ΤΡΟΤΣΚΙ: ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΝΩΜΕΝΕΣ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΝΩΜΕΝΕΣ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Το ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ δημοσιεύει αποσπάσματα από ένα "σχεδόν ξεχασμένο" άρθρο του ΛΕΩΝ ΤΡΟΤΣΚΙ (το πρωτότυπο ρωσικό κείμενο εμφανίστηκε στο "Δελτίο της Ρωσικής Αντιπολίτευσης" Νο 6, Οκτώβρης του 1929 με τον παραπάνω τίτλο. Μια αγγλική μετάφραση δημοσιεύτηκε στο "Μίλιταντ", εφημερίδα του ΣΕΚ της Αμερικής την ίδια χρονιά. Αργότερα δημοσιεύτηκε στην "Τέταρτη Διεθνή" το Μάη 1945.

Στο άρθρο αυτό ο Τρότσκι προβλέπει την ανάπτυξη της Ευρωπαϊκής "ενότητας" κάτω από την απειλή της κυριαρχίας των ΕΠΑ. Μιλάει σ΄ ένα σημείο για την καταστροφή της παγκόσμιας οικονομικής ισορροπίας προς όφελος της Αμερικής, που θα γίνει η κύρια πηγή της κρίσης. Ο Τρότσκι, όπως κι ο Λένιν, ξεκαθαρίζει απόλυτα ότι η ευρωπαϊκή ενότητα, όπως επιχειρείται από την αστική τάξη, είναι τελείως αντιδραστική. Οι σοσιαλιστές δεν έχουν καμιά σχέση με τέτοια σχέδια. Αντίθετα πρέπει να παλέψουν για τις Ενωμένες Σοσιαλιστικές Πολιτείες της Ευρώπης σαν το μόνο μέσο για να σώσουν την ανθρωπότητα από την κατάρρευση, την κρίση και τον πόλεμο. Μόνο η Εργατική τάξη είναι ικανή να ενώσει την Ευρώπη πάνω σ΄ αυτή τη βάση. Έτσι, το σύνθημα για τις Ενωμένες Σοσιαλιστικές Πολιτείες της Ευρώπης, μπαίνει στο κέντρο των επαναστατικών καθηκόντων που πρέπει να αναλάβει η Επανιδρυμένη Τέταρτη Διεθνής για την οποία παλεύουν οι Τροτσκιστές και στη χώρα μας και η εργατική τάξη της Ευρώπης.

Μέσα σε συνθήκες εντατικοποίησης της κρίσης και όξυνσης του οικονομικού πολέμου ανάμεσα σε Ευρώπη, Αμερική και Ιαπωνία, γίνονται οι ευρωεκλογές για το Κοινοβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δεν είναι καινούργιες οι προσπάθειες της καπιταλιστικής τάξης να "ενώσει" την Ευρώπη. Η άρχουσα τάξη της Γερμανίας προσπάθησε δύο φορές, την πρώτη με τον Κάιζερ και τη δεύτερη με το φασισμό. Στον μεσοπόλεμο, ένα τμήμα της γαλλικής μπουρζουαζίας έκανε επίσης μια σειρά διπλωματικές μανούβρες το 1929, καθοδηγούμενη από τον πρωθυπουργό Μπριαν. (Το άρθρο που ακολουθεί αναδημοσιεύεται στο ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ, από το περιοδικό "Επαναστατική Μαρξιστική Επιθεώρηση - θεωρητικού οργάνου της ΕΔΕ, προκατόχου του ΕΕΚ - Τροτσκιστές - Γενάρης - Μάρτης 1977, Νο 8-9).

Ο Μπριαν αισθάνεται την ανάγκη να βελτιώσει την ιστορική μοίρα 350 εκατομμυρίων Ευρωπαίων, που είναι οι φορείς του ψηλότερου πολιτισμού, αλλά που δεν μπορούν να διανύσουν έναν αιώνα, χωρίς δεκάδες πολέμους και επαναστάσεις. Ο Μακντόναλντ διέσχισε τον Ατλαντικό για να ειρηνεύσει τον πλανήτη. Στην ημερήσια διάταξη βρίσκονται οι Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης, ο αφοπλισμός, η ελευθερία του εμπορίου, η ειρήνη. Η καπιταλιστική διπλωματία μαγειρεύει παντού μια πατσιφιστική σούπα. Οι λαοί της Ευρώπης, οι λαοί όλου του κόσμου, ετοιμάζονται να την καταπιούν με μεγάλα κουτάλια. Γιατί όλη αυτή η φασαρία; Στο κάτω - κάτω, οι σοσιαλιστές δεν είναι στην εξουσία στις πιο σημαντικές χώρες της Ευρώπης, ενώ αλλού ετοιμάζονται να την πάρουν; Ναι, ακριβώς γι΄ αυτό!

Είναι φανερό ότι τα σχέδια του Μπριάν και του Μακντόλαντ επιδιώκουν την "ειρήνευση" της ανθρωπότητας από διαμετρικά αντίθετες κατευθύνσεις. Ο Μπριάν θέλει την ένωση της Ευρώπης, σαν αμυντικό μέτρο ενάντια στην Αμερική. Ο Μακντόναλντ θέλει να κερδίσει την ευγνωμοσύνη της Αμερικής βοηθώντας την να καταπιέσει την Ευρώπη. Δυό τραίνα ορμούν το ΄να πάνω στ΄ άλλο, για να σώσουν τους επιβάτες από σιδηροδρομικό ατύχημα. Πώς να ταχτοποιηθούν τα πράγματα έτσι ώστε η ενοποίηση της Ευρώπης να μην κατευθύνεται ενάντια στην Αμερική, δηλ. να μην μεταβάλει το συσχετισμό δυνάμεων σε βάρος της Αμερικής;

Η "Νταίηλυ Χέραλντ", το ημιεπίσημο όργανο του Μακντόναλντ, στις 10 Σεπτέμβρη 1929, χαρακτηρίζει την ιδέα των Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης, "παράξενη" και ακόμα προκλητική. Αν παόλ΄ αυτά, γινόταν πραγματικότητα αυτή η φαντασία, τότε οι Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης θα ύψωναν ένα θεόρατο δασμολογικό τείχος απέναντι στις ΕΠΑ, λέει το ημιεπίσημο όργανο του Μακντόναλντ και, κατά συνέπεια, η Μεγάλη Βρετανία θα πιανόταν στη μέγγενη των δύο Ηπείρων. Kαι η "Νταίηλη Χέραλντ" συνεχίζει: Πως μπορεί κανείς να περιμένει βοήθεια από την Αμερική, ενώ προσανατολίζεται προς την ενοποίηση της Ευρώπης: "Μια τέτοια πράξη θα ήταν παραφροσύνη και κάτι χειρότερο". Δε θα μπορούσε να μιλήσει κανείς πιο απλά.

Κανένας δεν ξέρει ακριβώς τι υποτίθεται ότι σημαίνουν στην πράξη οι Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης. Ο Στρέζεμαν έχει ανάγει όλο το ζήτημα στην κοινή νομισματική μονάδα και σε κοινά γραμματόσημα. Αυτό παρά είναι λειψό. Ο Μπριάν προτείνει να "μελετήσει" το πρόβλημα, του οποίου κανένας δεν ξέρει το περιεχόμενο. Το βασικό καθήκον της ενοποίησης πρέπει να έχει οικονομικό χαρακτήρα, όχι μόνο με την εμπορική έννοια, αλλά και με την παραγωγική. Είναι αναγκαίο ένα καθεστώς που θα καταργήσει τα τεχνητά σύνορα ανάμεσα στο ευρωπαϊκό κάρβουνο και στο ευρωπαϊκό σίδηρο. Είναι αναγκαίο να επεχταθεί το σύστημα εξηλεκτρισμού σύμφωνα με τις φυσικές και οικονομικές συνθήκες και όχι σύμφωνα με τα σύνορα των Βερσαλλιών.

Είναι αναγκαίο να ενωθούν οι σιδηρόδρομοι της Ευρώπης σ΄ ένα και μοναδικό σύστημα και πάει λέγοντας, επ΄ άπειρο. Ολ΄ αυτά με τη σειρά τους, είναι αδιανόητα, χωρίς την καταστροφή του απαρχαιωμένου κινέζικου συστήματος τελωνειακών συνόρων μέσα στην Ευρώπη. Αυτό με τη σειρά του θα σήμαινε μια και μοναδική πανευρωπαϊκή τελωνειακή ένωση - ενάντια στην Αμερική. Δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία πως, αν τα εσωτερικά δασμολογικά σύνορα καταργούνταν, η καπιταλιστική Ευρώπη, μετά από μια ορισμένη περίοδο κρίσεων, ανακατατάξεων και αναπροσαρμογών, θα ΄φτανε σ΄ ένα ψηλό επίπεδο, στη βάση του νέου καταμερισμού των παραγωγικών δυνάμεων. Αυτό είναι εξίσου αναμφισβήτητο, όσο το γεγονός ότι, κάτω από δοσμένες απαραίτητες οικονομικές συνθήκες, οι μεγάλες επιχειρήσεις είναι οπωσδήποτε ανώτερες από τις μικρές. Αλλά δεν έχουμε ακόμα ακούσει για μικρούς επιχειρηματίες, που να απαρνιούνται εθελοντικά τις δουλειές τους γι΄ αυτό το λόγο.

Για να κατακτήσουν διεξόδους, οι μεγάλοι καπιταλιστές πρέπει να καταστρέψουν πρώτα τους μικρούς. Με τα κράτη συμβαίνει κάτι παρόμοιο. Οι δασμολογικοί φραγμοί υψώνονται ακριβώς γιατί συμφέρουν και είναι απαραίτητοι στη μια εθνική μπουρζουαζία σε βάρος της άλλης, αδιάφορο αν συντελούν στην καθυστέρηση της οικονομίας σα σύνολο. Από το 1923 αναγκαστήκαμε να διεξάγουμε πάλη για να καταδεχτεί τελικά η ηγεσία της Κομμουνιστικής Διεθνούς να πάρει υπόψη της τις Ενωμένες Πολιτείες και να καταλάβει ότι ο αγγλοαμερικάνικος ανταγωνισμός είναι ο βασικός άξονας γύρω από τον οποίο συντελούνται οι παγκόσμιες συμμαχίες και συγκρούσεις. Αυτό θεωρούνταν αίρεση ως την περίοδο του Πέμπτου Παγκόσμιου Συνεδρίου (μέσα του 1924).

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΕΠΑ

Κατηγορηθήκαμε για "υπερεκτίμηση" του ρόλου της Αμερικής. Εφευρέθηκε ένας ιδιαίτερος μύθος, ότι δήθεν είχαμε ανακηρύξει την εποχή της εξαφάνισης των ευρωπαϊκών καπιταλιστικών αντιφάσεων, μπροστά στον αμερικάνικο κίνδυνο. ΟΙ Οσίνσκι, Λάριν και άλλοι, ξόδεψαν όχι και λίγο χαρτί για να "εκθρονίσουν" τη δύναμη της Αμερικής. Ο Ράντεκ, στα χνάρια των αστών δημοσιογράφων, απόδειξε ότι ξανοίγεται μια εποχή αγγλοαμερικανικής συνεργασίας. Εγινε σύγχυση των πρόσκαιρων, συγκυριακών, επεισοδιακών μορφών που πήραν οι αμοιβαίες σχέσεις, με την ουσία του παγκόσμιου προτσέσου. Παρόλ΄ αυτά, η Αμερική βαθμιαία "αναγνωρίστηκε" από την επίσημη ηγεσία της Κομιντέρν, που άρχισε να επαναλαμβάνει τις χθεσινές μας φόρμουλες, χωρίς να ξεχνάει φυσικά να προσθέτει κάθε φορά, ότι η Αριστερή Αντιπολίτευση υπερεκτιμάει το ρόλο της Αμερικής.

Το στάδιο που περνάμε πήρε για μια ακόμα φορά τη μορφή της "συνεργασίας" σε ξηρά και θάλασσα ανάμεσα στην Αμερική και την Αγγλία, και μερικές γαλλικές εφημερίδες έκφρασαν ακόμα φόβους για μια παγκόσμια αγγλοσαξωνική δικτατορία. Οι Ενωμένες Πολιτείες, βέβαια, μπορούν και ίσως χρησιμοποιήσουν τη "συνεργασία" με την Αγγλία, για να σφίξουν τα λουριά στην Ιαπωνία και τη Γαλλία. Ολα αυτά όμως, δεν θα αντιπροσωπεύουν φάσεις προς την αγγλοσαξωνική, αλλά προς την αμερικάνικη κυριαρχία παγκόσμια, και πάνω στη Μεγάλη Βρετανία επίσης.

Σχετικά μ΄ αυτή την προοπτική, οι ηγέτες της Κομιντέρν μπορεί να επαναλάβουν και πάλι, ότι δε βλέπουμε τίποτε άλλο μπροστά μας έξω από το θρίαμβο του αμερικάνικου καπιταλισμού. Με παρόμοιο τρόπο, οι μικροαστοί θεωρητικοί του "Ναροντνικισμού" (ρωσικού λαϊκισμού) συνήθιζαν να κατηγορούν τους πρωτοπόρους ρώσους μαρξιστές, ότι δεν μπορούσαν να δουν τίποτε άλλο μπροστά τους έξω από τη νίκη του καπιταλισμού. Αυτές οι δυο κατηγορίες είναι ισότιμες.

Όταν λέμε ότι η Αμερική κινείται προς την παγκόσμια κυριαρχία, δε σημαίνει καθόλου ότι αυτή η κυριαρχία θα πραγματοποιηθεί ολοκληρωτικά, και ακόμα λιγότερο ότι θα διαρκέσει για αιώνες ή έστω για δεκαετίες, αφού πραγματοποιηθεί στον έναν ή στον άλλο βαθμό. Συζητάμε για μια ιστορική τάση, που στην πραγματικότητα, θα διασταυρωθεί και θα τροποποιηθεί από άλλες ιστορικές τάσεις. Αν ο καπιταλιστικός κόσμος μπορούσε να αντέξει για μερικές ακόμα δεκαετίες χωρίς επαναστατικούς παροξυσμούς, τότε σίγουρα αυτές οι δεκαετίες θα μαρτυρούσαν για την αδιάκοπη ανάπτυξη της αμερικάνικης παγκόσμιας δικτατορίας. Αλλά όλη η ουσία είναι ότι αυτό το προτσέσο θα αναπτύξει αναπόφευκτα τις δικές του αντιφάσεις, που θα συνδυαστούν με όλες τις άλλες αντιφάσεις του καπιταλιστικού συστήματος. Η Αμερική θα εξαναγκάσει την Ευρώπη να παλέψει για μια ορθολογικοποίηση που όλο και θα αυξάνεται, ενώ συγχρόνως θα αφήνει στην Ευρώπη ένα μερίδιο της παγκόσμιας αγοράς, που όλο και θα ελαττώνεται.

Αυτό θα φέρει μια σταθερή επιδείνωση των δυσκολιών στην Ευρώπη. Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στα ευρωπαϊκά κράτη για το μοίρασμα της παγκόσμιας αγοράς, θα επιδεινωθεί αναπόφευκτα. Συγχρόνως, τα ευρωπαϊκά κράτη θα προσπαθήσουν να συντονίσουν τις δυνάμεις τους, κάτω από την πίεση της Αμερικής. Αυτή είναι η κύρια πηγή του προγράμματος του Μπριάν για τις Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης. Αλλά, όποια κι αν είναι τα διάφορα στάδια της εξέλιξης, ένα πράγμα είναι καθαρό. Η διαρκής καταστροφή της παγκόσμιας ισορροπίας προς όφελος της Αμερικής, θα γίνει η κύρια πηγή κρίσεων και επαναστατικών σπασμών στην Ευρώπη για ολόκληρη την επερχόμενη περίοδο.

Όσοι υποστηρίζουν ότι η ευρωπαϊκή σταθερότητα είναι εξασφαλισμένη για δεκαετίες, δεν καταλαβαίνουν τίποτε από την παγκόσμια κατάσταση, και θα βουλιάξουν αναπόφευκτα, με το κεφάλι πρώτα, στο βάλτο του ρεφορμισμού. Αν προσεγγίσουμε αυτό το προτσέσο από την άλλη μεριά του Ατλαντικού, από την άποψη δηλαδή της τύχης των ΕΠΑ, τότε κι εδώ οι προοπτικές που ξανοίγονται δε μοιάζουν καθόλου με ρόδινο καπιταλιστικό ειδύλλιο. Η προπολεμική δύναμη των Ενωμένων Πολιτειών αναπτύχθηκε στη βάση της εσωτερικής της αγοράς, στη δυναμική ισορροπία ανάμεσα στη βιομηχανία και τη γεωργία. Ο πόλεμος προκάλεσε ένα βαθύ ρήγμα σ΄ αυτή την ανάπτυξη. Οι Ενωμένες Πολιτείες εξάγουν όγκο κεφαλαίου και βιομηχανικών αγαθών, που όλο και αυξάνει. Η ανάπτυξη της παγκόσμιας δύναμης της Αμερικής σημαίνει ότι ολόκληρο το βιομηχανικό και τραπεζικό σύστημα της Αμερικής - αυτός ο πανύψηλος καπιταλιστικός ουρανοξύστης - βασίζεται σε όλο και μεγαλύτερο βαθμό, στα θεμέλια της παγκόσμιας οικονομίας.

ΑΝΙΚΑΝΗ

Αλλά αυτά τα θεμέλια υπονομεύονται, και οι ίδιες οι Ενωμένες Πολιτείες εξακολουθούν να προσθέτουν καθημερινά περισσότερη εκρηκτική ύλη. Εξάγοντας εμπορεύματα και κεφάλαιο, οικοδομώντας το ναυτικό τους, παραγκωνίζοντας την Αγγλία, αγοράζοντας τις επιχειρήσεις - κλειδιά στην Ευρώπη, ανοίγοντας δρόμο στην Κίνα κλπ. Το αμερικάνικο χρηματιστικό κεφάλαιο σκάβει με τα ίδια του τα χέρια στοές κάτω από τα ίδια του τα θεμέλια και τις γεμίζει μπαρούτι και δυναμίτη. Πού να ανάψει η σπίθα; Θα είναι στην ΑΣία, στην Ευρώπη, στη Λατινική Αμερική - ή το πιθανότερο, σε διάφορες μεριές ταυτόχρονα - αυτό είναι ένα δευτερεύον ζήτημα. Όλη η ατυχία είναι ότι η υπεύθυνη ηγεσία του Κομιντέρν είναι ολοκληρωτικά ανίκανη να παρακολουθήσει όλα τα στάδια αυτού του γιγάντιου προτσές. Κλείνει τα μάτια της μπροστά σε γεγονότα, χρησιμοποιώντας κοινοτοπίες. Ακόμα και η ειρηνιστική αγκιτάτσια υπέρ των Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης τη βρήκε απροετοίμαστη.

Το ζήτημα των Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης, από προλεταριακή σκοπιά μπήκε από μένα το Σεπτέμβρη του 1914, δηλαδή στην αρχή του (τελευταίου) ιμπεριαλιστικού πολέμου. Στο φυλλάδιο "Ο Πόλεμος και η Διεθνής", ο συγγραφέας αυτών των γραμμών προσπάθησε να αποδείξει ότι το ζήτημα της ενοποίησης της Ευρώπης είχε έρθει αναντίρρητα στο προσκήνιο απ΄ όλη την οικονομική ανάπτυξη της Ευρώπης, αλλά ότι οι Ενωμένες πολιτείες της Ευρώπης ήταν νοητές μόνο σαν η πολιτική μορφή της δικτατορίας του ευρωπαϊκού προλεταριάτου.

Το 1923, όταν η κατοχή του Ρουρ έβαλε για άλλη μια φορά με οξύτητα τα βασικά προβλήματα της ευρωπαϊκής οικονομίας (κυρίως το κάρβουνο και το σιδερομετάλλευμα) και, μαζί μ΄ αυτό, τα προβλήματα της επανάστασης επίσης, πετύχαμε να υιοθετηθεί επίσημα το σύνθημα των Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης από την ηγεσία της Κομιντέρν.

Αλλά η στάση απέναντι σ΄ αυτό το σύνθημα παράμεινε εχθρική. Καθώς δεν ήταν σε θέση να το απορρίψουν, οι ηγέτες της Κομιντέρν, το θεωρούσαν ένα εγκαταλειμμένο παιδί του "Τροτσκισμού". Μετά την κατάρρευση της γερμανικής επανάστασης του 1923, η Ευρώπη έζησε τη ζωή της σταθεροποίησης. Τα βασικά επαναστατικά ζητήματα εξαφανίστηκαν από την ημερήσια διάταξη. Το σύνθημα των Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης ξεχάστηκε. Δεν συμπεριλήφθηκε στο πρόγραμμα της Κομιντέρν. Ο Στάλιν εξήγησε αυτό το καινούργιο ζιγκ-ζάγκ με αξιοσημείωτη βαθύτητα: Μια και δεν μπορούμε να ξέρουμε τη σειρά με την οποία οι διάφορες χώρες θα κάνουν την επανάστασή τους, έπεται ότι είναι αδύνατο να προβλέψουμε αν οι Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης θα ΄ναι αναγκαίες.

Μ΄ άλλα λόγια, αυτό σημαίνει ότι είναι ευκολότερο να κάνουμε μια πρόγνωση κατόπιν εορτής, παρά από τα πριν. Στην πραγματικότητα, δεν πρόκειται καθόλου για τη σειρά με την οποία θα γίνουν επαναστάσεις. Πάνω σ΄ αυτό, μόνο υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε. Αλλά αυτό δεν απαλλάσσει τους Ευρωπαίους εργάτες, ούτε τη Διεθνή σα σύνολο, από την αναγκαιότητα να δώσουν μια καθαρή απάντηση στο ερώτημα: Πώς μπορεί η ευρωπαϊκή οικονομία ν΄ αποσπαστεί από τη σημερινή κατάστασή της της διάλυσης της Ευρώπης να σωθούν από την παρακμή και την υποδούλωση;

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΛΙΜΑΚΑ

Το κακό όμως είναι, ότι η οικονομική βάση για το σύνθημα των Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης ανατρέπει μια από τις βασικές ιδέες του σημερινού προγράμματος της Κομιντέρν, δηλαδή την ιδέα του χτισίματος του σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα. Η ουσία της εποχής μας βρίσκεται στο εξής: οι παραγωγικές δυνάμεις έχουν οριστικά αναπτυχθεί πέρα από τα όρια του εθνικού κράτους και έχουν αποκτήσει, κυρίως στην Αμερική και την Ευρώπη, εν μέρει ηπειρωτικές και εν μέρει παγκόσμιες διαστάσεις. Ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος βγήκε από την αντίφαση ανάμεσα στις παραγωγικές δυνάμεις και τα εθνικά σύνορα. Και η ειρήνη των Βερσαλιών που τερμάτισε τον πόλεμο, έχει βαθύνει ακόμα πάρα πέρα αυτή την αντίφαση. Μ΄ άλλα λόγια: χάρη στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, ο καπιταλισμός είναι ανίκανος από πολύ καιρό να υπάρξει σε μια μόνη χώρα.

Από την άλλη μεριά, ο σοσιαλισμός μπορεί να βασιστεί και θα βασιστεί σε πολύ πιο αναπτυγμένες παραγωγικές δυνάμεις, αλλιώς θα αντιπροσωπεύει όχι πρόοδο αλλά οπισθοχώρηση σε σχέση με τον καπιταλισμό. Το 1914 έγραψα: "Αν το πρόβλημα του σοσιαλισμού μπορούσε να συμβιβαστεί με τα πλαίσια ενός εθνικού κράτους, θα μπορούσε τότε να συμβιβαστεί με την εθνική άμυνα". Η φόρμουλα Σοβιετικές Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης είναι ακριβώς η πολιτική έκφραση της ιδέας ότι ο σοσιαλισμός είναι αδύνατος σε μια χώρα. Ο σοσιαλισμός δεν μπορεί φυσικά να αναπτυχθεί πλήρως ακόμη και στα όρια μιας μόνο ηπείρου. Οι Σοσιαλιστικές Πολιτείες της Ευρώπης αντιπροσωπεύουν το ιστορικό σύνθημα που είναι ένα στάδιο στο δρόμο προς την παγκόσμια σοσιαλιστική συνομοσπονδία.

Αλλά τα κομμουνιστικά κόμματα έχουν τα χέρια τους δεμένα. Το ζωντανό σύνθημα, μ΄ ένα βαθύ ιστορικό περιεχόμενο, έχει εξοβελιστεί από το πρόγραμμα της Κομιντέρν, μόνο για το συμφέρον της πάλης ενάντια στην αντιπολίτευση. Γι΄ αυτό και η αντιπολίτευση πρέπει ακόμη πιο αποφασιστικά να βάλει αυτό το σύνθημα. Με το στόμα της αντιπολίτευσης, η πρωτοπορία του ευρωπαϊκού προλεταριάτου λέει στα σημερινά της αφεντικά: για να ενώσουμε την Ευρώπη, είναι πρώτα απ΄ όλα αναγκαίο να αποσπάσουμε την εξουσία από τα χέρια σας. Θα το κάνουμε. Θα ενώσουμε την Ευρώπη. Θα την ενώσουμε ενάντια στον εχθρικό καπιταλιστικό κόσμο. Θα τη μετατρέψουμε σε ισχυρό στρατόπεδο του μαχητικού σοσιαλισμού. Θα την κάνουμε τον ακρογωνιαίο λίθο της Παγκόσμιας Σοσιαλιστικής Ομοσπονδίας.


4 Οχτώβρη 1929