Όταν εμφανίστηκαν για πρώτη φορά οι μετοχικές
εταιρίες, ορισμένοι αστοί επιστήμονες και μαζί τους οι συμφιλιωτές σοσιαλιστές,
διακηρύξανε πως μια καινούρια εποχή άρχιζε, πως το κεφάλαιο δε θά'φερνε την
κυριαρχία μιας φούχτας από καπιταλιστές, μα πως αντίθετα ο κάθε υπάλληλος θα
μπορούσε, με τις οικονομίες του, ν'αγοράσει μια μετοχή και να γίνει
κεφαλαιούχος. Το κεφάλαιο θα γινότανε έτσι ολοένα και πιο δημοκρατικό και η
διαφορά ανάμεσα στον κεφαλαιούχο και τον εργάτη θα εξαφανιζόταν χωρίς
επανάσταση.
Όλα αυτά δεν ήτανε παρά αστικά. Έγινε ακριβώς το αντίθετο. Οι
μεγαλοκεφαλαιούχοι εξακολούθησαν να εκμεταλλεύονται τους εργάτες για τους
δικούς τους σκοπούς και η συγκεντροποίηση του κεφαλαίου προχώρησε ακόμα πιο
γρήγορα από πριν γιατί η πάλη πέρασε ανάμεσα στις μεγάλες μετοχικές εταιρίες.
"Είναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί οι μεγαλοκαπιταλιστές μέτοχοι κάνανε
τους μικρούς μετόχους βοηθούς τους. Ο μικρός μέτοχος, που κατοικεί τις
περισσότερες φορές σε μια απομακρυσμένη πόλη δε μπορεί να κάνει, εκατοντάδες
χιλιόμετρα για να παρακολουθήσει τη γενική συνέλευση των μετόχων. Μα κι όταν
ακόμα είναι παρών, δεν είναι οργανωμένος. Αντίθετα, οι μεγάλοι μέτοχοι, που
είναι οργανωμένοι και ξέρουνε τι θέλουν, φτάνουνε εύκολα στους σκοπούς τους. Η
πείρα δείχνει πως φτάνει νά'χεις το ένα τρίτο από τις μετοχές για να είσαι
απόλυτος κύριος της επιχείρησης".
Μα η συγκέντρωση και συγκεντροποίηση του κεφαλαίου δε σταματάει εδώ. Τα
τελευταία χρόνια είδαμε να εμφανίζονται, στη θέση των μικρών ατομικών
επιχειρήσεων και των μετοχικών εταιριών, εταιρίες καπιταλιστικών ενώσεων, συνδικάτα
(ή καρτέλ) και τραστ. Ας υποθέσουμε ότι σ'έναν παραγωγικό κλάδο, λ.χ. στην
υφαντουργία ή στη μεταλλουργία, οι μικροί καπιταλιστές έχουν ήδη εξαφανιστεί.
Δε μένουν παρά πεντέξι τεράστιες επιχειρήσεις που παράγουνε σχεδόν όλα τα
εμπορεύματα αυτού του κλάδου. Τότε έρχονται σε σύγκρουση, ο συναγωνισμός τους
κάνει να ρίχνουν τις τιμές τους, πράμα πού'χει σαν αποτέλεσμα να λιγοστέψουν τα
κέρδη τους.
Ας υποθέσουμε τώρα ότι μερικές απ'αυτές τις επιχειρήσεις είναι πιο ισχυρές από
τις άλλες. Θα συνεχίσουν την πάλη ώσπου οι πιο αδύνατοι να καταστραφούν. Ας
παραδεχτούμε όμως ότι όλες τους έχουνε πάνω κάτω τις ίδιες δυνάμεις: έχουνε την
ίδια παραγωγική δύναμη, τον ίδιο αριθμό εργατών, τις ίδιες μηχανές, το ίδιο
κόστος. Τι θα συμβεί; Η πάλη δε θα δώσει τη νίκη σε καμιά' θα εξαντλήσει το
ίδιο όλες τις επιχειρήσεις, θα περιορίσει όλων τα κέρδη. Τότε οι καπιταλιστές
θα καταλήξουνε σε τούτο το συμπέρασμα: "Γιατί λοιπόν να ξεφτιλίζουμε
αναμεταξύ μας τις τιμές; Δε θά'τανε καλύτερο να ενωθούμε και να ξεγυμνώσουμε από
κοινού τον κόσμο; Αν ενωθούμε δε θά' χουμε πια συναγωνισμό, όλα τα εμπορεύματα
θά'ναι στα χέρια μας και θα μπορούμε να ανεβάζουμε τις τιμές όποτε
θέλουμε".
Έτσι γεννιούνται οι καπιταλιστικές ενώσεις: Τα συνδικάτα και τα τραστ.Τα
συνδικάτα (ή καρτέλ) ξεχωρίζουνε από τα τραστ. Όταν οι καπιταλιστές φτιάχνουν
ένα συνδικάτο, κλείνουνε σύμβαση ανάμεσά τους πως δε θα πουλήσουν κάτω από μια
ορισμένη τιμή και πως θα μοιραστούνε τις παραγγελίες ή τις αγορές("εσύ θα
πουλήσεις εκεί κι εγώ εδώ" κλπ.). Αλλά η διοίκηση του συνδικάτου δε μπορεί
να κλείσει καμιά από τις συμβαλλόμενες επιχειρήσεις: κάθε μια από τις
επιχειρήσεις αποτελεί τμήμα της ένωσης, διατηρώντας ωστόσο κάποια ανεξαρτησία.
Στο τραστ αντίθετα οι επιχειρήσεις ενώνονται τόσο στενά που χάνουνε σχεδόν την
ανεξαρτησία τους: η διοίκηση ενός τραστ μπορεί να κλείσει ένα εργοστάσιο, να το
μετατρέψει, να το μεταφέρει αλλού, αν αυτό συμφέρει στο τραστ. Ο ιδιοχτήτης
αυτός της επιχείρησης εξακολουθεί βέβαια να παίρνει τα κέρδη του, που
μεγαλώνουν μάλιστα, όλα όμως διευθύνονται από τη στενή και συνεχτική ένωση των
καπιταλιστών, το τραστ.
Τα συνδικάτα και τα τραστ κυριαρχούν σχεδόν ολότελα πάνω στην αγορά. Δε
φοβούνται από κανένα συναγωνισμό, γιατί τον έχουν ολότελα καταργήσει και
αντικαταστήσει από το καπιταλιστικό μονοπώλιο, δηλαδή από την κυριαρχία του
τραστ.
Έτσι η συγκέντρωση και συγκεντροποίηση του κεφαλαίου διώχνει σιγά-σιγά το
συναγωνισμό. Ο συναγωνισμός καταβροχθίζει ο ίδιος τον εαυτό του, αφού όσο πιο
πολύ μεγάλωνε τόσο και πιο γρήγορα προχωρούσε η συγκεντροποίηση και τόσο πιο
γρήγορα επίσης καταστρέφονται οι πιο αδύνατοι καπιταλιστές. Στο τέλος, η
συγκέντρωση του κεφαλαίου πιστώνει η ίδια το συναγωνισμό που την έχει γεννήσει.
Το ελεύθερο παιχνίδι της αγοράς, δηλαδή ο συναγωνισμός, αντικατασταίνεται από
την κυριαρχία των μονοπωλημένων επιχειρήσεων, από τα τραστ και τα συνδικάτα.
"Φτάνουν μερικά παραδείγματα για να εχτιμήσουμε τη γιγάντια δύναμη των
τραστ και των συνδικάτων. Το 1900 στις Ενωμένες Πολιτείες η αναλογία των
συνδικάτων ήτανε στην υφαντουργία πάνω από τα 50%, στα ορυχεία 54%, στη
χαρτοποιία 60%, στη μεταλλουργία (έξω από το ατσάλι) 84%, στην παραγωγή του
σιδήρου και του ατσαλιού 84%, στη χημική παραγωγή 81%, κλπ. Περιττό να πούμε
ότι σήμερα η αναλογία τους μεγάλωσε εξαιρετικά. Πραγματικά ολόκληρη η αμερικανική
παραγωγή είναι τώρα συγκεντρωμένη σε δύο τραστ: το τραστ του πετρελαίου και τα
τραστ του ατσαλιού. Κι απ'τά δυο αυτά τραστ εξαρτιόνται όλα τ'άλλα.
Κατά το 1923 στη Γερμανία, 92,6% απ'τήν παραγωγή του κάρβουνου στο λεκανοπέδιο
του Ρουρ, ήτανε στα χέρια ενός μονάχα συνδικάτου. Το συνδικάτο του ατσαλιού
έβγαλε σχεδόν τα μισά από τη γερμανικά παραγωγή ατσαλιού. Το τραστ της ζάχαρης
έβγαζε το 70% σχεδόν της εσωτερικής αγοράς και τα 80% της εξωτερικής.
Ακόμα και στη Ρωσία μια ολόκληρη σειρά κλάδων βρίσκονταν ήδη κάτω από τον πλήρη
έλεγχο των συνδικάτων. Το συνδικάτο Προντουγκόλ έβγαζε τα 60% από το κάρβουνο
του Ντόνετς, το συνδικάτο Προνταμέτζ τα 85% έως 93% της μεταλλουργικής
παραγωγής' το συνδικάτο Κρούλια τα 60% του λευκοσίδηρου. Το συνδικάτο Πρόντβαγκον
είχε συγκεντρώσει τις 14 από τις 16 οικοδομικές επιχειρήσεις' το συνδικάτο του
χαλκού τα 90%' το συνδικάτο της ζάχαρης ολόκληρη την παραγωγή της κλπ.
Σύμφωνα με τους υπολογισμούς ενός Ελβετού επιστήμονα, στις αρχές του 20ου αιώνα
τα μισά κεφάλαια ολόκληρου του κόσμου βρίσκονται κιόλας στα χέρια των
συνδικάτων και των τραστ.".
Τα συνδικάτα και τα τραστ δε συγκεντρώνουν μόνο ομοειδείς επιχειρήσεις.
Βλέπουμε να εμφανίζονται ολοένα και περισσότερα τραστ που αγκαλιάζουν
ταυτόχρονα πολλούς βιομηχανικούς κλάδους. Πώς έγινε αυτό;
Όλοι οι κλάδοι της παραγωγής συνδέονται κυρίως αναμεταξύ τους με την αγορά και
με την πώληση. Ας πάρουμε της εξόρυξη του σιδηρομεταλλεύματος και του
κάρβουνου, που χρησιμοποιείται για πρώτες ύλες στα χυτήρια και στα εργοστάσια
μεταλλουργίας. Με τη σειρά τους τα εργοστάσια αυτά θα βγάλουν λ.χ. μηχανές. Οι
μηχανές αυτές θα χρησιμεύσουν σα μέσα παραγωγής σε μια σειρά από άλλους κλάδους
κτλ. κτλ.
Ας υποθέσουμε τώρα πως έχουμε στην κατοχή μας ένα χυτήριο σιδήρου. Αγοράζει
σιδηρομετάλλευμα και κάρβουνο και ενδιαφέρεται να το αγοράσει σε φτηνή τιμή. Μα
αν το μετάλλευμα και το κάρβουνο βρίσκονται στα χέρια ενός άλλου συνδικάτου;
Θ'αρχίσει τότε ανάμεσα στα δύο αυτά συνδικάτα μια πάλη που θα τελειώσει είτε με
τη νίκη του ενός πάνω στο άλλο, είτε με τη συγχώνευσή τους. Και στη μια και
στην άλλη περίπτωση, εμφανίζεται ένα καινούριο συνδικάτο που ενώνει και τους
δυο κλάδους μαζί. Κατ'αυτόν τον τρόπο εννοείται μπορούν να συγχωνευθούν 2,3 και
10 κλάδοι. Αυτού του είδους οι επιχειρήσεις λέγονται σύνθετες (ή συνδυασμένες).
Κατ'αυτόν τον τρόπο τα συνδικάτα και τα τραστ συνενώνουν όχι μονάχα
διαφορετικούς κλάδους, μα συγχωνεύουν σε μια και μόνη οργάνωση ανομοιογενείς
παραγωγικούς κλάδους, συνδέουν ένα κλάδο με ένα δεύτερο, μ'ένα τρίτο, μ'ένα
τέταρτο κτλ. ’λλοτε σ'όλους τους κλάδους οι επιχειρηματίες ήταν ανεξάρτητοι ο
ένας απ'τόν άλλο, κι ολόκληρη η παραγωγή ήταν κομματιασμένη σε εκατοντάδες
χιλιάδες μικρές φάμπρικες. Στις αρχές του 20ου αιώνα η παραγωγή ήταν κιόλας
συγκεντρωμένη σε γιγαντιαία τραστ και συνένωναν πολυάριθμους παραγωγικούς
κλάδους.
Οι ενώσεις ανάμεσα σε διαφορετικούς παραγωγικούς κλάδους δεν οφείλονται μονάχα
στο σχηματισμό συνδυασμένων επιχειρήσεων. Πρέπει να στρέψουμε ακόμα την προσοχή
μας σ'ένα σπουδαιότερο φαινόμενο, στο γεγονός ότι οι συνδυασμένες αυτές
επιχειρήσεις σημαίνουν κυριαρχία των τραπεζών.
Πρέπει πρώτα όμως να πούμε μερικά λόγια για τις τράπεζες.
Είδαμε ότι όταν η συγκέντρωση και συγκεντροποίηση φτάσει σ'έναν ορισμένο βαθμό,
η ανάγκη κεφαλαίων γίνεται τότε αισθητή για να δώσει στις καινούριες
επιχειρήσεις μια μεγάλη και γρήγορη επέκταση. (Η ανάγκη αυτή, ας το πούμε
παρεμβατικά, γεννάει τις μετοχικές εταιρίες). Ώστε η δημιουργία καινούριων
επιχειρήσεων απαιτεί ολοένα και μεγαλύτερα κεφάλαια.
Από το άλλο μέρος, ας δούμε τι κερδίζει ο καπιταλιστής. Ξέρουμε πως ένα μέρος
χρησιμεύει για τη συντήρησή του, για το ντύσιμό του, με μια λέξη ξοδεύεται από
τον ίδιο' το υπόλοιπο όμως το "συσσωρεύει". Πως γίνεται αυτό; Μπορεί
κάθε στιγμή να μεγαλώνει η επιχείρησή του προσκομίζοντάς του το μερίδιο αυτό
από τα κέρδη του; Όχι, γιατί βγάζει βέβαια αδιάκοπα χρήματα, όμως σιγά-σιγά.
Πουλάει ένα μέρος από το εμπόρευμά του, που αποταμιεύει το αντίτιμό του σε
χρήμα, πουλάει ακόμα ένα μέρος και αποταμιεύει ένα καινούριο χρηματικό ποσό.
Μα το χρήμα αυτό για να μπορέσει να χρησιμεύσει στο μεγάλωμα της επιχείρησης,
πρέπει να αντιπροσωπεύει ένα ορισμένο ποσό, αλλιώτικα δε μπορεί να
χρησιμοποιηθεί και μένει άχρηστο. Μ'αυτό συμβαίνει όχι μονάχα σ'έναν ή δυο
καπιταλιστές, μα σ'όλους. Υπάρχει πάντοτε αχρησιμοποίητο κεφάλαιο. Μα όπως
έχουμε δει, υπάρχει ζήτηση κεφαλαίων. Από το ένα μέρος υπάρχουν αχρησιμοποίητα
κεφάλαια και από το άλλο, χρηματικές ανάγκες. Όσο περισσότερο συγκεντροποιείται
το κεφάλαιο, τόσο περισσότερο η ανάγκη αυτή μεγάλων κεφαλαίων μεγαλώνει, μαζί
με την ποσότητα του διαθέσιμου κεφαλαίου. Έτσι μεγάλωσε η σπουδαιότητα των
τραπεζών. Για να μη μένει αχρησιμοποίητο, ο καπιταλιστής καταθέτει το χρήμα
στην τράπεζα που το δανείζει στους βιομήχανους για το μεγάλωμα των παλιών
επιχειρήσεων ή για τη δημιουργία νέων. Με το κεφάλαιο που πήραν οι βιομήχανοι
από την τράπεζα τραβούν υπεραξία' δίνουν ένα μέρος της στην τράπεζα σαν τόκο
για το δάνειο' η τράπεζα με τη σειρά της το δίνει στους καταθέτες της και
φυλάει το υπόλοιπο για τον εαυτό της, σαν τραπεζιτικό κέρδος. Έτσι γυρίζουνε οι
τροχοί της μηχανής.
Ο ρόλος, η σπουδαιότητα, η δραστηριότητα των τραπεζών, αναπτύχθηκαν τεράστια τα
τελευταία αυτά χρόνια. Οι τράπεζες απορροφούν ολοένα και μεγαλύτερα κεφάλαια
και τοποθετούν μια ποσότητα όλο και μεγαλύτερη στη βιομηχανία. Το τραπεζιτικό
κεφάλαιο "δουλεύει" συνεχώς στη βιομηχανία, γίνεται το ίδιο
βιομηχανικό κεφάλαιο. Η βιομηχανία πέφτει κάτω από την εξάρτηση των τραπεζών
που την υποστηρίζουνε και την τροφοδοτούνε με κεφάλαιο. Το τραπεζιτικό κεφάλαιο
μπολιάζεται στο βιομηχανικό κεφάλαιο. Και η καινούρια αυτή μορφή που παίρνει το
κεφάλαιο ονομάζεται τραπεζιτικό κεφάλαιο. Ώστε το χρηματιστικό κεφάλαιο είναι
τραπεζιτικό κεφάλαιο μπολιασμένο στο βιομηχανικό κεφάλαιο.
Το χρηματιστικό κεφάλαιο, συνδέει ανάμεσά τους δια μέσου των τραπεζών, όλους
τους κλάδους της βιομηχανίας ακόμα περισσότερο και απ'τίς ενώσεις. Γιατί; Να
μια μεγάλη τράπεζα. Προσφέρει κεφάλαια, όχι μόνο σε μια, μα σε πολλές
επιχειρήσεις ή σε πολλά συνδικάτα: Όπως λέμε τις χρηματοδοτεί. Ό,τι την ενδιαφέρει
είναι να μη φαγωθούν αναμεταξύ τους οι επιχειρήσεις, η τράπεζα τις ενώνει:
δεύτερή της πολιτική είναι να πραγματοποιήσει τη συγχώνευση αυτών των
επιχειρήσεων σε μια μονάχα, κάτω από τη διεύθυνσή της, η τράπεζα καταχτάει την
κυριαρχία ολόκληρης της βιομηχανίας, ολόκληρης σειράς παραγωγικών κλάδων' οι
έμπιστοι άνθρωποι των τραπεζών γίνονται διευθυντές των τραστ, των συνδικάτων
και των επιχειρήσεων.
Στο τέλος, έχουμε τον ακόλουθο πίνακα: ολόκληρη η βιομηχανία μιας χώρας
συνενώνεται δια μέσου των τραπεζών σε συνδικάτα, τραστ και συνδυασμένες
επιχειρήσεις, μια φούχτα από μεγαλοτραπεζίτες, επικεφαλής ολόκληρης της
οικονομικής ζωής μας, διευθύνει ολόκληρη τη βιομηχανία. Και το κράτος εκτελεί
όλες τις επιθυμίες των ισχυρών αυτών των τραπεζών και των συνδικάτων.
"Αυτό μπορούμε πολύ εύκολα να το δούμε στην Αμερική. Στις Ενωμένες
Πολιτείες, η κυβέρνηση δεν είναι παρά ο υπηρέτης των αμερικανικών τραστ. Το
κοινοβούλιο δεν κάνει άλλο παρά να εγκρίνει τις αποφάσεις των ισχυρών της
τράπεζας και των συνδικάτων. Τα τραστ ξοδεύουνε τεράστια ποσά για την εξαγορά
των βουλευτών, για εκλογικές καμπάνιες κτλ. Ένας αμερικανός συγγραφέας (Μούερς)
γράφει, ότι το 1904 το τραστ ασφαλειών Μοντουάλ ξόδεψε γι'αυτή τη δουλειά
364.019 δολάρια, και τα ίδια συνέχεια. Ο γαμπρός του Γουίλσον, ο υπουργός των
οικονομικών Μακ 'Αντοο είναι ένας από τους μεγαλύτερους τραπεζίτες και
διοικητές συνδικάτων. Οι γερουσιαστές, οι υπουργοί, οι βουλευτές, είναι είτε
απλοί υπάλληλοι, είτε μέλη των μεγάλων τραστ. Το κράτος στην "ελεύθερη
δημοκρατία" είναι ένα εργοστάσιο για να γδέρνει το λαό".
Έτσι, μπορούμε να πούμε ότι μια καπιταλιστική χώρα κάτω από την κυριαρχία του
χρηματιστικού κεφαλαίου, μεταβάλλεται εξ'ολοκλήρου σε ένα τεράστια συνδυασμένο
τραστ που επικεφαλείς του βρίσκονται οι τράπεζες και που διοικητικό του
συμβούλιο είναι η αστική κρατική εξουσία. Η Αμερική, η Αγγλία, η Γαλλία, η
Γερμανία κτλ., δεν είναι παρά εθνικά καπιταλιστικά τραστ, ισχυρές οργανώσεις
των αυτοκρατόρων στις τράπεζες και τα συνδικάτα, που εκμεταλλεύονται και
καταπιέζουν εκατοντάδες εκατομμύρια εργάτες, μισθωτούς σκλάβους.
Απόσπασμα απο το Αλφαβητάρι του Κομμουνισμού
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου