Alain Badiou - Η ηθική

Η ηθική Δοκίμιο για τη συνείδηση του κακού

ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

Δεν θα κάνουμε εδώ καμία παραχώρηση στη
γνώμη που διατείνεται πως υπάρχει ένα είδος “φυσικού δικαίου” που
θεμελιώνεται, σε τελική ανάλυση, στον προφανή χαρακτήρα κάποιου στοιχείου
βλαπτικού για τον άνθρωπο. Αναγόμενο στην απλή φύση
του, το ζώο άνθρωπος πρέπει να κατατάσσεται στην ίδια κατηγορία με τους
βιολογικούς συντρόφους του. Αυτός ο συστηματικός σφαγιαστής επιδιώκει, μέσα
στις γιγαντιαίες μυρμηγκοφωλιές που έχει κατασκευάσει, συμφέροντα επιβίωσης
και ικανοποίησης ούτε περισσότερο ούτε λιγότερο αξιόλογα από τα συμφέροντα
του τυφλοπόντικα ή της πυγολαμπίδας. Αναδείχθηκε το πιο πανούργο από τα ζώα,
το πιο υπομονετικό, το πιο επίμονα υποταγμένο στις αποτρόπαιες επιθυμίες
της δικής του υπερίσχυσης. Πάνω απ’ όλα, πέτυχε να θέσει στην υπηρεσία της
θνητής ζωής του την ικανότητα που το χαρακτηρίζει, δηλαδή το ότι τοποθετεί τον
εαυτό του στην τροχιά των αληθειών έτσι ώστε να του επιφέρει μερίδιο
Αθανασίας. Αυτό ακριβώς διαισθάνθηκε και ο Πλάτωνας, όταν τόνιζε πως ο
περιώνυμος φυλακισμένος του που δραπετεύει από το σπήλαιο και θαμπώνεται από
τον ήλιο της Ιδέας όφειλε να επιστρέψει στο σκοτάδι και να μοιραστεί με
τους υπόδουλους συντρόφους του αυτό που τον είχε συνεπάρει στο κατώφλι του
σκοτεινού κόσμου.

Alain Badiou

Alain Badiou – Η ηθική – Διαβάστε το

Σήμερα μόνο αντιλαμβανόμαστε πλήρως τι σημαίνει αυτή η επιστροφή: είναι η επιστροφή της φυσικής του Γαλιλαίου προς τις τεχνικές μηχανοκατασκευές, ή της ατομικής θεωρίας προς τα εκρηκτικά και τους πυρηνικούς αντιδραστήρες· η επιστροφή του ανιδιοτελούς-συμφέροντος προς το ωμό συμφέρον, η παραβίαση των γνώσεων από μερικές αλήθειες. Και στο τέλος, το ζώο άνθρωπος γίνεται ο απόλυτος αφέντης του βιοτόπου του, ο οποίος, βεβαίως, δεν είναι παρά ένας πλανήτης δεύτερης κατηγορίας.

Έτσι νοούμενο (σύμφωνα με ό,τι ξέρουμε γι’ αυτό), είναι φανερό πως το ζώο άνθρωπος δεν εξαρτάται “καθ’ εαυτόν” από καμία αξιολογική κρίση. Είναι αναμφίβολο ότι ο Νίτσε έχει δίκιο, από τη στιγμή που ορίζει την ανθρωπότητα με γνώμονα τη ζωτική της ισχύ, όταν δηλώνει πως είναι ουσιαστικά αθώα, αμέτοχη στο Καλό ή στο Κακό. Η χίμαιρά του συνίσταται στο ότι φαντάζεται μια υπερανθρωπότητα που να επανέρχεται στην αθωότητα, όταν βρεθεί απελευθερωμένη από την καταχθόνια επιχείρηση εξουθένωσης της ζωής που απεργάζεται η δυνατή μορφή του Ιερέα. Όχι, καμία ζωή, καμία φυσική δύναμη, δεν θα μπορούσε να είναι πέραν του Καλού και του Κακού. Εκείνο που πρέπει να πούμε είναι ότι κάθε ζωή, του ζώου άνθρωπος εξίσου, είναι εντεύθεν του Καλού και του Κακού.

Η ανάδυση του Καλού, και, ως απλής συνέπειας, του Κακού, συνδέεται αποκλειστικά με τη σπάνια ύπαρξη των διαδικασιών αλήθειας. Κεραυνοβολημένο από μια ενύπαρκτη ρήξη, το ζώο άνθρωπος βλέπει την αρχή επιβίωσής του –το συμφέρον του– να αποδιοργανώνεται. Ας πούμε λοιπόν ότι το Καλό, εάν αυτό σημαίνει πως είναι δυνατόν να μπει κάποιος στη σύνθεση ενός υποκειμένου αλήθειας, είναι κυριολεκτικά ο εσωτερικός γνώμονας μιας παρατεταμένης αποδιοργάνωσης της ζωής.

Το ξέρουν, άλλωστε, οι πάντες: οι ρουτίνες της επιβίωσης αδιαφορούν για οτιδήποτε Καλό. Κάθε επιδίωξη συμφέροντος νομιμοποιείται από την επιτυχία της και μόνο. Αντιθέτως, με το που ερωτεύομαι (“πέφτω ερωτευμένος” στα γαλλικά, η λέξη “πέφτω” υποδηλώνει την αποδιοργάνωση της πορείας των πραγμάτων), ή με το που με συνεπαίρνει η άγρυπνη οιστρηλασία μιας σκέψης, ή με το που κάποια ριζοσπαστική πολιτική στράτευση αναδεικνύεται ασύμβατη με κάθε κριτήριο άμεσου συμφέροντος, αίφνης είμαι αναγκασμένος να αναμετρήσω τη ζωή μου, ως ζωή εκκοινωνισμένου ζώου, με κάτι διαφορετικό από αυτήν. Και ιδιαίτερα όταν, πέρα από τον εμφανώς ευτυχή ή ενθουσιώδη χαρακτήρα της συναρπαγής μου, το ζητούμενο είναι εάν, και πώς, θα συνεχίσω στο δρόμο της ζωτικής αποδιοργάνωσης, προικοδοτώντας έτσι το πρωτογενώς αποδιοργανωμένο με μια δευτερογενή παράδοξη οργάνωση, την οποία ακριβώς ονομάσαμε “ηθική συνέπεια.”

Εάν υπάρχει Κακό, πρέπει να το σκεφτούμε με αφετηρία το Καλό. Χωρίς τη θεώρηση του Καλού, και άρα των αληθειών, δεν υπάρχει παρά η ωμή αθωότητα της ζωής, που είναι εντεύθεν του Καλού και του Κακού.

Συνεπώς, όσο παράξενη κι αν φαίνεται η πρόταση, πρέπει απαραιτήτως το Κακό να αποτελεί μια εφικτή διάσταση των αληθειών. Δεν θα επαναπαυθούμε, στο σημείο αυτό, στην πλατωνική λύση που παραείναι εύκολη: το Κακό ως απλή απουσία της αλήθειας, το Κακό ως άγνοια του Καλού. Διότι η ίδια η ιδέα της άγνοιας είναι δυσκολονόητη. Για ποιον είναι απούσα μια αλήθεια; Για το ζώο άνθρωπος καθαυτό, που κυνηγάει λυσσαλέα τα συμφέροντά του, δεν υπάρχει αλήθεια, μόνο γνώμες μέσω των οποίων εκκοινωνίζεται. Και όσο για το υποκείμενο –για τον Αθάνατο–, η αλήθεια δεν γίνεται να του λείπει, διότι αυτή και μόνο αυτή, προσφερόμενη σαν πιστή διαδρομή, το συγκροτεί.

Χρειάζεται λοιπόν, εφόσον παρ’ όλα αυτά το Κακό ταυτοποιείται ως μια μορφή του πολλαπλού-είναι, να προκύπτει σαν (εφικτό) επιτέλεσμα του ίδιου του Καλού. Πράγμα που θα διατυπωθεί: υπάρχει το Κακό, επειδή υπάρχουν αλήθειες, και στον βαθμό που υπάρχουν υποκείμενα αυτών των αληθειών.

Ή ακόμη: το Κακό, εφόσον υπάρχει, είναι ένα απορρυθμισμένο επιτέλεσμα της δύναμης του αληθινού.