ΤΡΟΤΣΚΙ: Ο ΚΕΝΤΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΤΕΤΑΡΤΗ ΔΙΕΘΝΗΣ

Ο ΚΕΝΤΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΤΕΤΑΡΤΗ ΔΙΕΘΝΗΣ

Ένα άρθρο του ΛΕΩΝ ΤΡΟΤΣΚΙ απο τα Writings δημοσιεύει σήμερα το ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ. Έχει για τίτλο του "Ο κεντρισμός και η Τέταρτη Διεθνής" και γράφτηκε μεταξύ 1933-1934.

1. Τα γεγονότα της Αυστρίας που ακολουθούν τα γεγονότα της Γερμανίας, έβαλαν oριστικά σταυρό στον "κλασικό" ρεφορμισμό. Επομένως, μονάχα οι πιο ηλίθιοι ηγέτες του βρετανικού και αμερικάνικου συνδικαλισμού και ο γάλλος οπαδός τους, ο Ζουό, ο πρόεδρος της Δεύτερης Διεθνούς Βαντερβέλντε, κι ανάλογοι πολιτικοί ιχθυόσαυροι θα τολμήσουν να μιλήσουν ανοιχτά για τις προοπτικές της ειρηνικής εξέλιξης, των δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων, κλπ. Η συντριπτική πλειοψηφία των ρεφορμιστών παίρνει τώρα συνειδητά νέα χρώματα. Ο ρεφορμισμός δίνει τη θέση του στις αναρίθμητες αποχρώσεις του κεντρισμού που κυριαρχεί στο πεδίο του εργατικού κινήματος στην πλειοψηφία των χωρών. Αυτό δημιουργεί μια τελείως νέα, και με μια έννοια, χωρίς προηγούμενο, κατάσταση για δουλειά στο πνεύμα του επαναστατικού Μαρξισμού (Μπολσεβικισμού). Η νέα Διεθνής μπορεί να αναπτυχθεί αρχικά σε βάρος των τάσεων και οργανώσεων που τώρα επικρατούν. Ταυτόχρονα η επαναστατική Διεθνής δεν μπορεί να σχηματιστεί παρά σε μια συνεπή πάλη ενάντια στον κεντρισμό. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η ιδεολογική αδιαλλαξία και η ευέλικτη πολιτική του ενιαίου μετώπου χρησιμοποιούνται σαν δύο όπλα για την επίτευξη ενός και του ίδιου σκοπού.

2. Πρέπει κανείς να καταλάβει, πρώτα απ΄ όλα, τα πιο χαρακτηριστικά γνωρίσματα του σύγχρονου κεντρισμού. Αυτό δεν είναι εύκολο. Πρώτα, γιατί ο κεντρισμός, εξαιτίας της οργανικής αμορφίας του, καταλήγει με δυσκολία σε έναν θετικό ορισμό. Χαρακτηρίζεται σε μεγαλύτερο βαθμό απ΄ αυτό που του λείπει παρά απ΄ αυτό που αγκαλιάζει. Δεύτερο, ποτέ ο κεντρισμός δεν έχει παίξει σε τέτιο βαθμό όσο τώρα με όλα τα χρώματα της ίριδας, γιατί ποτέ μέχρι τώρα οι γραμμές της εργατικής τάξης δεν βρίσκονταν σε τέτιο αναβρασμό όσο τώρα. Ο πολιτικός αναβρασμός, από την ίδια την ουσία του όρου, σημαίνει μια αναδιάταξη, μια μετατόπιση ανάμεσα σε δύο πόλους, τον Μαρξισμό και τον ρεφορμισμό, δηλαδή, το πέρασμα απο τα διάφορα στάδια του κεντρισμού.

3. Οσο δύσκολο κι αν είναι να δοθεί ένας γενικός ορισμός του κεντρισμού, που αναγκαστικά έχει πάντα ένα "συγκυριακό" χαρακτήρα μπορούμε, πάντως, και πρέπει να αποκαλύψουμε τα βασικά χαρακτηριστικά και τις ιδιομορφίες των κεντριστικών σχηματισμών που πηγάζουν από την κατάρρευση της Δεύτερης και της Τρίτης Διεθνούς.

α) Θεωρητικά, ο κεντρισμός είναι άμορφος και εκλεκτικός. Οσο είναι δυνατό αποφεύγει τις θεωρητικές υποχρεώσεις και τείνει (στα λόγια) να προτιμάει την "επαναστατική πράξη" από τη θεωρία, χωρίς να καταλαβαίνει ότι μόνο η μαρξιστική θεωρία μπορεί να δώσει επαναστατική κατεύθυνση στην πράξη.

β) Στην σφαίρα της ιδεολογίας, ο κεντρισμός οδηγεί σε μια παρασιτική ύπαρξη. Επαναλαμβάνει ενάντια στους επαναστάτες μαρξιστές τα παλιά επιχειρήματα των μενσεβίκων (Μάρτοφ, Αξελροντ, Πλεχάνοφ), συχνά χωρίς να το υποπτεύεται. Από την άλλη μεριά, δανείζεται από τους μαρξιστές, και πρώτα απ΄ όλα από τους μπολσεβίκους λενινιστές, τα κύρια επιχειρήματά του ενάντια στη δεξιά, αμβλύνοντας, όμως, την κοφτερή λεπίδα της κριτικής και αποφεύγοντας τα πρακτικά συμπεράσματα, καθιστώντας έτσι την κριτική του χωρίς σημασία.

γ) Ενας κεντριστής, πάντα αβέβαιος για τη θέση του και τις μέθοδές του, αντιμετωπίζει πάντα με μίσος την επαναστατική αρχή: λέγε τα πράγματα με το όνομά τους. Εχει την τάση να υποκαθιστά την πολιτική αρχών με προσωπικές μανούβρες και μικρο-οργανωτική διπλωματία.

ε) Ενας κεντριστής παραμένει πάντα σε πνευματική εξάρτηση απο δεξιές ομάδες και έχει την τάση να υποκλίνεται μπροστά σε αυτούς που είναι πιο συντηρητικοί, να σιωπά για τα οπορτουνιστικά τους αμαρτήματα και να καλύπτει μπροστά στους εργάτες τις ενέργειές τους.

στ) Ο κεντριστής συχνά καλύπτει την οκνηρία του αναφερόμενος στον κίνδυνο του "σεχταρισμού", με τον οποίο καταλαβαίνει όχι την αφηρημένη προπαγανδιστική παθητικότητα (τύπου Μπορντίγκα) αλλά ένα ενεργητικό ενδιαφέρον για ακεραιότητα των αρχών, καθαρότητα θέσεων, πολιτική συνέπεια και οργανωτική ολοκλήρωση.

ζ) Ενας κεντριστής καταλαμβάνει τη θέση ανάμεσα σε έναν οπορτουνιστή και έναν μαρξιστή κάπως ανάλογα με τη θέση που καταλαμβάνει ένας μικροαστός ανάμεσα σε έναν καπιταλιστή και έναν προλετάριο: προσκυνάει τον πρώτο και περιφρονεί τον δεύτερο.

η) Στον διεθνή στίβο, ο κεντριστής διακρίνεται, αν όχι από τύφλα, από μυωπία. Δεν καταλαβαίνει ότι στην σημερινή εποχή ένα εθνικό επαναστατικό κόμμα μπορεί να οικοδομηθεί μονάχα σαν μέρος ενός διεθνούς κόμματος. Στην εκλογή των διεθνών συμμάχων του, ο κεντριστής είναι ακόμα λιγότερο διακριτικός από ότι στη χώρα του.

θ) Ο κεντριστής βλέπει στην πολιτική της Κομιντέρν μονάχα "υπεραριστερές" αποκλίσεις, τυχοδιωκτισμό και πραξικοπηματισμό, αγνοώντας τελείως τα δεξιά - οπορτουνιστικά ζιγκ ζαγκ (Κουομιτάγκ, Αγγλο-Ρωσική Επιτροπή, πατσιφιστική εξωτερική πολιτική, αντιφασιστικό μπλοκ, κλπ).

ι) Ενας κεντριστής ορκίζεται πρόθυμα στην πολιτική του ενιαίου μετώπου, αδειάζοντάς την από το επαναστατικό της περιεχόμενο και μετατρέποντας την από μέθοδο ταχτικής σε ανώτατη αρχή.

ια) Ενας κεντριστής πρόθυμα καταφεύγει σε παθητική ηθικολογία για να καλύψει το θεωρητικό του κενό. Δεν καταλαβαίνει πως η επαναστατική ηθική μπορεί να αποκτήσει μορφή μονάχα στη βάση της επαναστατικής θεωρίας και της επαναστατικής πολιτικής.

Κάτω από την πίεση των καταστάσεων, ο εκλεκτικός κεντριστής μπορεί να δεχθεί ακόμη και τα πιό ακραία συμπεράσματα, μονάχα για να τα εγκαταλείψει αμέσως μετά στην πράξη. Εχοντας δεχθεί την δικτατορία του προλεταριάτου θα αφήσει ένα ευρύ περιθώριο για οπορτουνιστικές ερμηνείες. Εχοντας διακηρύξει την αναγκαιότητα μιας Τέταρτης Διεθνούς, θα δουλέψει για την οικοδόμηση μιας Διόμισι Διεθνούς, κλπ.

4. Το πιό κακόηθες παράδειγμα κεντρισμού είναι, αν θέλετε, η γερμανική ομάδα Neu Beginnen (Νέο Ξεκίνημα). Επαναλαμβάνοντας επιφανειακά την μαρξιστική κριτική του ρεφορμισμού, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι όλα τα δεινά του προλεταριάτου προέρχονται από τις διασπάσεις, κι ότι η σωτηρία βρίσκεται στην διατήρηση της ενότητας των Σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων. Αυτοί οι κύριοι βάζουν την οργανωτική πειθαρχία των Γουέλς και Σία πιο πάνω από τα ιστορικά συμφέροντα του προλεταριάτου. Και μιά και οι Γουέλς και Σία υποτάσσουν το κόμμα στην πειθαρχία της μπουρζουαζίας, η ομάδα Neu Beginnen, ντυμένη με την αριστερή κριτική που έχει κλέψει από τους μαρξιστές, αντιπροσωπεύει στην πραγματικότητα ένα βλαβερό πρακτορείο της αστικής τάξης πραγμάτων, αν και πρακτορείο δεύτερης κατηγορίας.

5. Το λεγόμενο Γραφείο του Λονδίνου (τώρα του Αμστερνταμ) αντιπροσωπεύει μια προσπάθεια δημιουργίας ενός διεθνούς εστιακού σημείου για κεντριστικό εκλεχτικισμό, κάτω από το λάβαρο του οποίου οι δεξιοί και αριστεροί οπορτουνιστικοί σχηματισμοί, που δεν τολμούν τελικά να διαλέξουν μια κατεύθυνση και ένα λάβαρο, προσπαθούν να ενωθούν. Σ΄ αυτή, όπως και σε άλλες περιπτώσεις, οι κεντριστές προσπαθούν να κατευθύνουν το κίνημα λοξά, προς μία διαγώνια πορεία. Τα στοιχεία που συναπαρτίζουν το μπλόκ τραβούν προς αντίθετες κατευθύνσεις; Το ΝΑΡ προσεκτικά κινείται πρός την Δεύτερη Διεθνή. Το Ανεξάρτητο Εργατικό Κόμμα εν μέρει πρός την Τρίτη, εν μέρει πρός την Τέταρτη, το SAR και το ODP - στρέφονται ταλαντευόμενα πρός την Τέταρτη. Εκμεταλευόμενο και διατηρώντας την ιδεολογική αμορφία όλων των μελών του και προσπαθώντας να ανταγωνιστεί στη δουλειά για τη δημιουργία μιας νέας Διεθνούς, το μπλόκ του Γραφείου του Λονδίνου παίζει έναν αντιδραστικό ρόλο. Η αποτυχία του συνοθυλεύματος αυτού είναι απόλυτα αναπόφευκτη.

6. Ο προσδιορισμός της πολιτικής της Κομιντέρν σαν γραφειοκρατικός κεντρισμός διατηρεί και τώρα όλη την ισχύ του. Είναι γεγονός ότι μονάχα ο κεντρισμός είναι ικανός να κάνει συνεχή άλματα από τις οπορτουνιστικές προσδοκίες στον υπεραριστερό τυχοδιωκτισμό. Μονάχα η πανίσχυρη σοβιετική γραφειοκρατία μπορούσε να εξασφαλίσει μια σταθερή βάση στην καταστροφική πολιτική των ζιγκ-ζαγκ.

Ο γραφειοκρατικός κεντρισμός, σε αντίθεση με τις κεντριστικές ομάδες που αποκρυσταλλώθηκαν βγαίνοντας από την Σοσιαλδημοκρατία είναι το προϊόν του εκφυλισμού του Μπολσεβικισμού. Διατηρεί - σε μορφή καρικατούρας - μερικά από τα χαρακτηριστικά του, καθοδηγεί ακόμα ένα σημαντικό αριθμό επαναστατών εργατών και έχει εξαιρετικά υλικά και τεχνικά μέσα, αλλά από την πολιτική επιρροή του είναι τώρα η πιο χοντροκομμένη, η πιο αποδιοργανωτική και επιζήμια ποικιλία του κεντρισμού.

Η πολιτική κατάρρευση της Κομιντέρν, καθαρή σε ολόκληρο τον κόσμο, υποδηλώνει την αναγκαιότητα για παραπέρα αποσύνθεση του γραφειοκρατικού κεντρισμού. Σ΄ αυτή τη σφαίρα, το καθήκον μας είναι να σώσουμε τα καλύτερα στοιχεία για την υπόθεση της προλεταριακής επανάστασης. Δίπλα στην ακούραστη κριτική μας πάνω σε αρχές, το κύριο όπλο μας για να επηρεάσουμε τους εργάτες που παραμένουν κάτω από τη σημαία της Κομιντέρν είναι η παραπέρα διείσδυση των ιδεών και των μεθόδων μας μέσα σε αυτές τις πλατιές μάζες που βρίσκονται τώρα στην συντριπτική πλειοψηφία τους έξω από την επιροή της Κομιντέρν.

7. Ακριβώς τώρα, που ο ρεφορμισμός αναγκάζεται να αποκηρύξει τον εαυτό του, να μεταμορφωθεί και να μπογιατιστεί σε κεντρισμό, μερικές ομάδες αριστερού κεντρισμού, αντίθετα, διακόπτουν γρήγορα την εξέλιξή τους ή ακόμη και πισωγυρίζουν. Τους φαίνεται ότι οι ρεφορμιστές έχουν συλλάβει σχεδόν τα πάντα, ότι είναι αναγκαίο να μην παίζει κανείς με υπερβολικά αιτήματα, κριτική, ακραία φρασεολογία, κι ότι στη συνέχεια με ένα χτύπημα μπορεί κανείς να δημιουργήσει ένα μαζικό "επαναστατικό" κόμμα.

Στην πραγματικότητα, ο ρεφορμισμός, που αναγκάζεται από τα γεγονότα να αποκηρύξει τον εαυτό του, μη έχοντας κανένα καθαρό πρόγραμμα, καμιά επαναστατική τακτική, είναι ικανός μονάχα να νανουρίσει τους προχωρημένους εργάτες να κοιμηθούν μπολιάζοντας τους την ιδέα ότι η επαναστατική αναζωογόνησή του κόμματός τους έχει ήδη επιτευχθεί.

8. Για έναν επαναστάτη μαρξιστή, η πάλη ενάντια στον ρεφορμισμό αντικαθίσταται τώρα σχεδόν τελείως με την πάλη ενάντια στον κεντρισμό. Η απλή αντιπαράθεση της νόμιμης στην παράνομη πάλη, των ειρηνικών μέσων στα βίαια, της δημοκρατίας στη δικτατορία τώρα ξεπερνιέται στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, γιατί ο φοβισμένος ρεφορμιστής, αποκηρύσσοντας τον εαυτό του, είναι έτοιμος να δεχθεί τις πιο "επαναστατικές" διατυπώσεις μονάχα στο βαθμό που δεν τον υποχρεώνουν σήμερα σε ένα αποφασιστικό σπάσιμο με τη δική του αστάθεια, αναποφασιστικότητα και παθητική αναμονή. Η πάλη με τους κρυφούς και μασκαρεμένους οπορτουνιστές πρέπει επμένως να μεταφερθεί κυρίως στη σφαίρα των πρακτικών συμπερασμάτων από τις επαναστατικές ανάγκες.

Πρωτού δεχτούμε στα σοβαρά τα κεντριστικά λόγια για τη "δικτατορία του προλεταριάτου", πρέπει να απαιτήσουμε μια σοβαρή άμυνα απέναντι στο φασισμό, μια ολοκληρωτική ρήξη με τη μπουρζουαζία, μια συστηματική οικοδόμηση εργατικής πολιτοφυλακής, την εκπαίδευση της σε μαχητικό πνεύμα, τη δημιουργία διακομματικών κέντρων άμυνας, αντιφασιστικών επιτελείων από όπου θα αποκλείονται κοινοβουλευτικοί, συνδικαλιστές και άλλοι προδότες, λακέδες της μπουρζουαζίας καθώς και οι καριερίστες. Ακριβώς σε αυτό το επίπεδο πρέπει να διεξαχτούν οι βασικοί αγώνες ενάντια στον κεντρισμό. Για να συνεχίσουμε με επιτυχία αυτόν τον αγώνα είναι αναγκαίο να έχουμε ελεύθερα τα χέρια, δηλαδή, να διατηρούμε όχι μόνο πλήρη οργανωτική ανεξαρτησία αλλά και κριτική αδιαλαξία σε σχέση με τις πιο "αριστερές" ποικιλίες του κεντρισμού.

9. Οι Μπολσεβίκοι - Λενινιστές σε όλες τις χώρες πρέπει να καταλάβουν καθαρά τις ιδιομορφίες του νέου στάδιου στην πάλη για την Τέταρτη Διεθνή. Τα γεγονότα στην Αυστρία και τη Γαλλία δίνουν μια τεράστια ώθηση στην αναδιάταξη των δυνάμεων του προλεταριάτου προς μια επαναστατική κατεύθυνση. Αλλά ακριβώς αυτή η γενική μεταφύτευση του ανοιχτού ρεφορμισμού από τον κεντρισμό αναπτύσσει μια πανίσχυρη ελκτική δύναμη σε σχέση με τις αριστερές - κεντριστικές ομάδες (SAP - OSP) που μόλις χθες επρόκειτο να ενωθούν με τους Μπολσεβίκους - Λενινιστές. Αυτό το διαλεκτικό προτσές μπορεί στην επιφάνεια να προκαλέσει την εντύπωση ότι μια μαρξιστική πτέρυγα ξανά "απομονώνεται" από τις μάζες. Μια απαίσια απάτη! Οι αμφιταλαντεύσεις του κεντρισμού προς τα αριστερά και τα δεξιά πηγάζουν από την ίδια τη φύση του. Θα υπάρχουν δεκάδες και εκατοντάδες τέτια επεισόδια στο δρόμο μας. Θα είναι η πιο άθλια λιποταξία να φοβηθούμε να προχωρήσουμε μονάχα επειδή ο δρόμος έχει εμπόδια ή γιατί δεν θα φτάσουν όλοι οι συνοδοιπόροι μέχρι το τέλος.

Το αν οι νέες οπορτουνιστικές αμφιταλαντεύσεις των κεντριστών συμμάχων μας θα αποδειχθούν συγκυριακές και τελικές (στην πραγματικότητα θα είναι και των δύο ειδών), οι γενικές συνθήκες για το σχηματισμό της Τέταρτης Διεθνούς στη βάση του γνήσιου Μπολσεβικισμού γίνονται όλο και πιο ευνοϊκές. Το κυνηγητό των συνηθισμένων κεντριστών από τους "ακροαριστερούς" κεντριστές, των μετριοπαθών από τους αριστερούς, των δεξιών από τους μετριοπαθείς, σαν να κυνηγά κανείς τη σκιά του, δε μπορεί να δημιουργήσει καμιά σταθερή μαζική οργάνωση. Το άθλιο παράδειγμα του Γερμανικού Ανεξάρτητου Κόμματος (USP) διατηρεί τώρα όλη την ισχύ του. Κάτω από την πίεση των γεγονότων με τη βοήθεια της κριτικής μας και των συνθημάτων μας, οι προχωρημένοι εργάτες θα περάσουν πάνω από τις αμφιταλαντεύσεις των πιο αριστερών - κεντριστών ηγετών, και, αν είναι αναγκαίο, πάνω κι από τους ίδιους τους ηγέτες. Στο δρόμο προς μια νέα Διεθνή, η προλεταριακή πρωτοπορία δεν θα βρει άλλες απαντήσεις από αυτές που έχουν επεξεργαστεί και επεξεργάζονται οι Μπολσεβίκοι - Λενινιστές στη βάση της θεωρητικής εμπειρίας στη διάρκεια δέκα χρόνων αδιάληπτης θεωρητικής και πρακτικής πάλης.

10. Την χρονιά που πέρασε, η πολιτική μας επιροή μεγάλωσε σημαντικά σε μια σειρά από χώρες. Θα μπορέσουμε να αναπτύξουμε και να πλατύνουμε αυτές τις επιτυχίες σε ένα σχετικά σύντομο διάστημα κάτω από τους ακόλουθους όρους:

α) Να μην ξεγελάμε το ιστορικό προτσές, να μην παίζουμε κρυφτούλι, αλλά να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους.

β) Να δίνουμε μια θεωρητική ερμηνεία στις αλλαγές της γενικής κατάστασης, που στη σημερινή εποχή συχνά παίρνουν τη μορφή απότομων στροφών.

γ) Να παρακολουθούμε προσεκτικά τις διαθέσεις των μαζών, χωρίς προκαταλήψεις, χωρίς αυταπάτες, χωρίς φαντασιώσεις, ώστε στη βάση μιας σωστής εκτίμησης του συσχετισμού δυνάμεων μέσα στο προλεταριάτο να αποφύγουμε τον οπορτουνισμό καθώς και τον τυχοδιωκτισμό και να οδηγούμε μπροστά τις μάζες, κι όχι να τις πισωγυρίζουμε.

δ) Κάθε μέρα, κάθε ώρα, να απαντούμε καθαρά στον εαυτό μας ποιό πρέπει να είναι το επόμενο πραχτικό βήμα, ακούραστα να προετοιμάζουμε αυτό το βήμα και στη βάση της ζωντανής εμπειρίας να εξηγούμε στους εργάτες τις διαφορές αρχών του Μπολσεβικισμού από όλα τα άλλα κόμματα και ρεύματα.

ε) Να μην συγχέουμε τα ταχτικά καθήκοντα του ενιαίου μετώπου με το βασικό ιστορικό καθήκον: τη δημιουργία νέων κομμάτων και μιας νέας Διεθνούς.

στ) Να μην αγνοούμε ούτε τον πιο αδύνατο σύμμαχο χάρη της πρακτικής δράσης.

ζ) Να παρακολουθούμε κριτικά τον πιο "αριστερό" σύμμαχο σαν έναν πιθανό αντίπαλο.

η) Να μεταχειριζόμαστε με την μεγαλύτερη προσοχή αυτές τις ομάδες που έλκονται προς το μέρος μας. Υπομονετικά και προσεκτικά να ακούμε την κριτική τους, τις αμφιβολίες και τις αμφιταλαντεύσεις τους. Να τους βοηθάμε να αναπτυχθούν προς τον μαρξισμό. Να μην φοβόμαστε από τα καπρίτσια τους, τις απειλές τους, τα τελεσίγραφά τους (οι κεντριστές πάντα είναι καπριτσιόζοι και ευαίσθητοι) να μην τους κάνουμε καμιά παραχώρηση σε αρχές.

θ) Και για άλλη μια φορά: να μην φοβόμαστε να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους.