δηλώνοντας στις «Θέσεις του Απρίλη» ότι δεν πρέπει να δοθεί καμιά στήριξη στην Προσωρινή Κυβέρνηση και ότι το σύνθημα πρέπει να είναι «Ολη η εξουσία στα σοβιέτ», βρήκε απέναντί του όλη την ηγεσία του κόμματος, τους «παλιούς μπολσεβίκους» όπως τον Κάμενεφ, τον Ζηνόβιεφ, τον Στάλιν και άλλους. Χρειάστηκε μια σκληρή εσωτερική συζήτηση και διαμάχη για να υιοθετήσει το κόμμα την πολιτική του Λένιν. Ακόμα και στις παραμονές του Οκτώβρη, ένα μεγάλο τμήμα της ηγεσίας τάχθηκε ενάντια στον «τυχοδιωκτισμό» του Λένιν και του Τρότσκι. Επειδή οι μπολσεβίκοι ήταν ένα επαναστατικό κόμμα με χρόνια πάλης και εμπειρίας καθώς και με δεσμούς με την εργατική τάξη, στάθηκαν ικανοί να βρουν το σωστό βηματισμό τους.

Κανένα σύνθημα και διακήρυξη δεν αρκούν από μόνα τους για να αλλάξουν οι ιδέες της πλειοψηφίας. Οι εργάτες και οι στρατιώτες έφτασαν να αγκαλιάσουν τους μπολσεβίκους μέσα από τα μαθήματα της ίδιας της εμπειρίας τους, των μαχών που έδιναν.

Ένα τέτοιο μεγάλο μάθημα ήταν τα «Ιουλιανά». Τις πρώτες μέρες του Ιούλη τεράστιες ένοπλες διαδηλώσεις εργατών και στρατιωτών ξεχύνονται στους δρόμους της Πετρούπολης ενάντια στους συμβιβασμούς της ηγεσίας των σοβιέτ. Η Προσωρινή Κυβέρνηση με την στήριξη αυτών των ηγεσιών κατέστειλε τις διαδηλώσεις, αφόπλισε τα πιο επαναστατικά συντάγματα και την εργατική πολιτοφυλακή. Επίσης έδωσε σκληρά χτυπήματα στο κόμμα των μπολσεβίκων. Ο Λένιν αναγκάστηκε να βγει στην παρανομία μέχρι τον Οκτώβρη, τον Τρότσκι τον έριξαν στη φυλακή. Το συμπέρασμα που έβγαλαν οι εργάτες και οι στρατιώτες όταν πέρασε το σοκ της προσωρινής ήττας, ήταν πως δεν αρκούν τα αυθόρμητα ξεσπάσματα της οργής τους για να φτάσουν στην νίκη. Επίσης γνώρισαν μέσα από την ίδια την εμπειρία τους τι αξία έχει ένα επαναστατικό κόμμα. Οι μπολσεβίκοι από την αρχή έλεγαν στα εργοστάσια και στους στρατώνες, ότι μια εξέγερση για την ανατροπή της προσωρινής κυβέρνησης θα ήταν πρόωρη και θα κατέληγε σε αποτυχία. Όταν ξέσπασαν οι διαδηλώσεις δεν κάθισαν στην άκρη, αλλά ρίχτηκαν στη μάχη για να τις οργανώσουν και να τους δώσουν ένα σωστό πολιτικό προσανατολισμό και δικαιώθηκαν –στις συνειδήσεις των εργατών και των στρατιωτών.

Ενα δεύτερο μεγάλο μάθημα ήταν τα «Κορνιλοβικά». Ο Κορνίλοβ ήταν ο αρχιστράτηγος που είχε διορίσει η Προσωρινή Κυβέρνηση και είχε την προσωπική στήριξη του πρωθυπουργού Κερένσκι, δηλαδή του εκλεκτού των εσέρων και των μενσεβίκων. Ο Κορνίλοβ στα τέλη Αυγούστου έκανε απόπειρα πραξικοπήματος, διατάσσοντας «πιστές» μονάδες να βαδίσουν στην Πετρούπολη και να πνίξουν την επανάσταση. Η απόπειρα κατέληξε σε φιάσκο. Οι σιδηροδρομικοί προκάλεσαν χάος στις μετακινήσεις αυτών των μονάδων. Ένα ποτάμι από αντιπροσωπείες εργατών, αγροτών και στρατιωτών κέρδιζαν τους στρατιώτες του Κορνίλοβ στο πλευρό τους. Η «άγρια μεραρχία» θεωρούνταν το πιο αντιδραστικό τμήμα. Αποτελούνταν από μουσουλμάνους του Καυκάσου και οι αξιωματικοί ήταν σίγουροι ότι θα πετσόκοβαν χωρίς αντίρρηση τους «άπιστους». Αυτοί οι «άγριοι» έδεσαν τους αξιωματικούς, κατέλαβαν το βαγόνι της διοίκησης και ύψωσαν εκεί την κόκκινη σημαία. Οι μπολσεβίκοι ήταν η ψυχή της αντίστασης στο πραξικόπημα, τείνοντας το χέρι για συνεργασία στους μενσεβίκους και τους εσέρους. Αλλά ταυτόχρονα έλεγαν ότι τον Κορνίλοβ τον στηρίζει η ίδια η κυβέρνηση, ο Κερένσκι ήταν μπλεγμένος στην συνομωσία, οι γαιοκτήμονες και οι καπιταλιστές του όπλισαν το χέρι και ότι όλοι αυτοί πρέπει να ανατραπούν.

Ο Σεπτέμβρης είναι ο μήνας που το ρεύμα προς το μπολσεβίκικο κόμμα παίρνει γιγάντιες διαστάσεις. Το ίδιο το κόμμα αποκτάει καθημερινά χιλιάδες μέλη, από 20.000 περίπου λίγο μετά τον Φλεβάρη φτάνει τις 250.000 με 300.000 τον Σεπτέμβρη. Είναι εντελώς λανθασμένη η άποψη ότι οι μπολσεβίκοι απλά «καπέλωσαν» την αγανάκτηση των από κάτω για να πάρουν την εξουσία με ένα πραξικόπημα. Σε τέτοιες περιόδους, οι άνθρωποι που συμμετέχουν σε αυτά τα γεγονότα παύουν να είναι αντικείμενα της ιστορίας, γίνονται οι συνειδητοί δημιουργοί της. Στις αρχές του Σεπτέμβρη οι μπολσεβίκοι κατακτάνε την πλειοψηφία των αντιπροσώπων στο Σοβιέτ της Πετρούπολης. Ακολουθούν τα σοβιέτ της Μόσχας, του Κιέβου, των Ουραλίων και εκατοντάδες άλλα. Ηδη διέθεταν την μεγάλη πλειοψηφία στις εργοστασιακές επιτροπές και στα συνδικάτα. Συνέδρια αντιπροσώπων στρατιωτών και ναυτών από κάθε γωνιά της Ρωσίας υιοθετούν το πρόγραμμά τους.

Την νύχτα της 24 προς 25 Οκτώβρη, η Κόκκινη Φρουρά, οι ναύτες της Κρονστάνδης και μονάδες φαντάρων καταλαμβάνουν όλα τα σημεία κλειδιά της Πετρούπολης και μερικές ώρες μετά το Χειμερινό Ανάκτορο την έδρα της κυβέρνησης. Γράφει ο Τρότσκι:

«Στις 25 Οκτώβρη θ’ άνοιγε στο Σμόλνυ το πιο δημοκρατικό κοινοβούλιο απ΄όλα όσα υπήρξαν στην παγκόσμια ιστορία. Ποιος ξέρει, ίσως και το πιο σημαντικό…Τη στιγμή του ανοίγματος μετριόταν 650 σύνεδροι με θετική ψήφο. Επεφταν στους μπολσεβίκους 390 αντιπρόσωποι, χωρίς να είναι όλοι μέλη του κόμματος, ήταν σ’ αντάλλαγμα η ίδια η ουσία των μαζών και σ’ αυτές δεν απέμεναν πια άλλοι δρόμοι από τους δρόμους του μπολσεβικισμού. Πολλοί ήταν οι αντιπρόσωποι που, φτάνοντας με αμφιβολίες, ωρίμαζαν γρήγορα μέσα στην υπερθερμασμένη ατμόσφαιρα της Πετρούπολης.»

Το συνέδριο αποφάσισε ότι «παντού σε όλους τους τόπους η εξουσία περνάει στα χέρια των σοβιέτ» και εγκρίνει τα διατάγματα για την ειρήνη, για το μοίρασμα της γης από τους αγρότες, για τον εργατικό έλεγχο στην παραγωγή, για το δικαίωμα των καταπιεζόμενων εθνών να αποκτήσουν την ανεξαρτησία τους. Οι εργάτες, οι φαντάροι πήραν τη ζωή τους στα χέρια τους.

Η Ρώσικη Επανάσταση συγκλόνισε τον κόσμο ολόκληρο, δείχνοντας το δρόμο για το πώς σταματάνε οι ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι πώς μπορούν οι εργάτες να ξεκινήσουν το χτίσιμο μιας νέας κοινωνίας, χωρίς εκμετάλλευση και καταπίεση. Ο Τρότσκι δίνει με εκπληκτικό τρόπο το πανόραμα αυτής της επανάστασης. Αυτό δεν είναι τυχαίο, ήταν μια από τις ηγετικές φυσιογνωμίες των μπολσεβίκων, τα επόμενα χρόνια φίλοι και εχθροί αναφέρονταν σ’ αυτούς σαν το «κόμμα του Λένιν και του Τρότσκι». Το 1917 είχε ήδη πίσω του είκοσι χρόνια επαναστατικής δράσης. Το 1905, στη διάρκεια της πρώτης ρώσικης επανάστασης, είχε εκλεγεί πρόεδρος του Σοβιέτ της Πετρούπολης. Στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ο Τρότσκι ήταν ένας από τη χούφτα των σοσιαλιστών σε όλο τον κόσμο που κράτησαν διεθνιστική, αντιπολεμική στάση καταδικάζοντας το ιμπεριαλιστικό σφαγείο. Επέστρεψε στην Ρωσία μετά τον Λένιν και σύντομα έγινε μέλος της ηγεσίας των μπολσεβίκων. Εκλέχτηκε ξανά πρόεδρος του Σοβιέτ της Πετρούπολης και από αυτή την θέση έπαιξε κεντρικό ρόλο στην οργάνωση της εξέγερσης του Οκτώβρη. Όταν οι καπιταλιστές με τους ιμπεριαλιστές συμμάχους τους ξεκίνησαν τον εμφύλιο πόλεμο, ο Τρότσκι οργάνωσε τον Κόκκινο Στρατό που τους τσάκισε. Και αργότερα, ήταν ο πρώτος μπολσεβίκος που συγκρούστηκε με τον εκφυλισμό και την συντριβή της επανάστασης από την σταλινική γραφειοκρατία.

Ο Τρότσκι δεν ήταν μόνο ο οργανωτής της επανάστασης, ήταν ένας και από τους πιο οξυδερκείς θεωρητικούς της. Η επικρατούσα άποψη ανάμεσα στους μαρξιστές της Ρωσίας των αρχών του αιώνα, ήταν πως η ανατροπή του τσαρισμού, σε πολιτικό επίπεδο θα έφερνε την δημοκρατία και σε οικονομικό την πλήρη επικράτηση του καπιταλισμού. Ο Τρότσκι έβλεπε τα πράγματα από μια διαφορετική σκοπιά. Η επανάσταση του 1905 έπαιξε καθοριστικό ρόλο σε αυτό. Η αστική τάξη συμβιβάστηκε με τον τσαρισμό, στρεφόμενη ενάντια στους εργάτες. Τόσο για τον Λένιν όσο και για τον Τρότσκι, το έργο της ανατροπής του τσαρισμού ήταν υπόθεση των εργατών και των αγροτών, απέρριπταν κάθε σκέψη να αφεθεί στους αστούς. Αλλά ο Τρότσκι πήγε παραπέρα, διατυπώνοντας την θεωρία της «Διαρκούς Επανάστασης».

Η τσαρική Ρωσία για να διατηρηθεί σαν Μεγάλη Δύναμη, χρειάστηκε να «πηδήξει» πάνω από τα στάδια καπιταλιστικής ανάπτυξης των χωρών της Δύσης, με τον ίδιο τρόπο που οι ινδιάνοι της Αμερικής δεν χρειάστηκε πρώτα να ανακαλύψουν την πυρίτιδα για να μάθουν να χρησιμοποιούν τα πυροβόλα όπλα για να αντισταθούν. Το αποτέλεσμα ήταν ότι δίπλα στο ξύλινο αλέτρι που κυριαρχούσε στην ρώσικη ύπαιθρο, εμφανίστηκαν οι πιο σύγχρονες καπιταλιστικές επιχειρήσεις, όπως το εργοστάσιο Πουτίλοβ που αναφέραμε παραπάνω.

Η σχετικά ολιγάριθμη εργατική τάξη, τρία με τέσσερα εκατομμύρια σε πληθυσμό 167 εκατομμυρίων, κρατούσε το κλειδί των εξελίξεων. Η θέση της στην κοινωνία, έλεγε ο Τρότσκι, σήμαινε ότι όχι μόνο θα έπαιζε τον πρωταγωνιστικό ρόλο στην ανατροπή του τσαρισμού αλλά ότι η δυναμική της πάλης της θα την έφερνε στην εξουσία. Ούτε ο Τρότσκι ούτε κανείς άλλος επαναστάτης πίστευε ότι οι εργάτες της Ρωσίας θα μπορούσαν μόνοι τους να οικοδομήσουν μια πραγματικά σοσιαλιστική κοινωνία. Αυτό που έλεγαν ήταν πως η νίκη των εργατών της Ρωσίας θα ήταν ο πρόλογος της επανάστασης σε μια σειρά από χώρες της αναπτυγμένης Δύσης και πρώτα από όλα στην Γερμανία.

Η επανάσταση έφτασε πράγματι σε όλη την Ευρώπη τα επόμενα χρόνια, από την Γερμανία και την Αυστροουγγαρία μέχρι την Ιταλία. Αλλά το επαναστατικό κύμα ηττήθηκε, αφήνοντας την νέα κοινωνία που είχαν ξεκινήσει να οικοδομούν οι εργάτες το 1917 στη Ρωσία, να αιμορραγεί και να σβήνει από την απομόνωσή της.

Αυτή η κατάληξη δεν ήταν μοιραία. Σε όλες αυτές τις επαναστάσεις έλλειψαν κόμματα με την εμπειρία και τις ρίζες των μπολσεβίκων. Ο Τρότσκι το επισημαίνει αυτό, στα συμπεράσματα που βγάζει στην «Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης»:

«Είναι αυτό και μόνο αυτό που επέτρεψε σε μια νεαρή και ολιγάριθμη εργατική τάξη να επιτελέσει ένα έργο ανήκουστης έκτασης. Γενικά όπως μαρτυράει η ιστορία –της Κομμούνας του Παρισιού, της Γερμανικής και Αυστριακής επανάστασης του 1918, των σοβιέτ της Ουγγαρίας και της Βαυαρίας, της ιταλικής επανάστασης του 1919, της Γερμανικής κρίσης του 1923, της Κινέζικης επανάστασης του 1925-27, της Ισπανικής επανάστασης του 1931, ο πιο δυνατός κρίκος στην αλυσίδα των αναγκαίων όρων στάθηκε ως τώρα ο κρίκος του κόμματος: το πιο δύσκολο πράγμα για την εργατική τάξη είναι να δημιουργήσει μια επαναστατική οργάνωση που να βρίσκεται στο ύψος των ιστορικών της καθηκόντων».