ΤΡΟΤΣΚΙ: Η ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ ΤΗΣ ΟΥΚΡΑΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΓΧΥΣΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΙΑ ΤΩΝ ΣΕΧΤΑΡΙΣΤΩΝ

Η ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ ΤΗΣ ΟΥΚΡΑΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΓΧΥΣΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΙΑ ΤΩΝ ΣΕΧΤΑΡΙΣΤΩΝ *

του Leon Trotsky

Σε μία από τις μικροσκοπικές σεχταριστικές εκδόσεις που κυκλοφορούν στην Αμερική, που φυτοζωούν από τα ψίχουλα του τραπεζιού της Τέταρτης Διεθνής και που το ανταποδίνουν με τη χειρότερη αχαριστία, έπεσα σ’ ένα άρθρο αφιερωμένο στο πρόβλημα της Ουκρανίας. Τι σύγχυση! Ο σεχταριστής συγγραφέας είναι αντίθετος στο σύνθημα για μία ανεξάρτητη σοβιετική Ουκρανία. Αυτός είναι υπέρ της παγκόσμιας επανάστασης και υπέρ του σοσιαλισμού “από την κορφή μέχρι τα νύχια”. Μας κατηγορεί ότι αγνοούμε τα συμφέροντα της ΕΣΣΔ και ότι παραιτούμαστε από την ιδέα της διαρκούς επανάστασης. Μας καταγγέλλει για κεντριστές. Ο κριτικός είναι πολύ αυστηρός, σχεδόν αδιάλλακτος. Δυστυχώς όμως δεν καταλαβαίνει απολύτως τίποτα (το όνομα αυτής της μικροσκοπικής έκδοσης, «Ο μαρξιστής»[2] , ακούγεται μάλλον ειρωνικά). Η αδυναμία του να καταλαβαίνει παίρνει τέλειες, σχεδόν κλασσικές μορφές, που μας κάνει καλύτερα και πληρέστερα ικανούς να διευκρινίσουμε το ζήτημα.

Ο κριτικός μας παίρνει για αφετηρία του την ακόλουθη θέση: «Εάν οι εργάτες της Σοβιετικής Ουκρανίας ανατρέψουν το σταλινισμό και εγκαταστήσουν ένα πραγματικό εργατικό κράτος, τότε θα αποχωρήσουν απ’ την υπόλοιπη Σοβιετική Ένωση; Όχι». Πιο κάτω: «Εάν οι εργάτες ανατρέψουν το σταλινισμό ….», τότε θα είμαστε ικανοί να δούμε καλύτερα τι πρέπει να κάνουμε. Πρώτα όμως πρέπει να ανατραπεί ο σταλινισμός. Για να κατορθωθεί αυτό δεν πρέπει κανείς να κλείνει τα μάτια του στην ανάπτυξη χωριστικών τάσεων στην Ουκρανία, αντίθετα πρέπει να τους δώσει τη σωστή πολιτική έκφραση.

«Όχι να γυρίσουμε τις πλάτες μας στη Σοβιετική Ένωση», συνεχίζει ο συγγραφέας, «αλλά η αναγέννηση και η επανεγκαθίδρυση της παγκόσμιας επανάστασης σε ένα δυνατό φρούριο, αυτός είναι ο δρόμος του μαρξισμού». Η επίκαιρη κατεύθυνση στην εξέλιξη των μαζών σ’ αυτή την περίπτωση, των εθνικά καταπιεσμένων μαζών, αντικαθίσταται από το σοφό μας με διαλογισμούς για τους καλύτερους δυνατούς δρόμους των εξελίξεων. Μ’ αυτή τη μέθοδο και λογική θα μπορούσαμε να πούμε «δεν είναι το καθήκον μας η υπεράσπιση μίας εκφυλισμένης Σοβιετικής Ένωσης, αλλά η νικηφόρα παγκόσμια επανάσταση που θα μετατρέψει όλο τον κόσμο σε μία παγκόσμια Σοβιετική E νωση» κλπ. Τέτοιοι αφορισμοί είναι φτηνοί.

Ο κριτικός επαναλαμβάνει αρκετές φορές τη δήλωσή μου με την έννοια ότι η τύχη μίας ανεξάρτητης Ουκρανίας είναι στενά συνδεδεμένη με την παγκόσμια επανάσταση. Από αυτή τη γενική προοπτική, δηλαδή το αλφάβητο για ένα μαρξιστή, κατορθώνει να φτιάξει αυτός μία συνταγή για μία καιροσκοπική παθητικότητα και ένα μηδενισμό. Ο θρίαμβος της παγκόσμιας επανάστασης σε παγκόσμιο επίπεδο είναι το τελικό προϊόν πολλαπλών κινημάτων, καμπανιών και μαχών, όχι μια έτοιμη προϋπόθεση για την αυτόματη λύση όλων των ζητημάτων. Μόνο η άμεση και τολμηρή ανακίνηση του ουκρανικού ζητήματος κάτω απ’ τις δοσμένες και συγκεκριμένες περιστάσεις θα διευκολύνει τη συγκέντρωση των μικροαστικών και γεωργικών μαζών γύρω απ΄το προλεταριάτο, όπως στη Ρωσία το 1917.

Είναι αλήθεια, ο συγγραφέας μας πιθανόν να ισχυριστεί ότι στη Ρωσία πριν τον Οκτώβρη ήταν η αστική επανάσταση που αναπτύχθηκε, ενώ σήμερα έχουμε ήδη τη σοσιαλιστική επανάσταση πίσω μας. Ένα αίτημα το οποίο μπορεί να ήταν προοδευτικό το 1917 είναι σήμερα αντιδραστικό. Μία τέτοια επιχειρηματολογία, εντελώς στο πνεύμα των γραφειοκρατών και των σεχταριστών, είναι λανθασμένη απ’ την αρχή μέχρι το τέλος.

Το δικαίωμα της εθνικής αυτοδιάθεσης είναι βέβαια ένα δημοκρατικό και όχι ένα σοσιαλιστικό αίτημα. ΄Όμως πραγματικά δημοκρατικά αιτήματα στην εποχή μας προωθούνται και πραγματοποιούνται μόνο απ’ το επαναστατικό προλεταριάτο· γι’ αυτό ακριβώς το λόγο διασταυρώνονται με τα σοσιαλιστικά καθήκοντα. Ο αποφασιστικός αγώνας του μπολσεβίκικου κόμματος για το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των καταπιεσμένων εθνοτήτων στη Ρωσία διευκόλυνε στο έπακρο την κατάκτηση της εξουσίας από το προλεταριάτο. Έμοιαζε σαν η προλεταριακή επανάσταση να είχε κάνει δικά της τα δημοκρατικά προβλήματα και πρώτα απ’ όλα το αγροτικό και το εθνικό πρόβλημα, δίνοντας έτσι στη Ρώσικη επανάσταση ένα συνδυασμένο χαρακτήρα. Το προλεταριάτο ανελάμβανε κιόλας σοσιαλιστικά καθήκοντα, αλλά δεν μπορούσε να ανυψώσει αμέσως σ’ αυτό το επίπεδο την αγροτιά και τις καταπιεσμένες εθνότητες -κατ’ εξοχήν αγροτικές- που ήταν απασχολημένες με τη λύση των δημοκρατικών τους καθηκόντων. Απ’ εδώ απορρέουν οι ιστορικά αναπόφευκτοι συμβιβασμοί τόσο στην αγροτική όσο και στην εθνική σφαίρα. Παρά τα οικονομικά πλεονεκτήματα της γεωργίας στη βάση των μεγάλων κτημάτων η σοβιετική κυβέρνηση ήταν αναγκασμένη να διαιρέσει μεγάλα κτήματα. Μόνο μερικά χρόνια αργότερα η κυβέρνηση ήταν ικανή να περάσει στην κολεκτιβοποίηση και τότε πήδηξε αμέσως πολύ μπροστά, βρέθηκε δε αναγκασμένη λίγα χρόνια αργότερα να κάνει παραχωρήσεις στους χωρικούς με τη μορφή της ιδιωτικής γαιοκτησίας που σε πολλά μέρη τείνει να καταβροχθίσει τις κολεκτίβες. Οι επόμενοι σταθμοί αυτής της αντιφατικής πορείας δεν έχουν ακόμη κριθεί.

Η ανάγκη για συμβιβασμό ή καλύτερα για έναν αριθμό από συμβιβασμούς εμφανίζεται επίσης και στο πεδίο του εθνικού ζητήματος, που τα μονοπάτια του δεν είναι περισσότερο ευθύγραμμα απ’ ότι τα μονοπάτια της αγροτικής επανάστασης. Η ομοσπονδιακή δομή της Σοβιετικής Δημοκρατίας αντανακλά ένα συμβιβασμό μεταξύ των απαιτήσεων της σχεδιασμένης οικονομίας στο συγκεντροποιημένο σύστημα και των απαιτήσεων της αποκεντρροποίησης στην εξέλιξη των καταπιεσμένων εθνοτήτων κατά το παρελθόν. Δημιουργώντας ένα εργατικό κράτος βάσει της συμβιβαστικής αρχής της ομοσπονδίας, το μπολσεβίκικο κόμμα παραχωρούσε στο σύνταγμα το δικαίωμα των εθνοτήτων για κρατικό αποχωρισμό, ένδειξη ότι το κόμμα δε θεωρούσε το εθνικό ζήτημα λυμένο μια για πάντα.

Ο συγγραφέας του άρθρου επιχειρηματολογεί ότι οι ηγέτες του κόμματος έλπιζαν «να πείσουν τις μάζες να παραμείνουν στα πλαίσια της ομοσπονδιακής σοβιετικής δημοκρατίας». Αυτό είναι σωστό εφόσον η λέξη «πείθω» δεν παίρνεται με την έννοια των λογικών επιχειρημάτων, αλλά με την έννοια της διάβασης μέσα από τις εμπειρίες της οικονομικής πολιτικής και εκπολιτιστικής συνεργασίας. Αφηρημένη προπαγάνδα για λογαριασμό του συγκεντρωτισμού δεν έχει από μόνη της μεγάλο βάρος. Όπως έχουμε πει, το ομοσπονδιακό σύστημα ήταν μία αναγκαία παρέκκλιση από τον συγκεντρωτισμό. Πρέπει επίσης να προστεθεί ότι αυτή η σύνθεση του ομοσπονδιακού συστήματος δεν είναι καθόλου εκ των προτέρων δοσμένη μία για πάντα. Ανάλογα με τις αντικειμενικές προϋποθέσεις η ομοσπονδία μπορεί να εξελίσσεται προς ένα μεγαλύτερο συγκεντρωτισμό ή αντίθετα προς μία μεγαλύτερη ανεξαρτησία των εθνικών της συστατικών μερών. Πολιτικά δεν τίθεται το ζήτημα κατά πόσο είναι «γενικά» πλεονέκτημα για διάφορες εθνότητες να ζουν μαζί μέσα στα πλαίσια ενός μόνου κράτους. Η ερώτηση τίθεται κατά πόσο μία ορισμένη εθνότητα, σύμφωνα με τη δική της εμπειρία θεωρεί πλεονεκτικό να προσκολληθεί σε ορισμένο κράτος.

Μ’ άλλα λόγια: Ποία από τις δύο τάσεις θα κερδίσει την υπεροχή κάτω από τις δοσμένες περιστάσεις στο συμβιβαστικό καθεστώς της ομοσπονδίας η φυγόκεντρος ή η επίκεντρος; Ή για να το θέσουμε ακόμη πιο συγκεκριμένα: Κατόρθωσαν ο Στάλιν και οι Ουκρανοί σατράπες του να πείσουν τις μάζες των Ουκρανών για την υπεροχή του συγκεντρωτισμού της Μόσχας έναντι της ουκρανικής ανεξαρτησίας ή απέτυχαν; Αυτό το ερώτημα έχει αποφασιστική σημασία. ΄Όμως ο συγγραφέας μας ούτε καν υποπτεύεται την ύπαρξή του.

Επιθυμούν οι πλατιές μάζες του λαού της Ουκρανίας τον κρατικό αποχωρισμό από την ΕΣΣΔ; Ίσως να φαίνεται δύσκολο με την πρώτη ματιά η απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα εφόσον ο λαός της Ουκρανίας, όπως και οι άλλοι λαοί της ΕΣΣΔ, έχουν αποστερηθεί κάθε δυνατότητα να εκφράσουν τη θέλησή τους. Ακριβώς όμως η γένεση του ολοκληρωτικού καθεστώτος και ακόμα περισσότερο η κτηνώδης έντασή του, ιδίως στην Ουκρανία, αποδεικνύει ότι η πραγματική θέληση των μαζών της Ουκρανίας είναι ασυμφιλίωτα εχθρική προς τη σοβιετική γραφειοκρατία. Δεν υπάρχει έλλειψη αποδείξεων ότι μία από τις πρωταρχικές πηγές αυτής της εχθρότητας είναι η καταπίεση της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας. Οι εθνικιστικές τάσεις ξέσπασαν βίαια κατά το 1917-1919 στην Ουκρανία. Το κόμμα Μπορότμπα εξέφρασε αυτές τις ροπές στην αριστερή πτέρυγα[3] . Η πιο σημαντική ένδειξη για την επιτυχία της λενινιστικής πολιτικής στην Ουκρανία ήταν η ένωση των Ουκρανών μπολσεβίκων με την οργάνωση των Μποροτμπιστών.

Κατά διάρκεια της επόμενης δεκαετίας όμως έγινε ένα σχίσμα με την οργάνωση των Μπορότμπα της οποίας οι ηγέτες κατηγορήθηκαν. Ο παλιός μπολσεβίκος Σκρύπνικ[4] , ένας μέχρι το κόκαλο σταλινικός, οδηγήθηκε στην αυτοκτονία το 1933 επειδή υπερασπίσθηκε υπερβολικά τις εθνικιστικές τάσεις. Ο πραγματικός «οργανωτής» αυτής της αυτοκτονίας ήταν ο σταλινικός κομισάριος Ποστύσεβ[5] , που παρέμεινε στην Ουκρανία ως αντιπρόσωπος της συγκεντρωτικής πολιτικής. Σήμερα πάντως ο Ποστύσεβ έπεσε και ο ίδιος σε δυσμένεια. Αυτά τα γεγονότα είναι πολύ χαρακτηριστικά γιατί αποκαλύπτουν πόσο πολύ πιέζει η εθνική αντιπολίτευση την γραφειοκρατία. Πουθενά αλλού οι εκκαθαρίσεις και τα αντίποινα δεν παίρνουν τέτοιο βάναυσο και μαζικό χαρακτήρα όπως στην Ουκρανία.

Τεράστια πολιτική σημασία έχει η μεγάλη αποστροφή, απέναντι στην ΕΣΣΔ, των δημοκρατικών στοιχείων της Ουκρανίας που βρίσκονται στο εξωτερικό. ΄Όταν στις αρχές αυτού του χρόνου το ουκρανικό ζήτημα επιδεινώθηκε δεν ακούστηκαν πουθενά κομμουνιστικές φωνές. Αντίθετα οι φωνές των Ουκρανών κληρικών και εθνικοσοσιαλιστών ήταν αρκετά δυνατές. Αυτό σημαίνει ότι η προλεταριακή πρωτοπορία άφησε να ξεγλιστρήσει από τα χέρια της το εθνικό κίνημα της Ουκρανίας που προχώρησε μακριά στο δρόμο του εθνικού αποχωρισμού. Τέλος πολύ ενδεικτικές είναι οι διαθέσεις μεταξύ των Ουκρανών μεταναστών στην ήπειρο της Βόρειας Αμερικής. Στον Καναδά π.χ όπου οι Ουκρανοί αποτελούν την κύρια μάζα του Κομμουνιστικού Κόμματος, άρχισε κατά το 1933 μία ιδιάζουσα έξοδος των Ουκρανών εργατών και αγροτών, όπως πληροφορήθηκα από ένα διαπρεπή συμμέτοχο στο κίνημα, που έπεσαν σε παθητικότητα ή στον εθνικισμό διαφόρων χρωμάτων. Συνολικά αυτά τα συμπτώματα και γεγονότα μαρτυρούν την αυξανόμενη δύναμη των αποχωριστικών τάσεων μέσα στις μάζες των Ουκρανών.

Αυτή είναι η βασική πραγματικότητα που βρίσκεται στη ρίζα του όλου προβλήματος. Δείχνει ότι παρόλο το γιγάντιο βήμα προς τα εμπρός που έκανε η Οκτωβριανή Επανάσταση στην περιοχή των εθνικών σχέσεων, η απομονωμένη προλεταριακή επανάσταση σε μια καθυστερημένη χώρα αποδείχθηκε ανίκανη να λύσει το εθνικό ζήτημα, ιδίως το ουκρανικό ζήτημα, που ουσιαστικά έχει ένα διεθνή χαρακτήρα. Η θερμιδωριανή αντίδραση, στεφανωμένη από τη βοναπαρτιστική γραφειοκρατία, έριξε τις εργαζόμενες μάζες πολύ πίσω, στον εθνικισμό. Οι πλατιές μάζες του ουκρανικού λαού είναι δυσαρεστημένες με την εθνική τους τύχη και επιθυμούν να την αλλάξουν οριστικά. Για τον επαναστάτη πολιτικό είναι ακριβώς αυτό το γεγονός που πρέπει, σε αντίθεση με τον γραφειοκράτη και τον σεχταριστή, να πάρει σαν αφετηρία.

Αν ο κριτικός μας ήταν ικανός να σκεφθεί πολιτικά θα υποπτευόταν χωρίς μεγάλη δυσκολία τα επιχειρήματα των σταλινικών εναντίον του συνθήματος για μια ανεξάρτητη Ουκρανία: «Αυτό κάνει ατελέσφορη τη θέση για την υπεράσπιση της Σοβιετικής ΄Ενωσης», «διακόπτει την ενότητα των επαναστατικών μαζών», «δεν εξυπηρετεί τα συμφέροντα της επανάστασης αλλά του ιμπεριαλισμού». Με άλλα λόγια οι σταλινικοί θα επαναλαμβάνανε και τα τρία επιχειρήματα του συγγραφέα μας. Θα το κάνουν αυτό οπωσδήποτε στο μέλλον.

Η γραφειοκρατία του Κρεμλίνου λέει στη σοβιετική γυναίκα: Αφού υπάρχει σοσιαλισμός στη χώρα μας πρέπει να παραιτηθείς από το δικαίωμα της έκτρωσης. Οι ίδιοι λένε στους Ουκρανούς: Αφού η σοσιαλιστική επανάσταση έλυσε το εθνικό ζήτημα είναι καθήκον σου να είσαι ευτυχισμένος στην ΕΣΣΔ και να αποκηρύξεις κάθε σκέψη κρατικού αποχωρισμού (διαφορετικά θα αντιμετωπίσεις το απόσπασμα).

Τι λέει ένας επαναστάτης στη γυναίκα: «Θ’ αποφασίσεις μόνη σου εάν επιθυμείς παιδί ή όχι, εγώ θα υπερασπισθώ το δικαίωμά σου για έκτρωση ενάντια στην αστυνομία του Κρεμλίνου». Ο ίδιος λέει στο λαό της Ουκρανίας: «Για μένα σημασία έχει η στάση σου για το εθνικό πεπρωμένο σου και όχι οι σοφιστείες της αστυνομίας του Κρεμλίνου, θα βοηθήσω τον αγώνα σου για την ανεξαρτησία σου μ’ όλη μου τη δύναμη».

Ο σεχταριστής, όπως συμβαίνει τόσο συχνά, βρίσκει τον εαυτό του δίπλα στην αστυνομία, συγκαλύπτοντας το στάτους κβό, την αστυνομική βία, σπεκουλάροντας μ’ ένα στείρο τρόπο πάνω στην προτεραιότητα της σοσιαλιστικής ενότητας των εθνών και δήθεν ενάντια στο να παραμένουν χωρισμένες. Βέβαια ο κρατικός αποχωρισμός της Ουκρανίας είναι παθητικό σε σύγκριση με μία εθελοντική και ισότιμη σοσιαλιστική ομοσπονδία, είναι όμως χωρίς αμφιβολία ένα ενεργητικό στοιχείο σε σύγκριση με τον γραφειοκρατικό στραγγαλισμό του ουκρανικού λαού. Μερικές φορές είναι ανάγκη για να έρθουμε περισσότερο κοντά, πρώτα να χωρίσουμε με τίμιο τρόπο. Ο Λένιν συχνά συνήθιζε να αναφέρει το γεγονός ότι οι σχέσεις μεταξύ σουηδών και νορβηγών εργατών καλυτέρεψαν και έγιναν στενότερες μετά την διακοπή της αναγκαστικής ενοποίησης μεταξύ Σουηδίας και Νορβηγίας[6] .

Πρέπει να ξεκινάμε από γεγονότα και όχι από ιδανικούς κανόνες. Η θερμιδωριανή αντίδραση στην ΕΣΣΔ, η ήττα μίας σειράς επαναστάσεων, οι νίκες του φασισμού -που χαράσσει το χάρτη της Ευρώπης με το δικό του τρόπο- πρέπει να πληρωθεί με γνήσιο νόμισμα σ’ όλες τις σφαίρες, συμπεριλαμβανόμενου και του ουκρανικού ζητήματος. Αν αγνοήσουμε τη νέα κατάσταση, όπως αυτή δημιουργήθηκε σαν αποτέλεσμα των ηττών, προσποιούμενοι ότι δεν έχει συμβεί τίποτα το έκτακτο και αντιτάσσουμε σε δυσάρεστα γεγονότα γνωστές αφαιρέσεις, τότε θα παραδώσουμε πιο εύκολα στην αντίδραση τις υπολειπόμενες πιθανότητες να αντιστρέψουμε την κατάσταση στο προσεχές μέλλον.

Ο συγγραφέας μας εξηγεί το σύνθημα για μια ανεξάρτητη Ουκρανία ως ακολούθως: «Πρώτα η Σοβιετική Ουκρανία πρέπει να ελευθερωθεί από την υπόλοιπη Σοβιετική Ένωση, μετά θα έχουμε την προλεταριακή επανάσταση και την ενοποίηση της υπόλοιπης Ουκρανίας». ΄Όμως πως μπορεί να υπάρξει κρατικός αποχωρισμός χωρίς πρώτα μία επανάσταση; Ο συγγραφέας είναι πιασμένος σ’ ένα ατέλειωτο κύκλο, το σύνθημα για μια ανεξάρτητη Ουκρανία μαζί με τη «λανθασμένη λογική» του Τρότσιυ είναι απελπιστικά δυσφημισμένο. Πραγματικά αυτή η παράξενη λογική “πρώτα” και “μετά“ είναι μόνο ένα χτυπητό παράδειγμα της σχολαστικής σκέψης. Ο ατυχής μας κριτικός δεν έχει ιδέα του γεγονότος ότι ιστορικές διαδικασίες μπορεί να μη συμβαίνουν “πρώτα” και “μετά” αλλά να προχωρούν παράλληλα ν μια με την άλλη, να εξασκούν αλληλεπίδραση μεταξύ τους, να επιταχύνονται ή να επιβραδύνονται. Το καθήκον της επαναστατικής πολιτικής συνίσταται ακριβώς στην επιτάχυνση της αμοιβαίας δράσης και αντίδρασης προοδευτικών διαδικασιών. Το σύνθημα για μια ανεξάρτητη Ουκρανία σημαδεύει άμεσα την γραφειοκρατία της Μόσχας και κάνει δυνατό στη προλεταριακή πρωτοπορία να συγκεντρώσει τις αγροτικές μάζες. Από την άλλη πλευρά το ίδιο σύνθημα δίνει στο προλεταριακό κόμμα την ευκαιρία να παίξει ένα ηγετικό ρόλο στο ουκρανικό εθνικό κίνημα στην Πολωνία, Ρουμανία και Ουγγαρία. Οι δύο αυτές πολιτικές διαδικασίες θα οδηγήσουν το επαναστατικό κίνημα προς τα εμπρός και θα αυξήσουν το ειδικό βάρος της προλεταριακής πρωτοπορίας.

Επομένως η δήλωσή μου ότι οι εργάτες και οι χωρικοί της Δυτικής Ουκρανίας (Πολωνία) δεν επιθυμούν να ενωθούν με τη Σοβιετική Ένωση, όπως αυτή απαρτίζεται σήμερα, είναι ένα συμπληρωματικό γεγονός για χάρη μίας ανεξάρτητης Ουκρανίας, ανταποδίδεται από το σοφό μας με τον ισχυρισμό ότι ακόμη και εάν επιθυμούσας, δε θα μπορούσαν να ενωθούν με την Σοβιετική Ένωση εφόσον κάτι τέτοιο θα ήταν εφικτό «μόνο μετά την προλεταριακή επανάσταση στη Δυτική Ουκρανία». Μ’ άλλα λόγια σήμερα ο κρατικός αποχωρισμός της Ουκρανίας είναι αδύνατος και μετά το θρίαμβο της επανάστασης θα είναι αντιδραστικός. Ένα παλιό και γνωστό ρεφρέν!

Η Λούξεμπουργκ, ο Μπουχάριν, ο Πιατάκωφ και πολλοί άλλοι χρησιμοποιούσαν το ίδιο επιχείρημα ενάντια στο πρόγραμμα της εθνικής αυτοδιάθεσης[7] : κάτω από τον καπιταλισμό αυτό είναι ουτοπία, κάτω από τον σοσιαλισμό αυτό είναι αντιδραστικό. Το επιχείρημα είναι λανθασμένο στον πυρήνα του γιατί αγνοεί την εποχή της κοινωνικής επανάστασης και τα καθήκοντά της. Να ξεκαθαρίσουμε ότι κάτω από την κυριαρχία του ιμπεριαλισμού μία πραγματικά σταθερή και ασφαλής ανεξαρτησία των μικρών και ενδιάμεσων εθνών είναι αδύνατη. Επίσης αλήθεια είναι ότι κάτω από πλήρη ανεπτυγμένο σοσιαλισμό, δηλαδή με την προοδευτική εξαφάνιση του κράτους, το ζήτημα των συνόρων παύει να υπάρχει. Όμως μεταξύ αυτών των δύο σημείων – της σημερινής ημέρας και του ολοκληρωμένου σοσιαλισμού – μεσολαβούν αυτές οι δεκαετίες στην πάροδο των οποίων προετοιμάζουμε την πραγματοποίηση του προγράμματός μας. Το σύνθημα για μία ανεξάρτητη σοβιετική Ουκρανία είναι υπέρτατης σημασίας για την κινητοποίηση των μαζών και την διαπαιδαγώγηση αυτών στη μεταβατική περίοδο.

Ο σεχταριστής απλώς αγνοεί το γεγονός ότι ο εθνικός αγώνας, μία από τις πιο λαβυρινθώδεις, περίπλοκες αλλά συγχρόνως εξαιρετικά σπουδαίες μορφές του ταξικού αγώνα, δεν δέχεται ανάπαυλα με άδειες παραπομπές στη μέλλουσα παγκόσμια επανάσταση. Με τα μάτια τους αποστραμμένα από την ΕΣΣΔ και αβοήθητες από το διεθνές προλεταριάτο και την ηγεσία του, οι μικροαστικές ακόμη και οι εργατικές μάζες της Δυτικής Ουκρανίας πέφτουν θύμα της αντιδραστικής δημαγωγίας. Παρόμοιες διαδικασίες λαμβάνουν χώρα και στη Σοβιετική Ουκρανία, μόνο που είναι πιο δύσκολο να τα ξεσκεπάσει κανείς. Το σύνθημα για μια ανεξάρτητη Ουκρανία προωθημένο εγκαίρως από την εργατική πρωτοπορία θα οδηγήσει στην αναπόφευκτη διαφοροποίηση των μικροαστών και θα κάνει πιο εύκολο στα χαμηλότερα στρώματά τους να συμμαχήσουν με την εργατική τάξη. Μόνο έτσι είναι δυνατό να προετοιμαστεί η εργατική επανάσταση.

«Εάν οι εργάτες πραγματοποιήσουν μία επιτυχή επανάσταση στη Δυτική Ουκρανία…», επιμένει ο συγγραφέας μας, «η στρατηγική μας θα ήταν να ζητήσουμε τον κρατικό αποχωρισμό της Σοβιετικής Ουκρανίας και την ένωσή της με το δυτικό της τμήμα; Ακριβώς το αντίθετο». Πάλι ακούμε την ίδια μελωδία. “Εάν οι εργάτες πραγματοποιήσουν….” Ο σεχταριστής είναι ικανοποιημένος με τη λογική απαγωγή από μία νικηφόρα επανάσταση που υποθετικά έχει κατορθωθεί. O μως για έναν επαναστάτη το κέντρο του ζητήματος βρίσκεται ακριβώς στο πώς να καθοριστεί ο δρόμος προς την επανάσταση, πώς να κατορθωθεί ένα ευκολότερο πλησίασμα στην επανάσταση από τις μάζες, πώς να φέρουμε την επανάσταση πιο κοντά, πώς να εξασφαλίσουμε τον θρίαμβό της. “Εάν οι εργάτες πραγματοποιήσουν….” μία νικηφόρα επανάσταση, ασφαλώς όλα θα είναι μία χαρά. Αλλά ακριβώς τώρα δεν υπάρχει καμία νικηφόρα επανάσταση, αντίθετα υπάρχει μία νικηφόρα αντεπανάσταση.

Η εύρεση της γέφυρας μεταξύ αντίδρασης και επανάστασης αυτό είναι το καθήκον. Αυτό είναι το περιεχόμενο εν συντομία ολόκληρου του προγράμματος των μεταβατικών διεκδικήσεων[8 . Λίγη η έκπληξη που οι σεχταριστές όλων των αποχρώσεων αποτυγχάνουν να καταλάβουν το νόημά του. Αυτοί εργάζονται με τα μέσα της αφαίρεσης, μία αφαίρεση του ιμπεριαλισμού και μία αφαίρεση της σοσιαλιστικής επανάστασης. Το ερώτημα της μετάβασης από τον πραγματικό ιμπεριαλισμό στην πραγματική επανάσταση, το ερώτημα πώς να κινητοποιηθούν οι μάζες σε μία δεδομένη ιστορική στιγμή για την κατάκτηση της εξουσίας, παραμένει γι’ αυτούς τους στείρους εξυπνάκηδες ένα βιβλίο επτασφράγιστο.

Συσσωρεύοντας τη μία κατηγορία πάνω στην άλλη, χωρίς καμία εκλογή ο κριτικός μας δηλώνει ότι το σύνθημα για μία ανεξάρτητη Ουκρανία εξυπηρετεί τα συμφέροντα των ιμπεριαλιστών (!) και των σταλινικών (!!) γιατί «αυτό είναι τελείως αρνητικό στη θέση της υπεράσπισης της Σοβιετικής Ένωσης». Είναι αδύνατο να καταλάβουμε γιατί μπλέκονται εδώ “τα συμφέροντα των σταλινικών”. Αλλά ας ασχοληθούμε μόνοι μας με το ζήτημα της υπεράσπισης της ΕΣΣΔ. Αυτή η υπεράσπιση θα απειλούνταν μόνο από την Ουκρανία αν η τελευταία δεν ήταν μόνο εχθρική στη γραφειοκρατία αλλά και απέναντι στην ΕΣΣΔ.. Πάντως στην περίπτωση ενός τέτοιου συλλογισμού, που είναι φανερά λανθασμένος, πώς μπορεί ένας σοσιαλιστής να ζητάει να παραμένει στα πλαίσια της ΕΣΣΔ μία εχθρική Ουκρανία; Ή το ζήτημα αφορά μόνο την περίοδο της εθνικής επανάστασης;

Πάντως ο κριτικός μας εμφανώς αναγνωρίζει το αναπόφευκτο της πολιτικής επανάστασης ενάντια στη βοναπαρτιστική γραφειοκρατία. Σίγουρα αυτή η επανάσταση, όπως κάθε επανάσταση αναμφίβολα θα παρουσιάζει ένα ορισμένο κίνδυνο από την άποψη της υπεράσπισης. Τι να κάνουμε; Αν ο κριτικός μας είχε καλοσκεφτεί θα ανακάλυπτε ότι αυτός ο κίνδυνος είναι αναπόφευκτος, από τον οποίο δεν μπορούμε να ξεφύγουμε, γιατί κάτω από την κυριαρχία της βοναπαρτιστικής γραφειοκρατίας η ΕΣΣΔ είναι καταδικασμένη. Η ίδια τεκμηρίωση εξολοκλήρου εφαρμόζεται και στις εθνικές επαναστατικές εξεγέρσεις οι οποίες δεν αντιπροσωπεύουν τίποτα άλλο από ένα μόνο μέρος της πολιτικής επανάστασης.

Είναι αξιοσημείωτο ότι το μόνο σοβαρό επιχείρημα εναντίον της ανεξαρτησίας δεν μπαίνει καν στο μυαλό του κριτικού μας. Η οικονομία της Σοβιετικής Ουκρανίας θα αντιμετωπίσει τα ίδια προβλήματα. Ο αποχωρισμός της Ουκρανίας απειλεί να καταστρέψει το πλάνο να χαμηλώσει τις παραγωγικές δυνάμεις. Αλλά ακόμη και αυτό το επιχείρημα δεν είναι αποφασιστικό. Ένα οικονομικό πλάνο δεν είναι τα άγια των αγίων. Εθνικά τμήματα εντός της ομοσπονδίας παρά τον ενοποιημένο σχεδιασμό, ωθούνται σε αντίθετες κατευθύνσεις, αυτό σημαίνει ότι το πλάνο δεν τα ικανοποιεί. Το σχέδιο είναι έργο ανθρώπων, μπορεί να καταστρωθεί εκ νέου σύμφωνα με τα νέα όρια. Εφόσον το πλάνο θα είναι πλεονεκτικό για την Ουκρανία, αυτή η ίδια θα επιθυμεί και θα ξέρει πώς να κατορθώσει την αναγκαία οικονομική συμφωνία με την Σοβιετική Ένωση, το ίδιο όπως θα είναι ικανή να συμπεράνει την αναγκαιότητα της στρατιωτικής συμμαχίας.

Επιπλέον δεν είναι επιτρεπτό να ξεχνάμε ότι η ληστρική και αυθαίρετη κυριαρχία της γραφειοκρατίας αποτελεί ένα σημαντικά ολοκληρωμένο μέρος του τρέχοντος οικονομικού σχεδίου, ακριβώς μία βαριά επιβάρυνση για την Ουκρανία. Το σχέδιο πρέπει δραστικά ν’ αναθεωρηθεί και πρώτιστα απ΄ αυτήν τη σκοπιά. Η κυρίαρχη κάστα καταστρέφει συστηματικά την οικονομία της χώρας, το στρατό και την κουλτούρα της, εξαφανίζει το άνθος του πληθυσμού και προετοιμάζει το έδαφος για μία καταστροφή. Η κληρονομιά της επανάστασης μπορεί να σωθεί μόνο με μία ανατροπή. Όσο πιο τολμηρή και αποφασιστική είναι η πολιτική της εργατικής πρωτοπορίας στο εθνικό ζήτημα μεταξύ των άλλων, τόσο πιο επιτυχής θα είναι η επαναστατική ανατροπή και τόσο λιγότερα τα γενικά έξοδα.

Το σύνθημα για μία ανεξάρτητη Ουκρανία δε σημαίνει ότι θα παραμείνει για πάντα απομονωμένη, αλλά μόνο ότι θα αναπροσδιορίσει για τον εαυτό της και με την ελεύθερη θέλησή της το ζήτημα των σχέσεων της με τα άλλα τμήματα της Σοβιετικής Ένωσης και με τους γείτονές της. Ας πάρουμε μια ιδανική παραλλαγή, την πιο ευνοϊκή για τον κριτικό μας. Η επανάσταση λαμβάνει χώρα ταυτοχρόνως σ’ όλα τα μέρη της Σοβιετικής Ένωσης. Το γραφειοκρατικό χταπόδι έχει στραγγαλιστεί και έχει πεταχτεί στην άκρη. Στην ημερήσια διάταξη τίθεται το ζήτημα της συντακτικής εθνοσυνέλευσης. Η Ουκρανία εκφράζει την επιθυμία να επαναπροσδιορίσει τις σχέσεις της με την ΕΣΣΔ. Ακόμη και ο κριτικός μας, ας ελπίσουμε γι’ αυτόν, θα της παραχωρήσει το δικαίωμα, να προσδιορίσει ελεύθερα τις σχέσεις της, να κατέχει το δικαίωμα να πει ναι ή όχι στις άλλες σοβιετικές δημοκρατίες. Η Ουκρανία πρέπει να έχει την πλήρη ελευθερία, τουλάχιστον για τη διάρκεια αυτής της συντακτικής περιόδου. Γι’ αυτήν την περίπτωση δεν υπάρχει άλλο όνομα από την κρατική ανεξαρτησία.

Ας υποθέσουμε πιο πέρα ότι η επανάσταση ταυτόχρονα αγκαλιάζει επίσης την Πολωνία, τη Ρουμανία και την Ουγγαρία, όλα τα τμήματα του ουκρανικού λαού ελευθερώνονται και έρχονται σε διαπραγματεύσεις για να ενωθούν με την Σοβιετική Ουκρανία. Συγχρόνως όλα αυτά τα τμήματα εκφράζουν την επιθυμία να έχουν το λόγο στις μεταξύ τους σχέσεις, μιας ενοποιημένης Ουκρανίας, της Σοβιετικής Ένωσης και της σοβιετικής Πολωνίας. Είναι αυταπόδεικτο ότι για να αποφασισθούν όλα αυτά τα ζητήματα είναι αναγκαίο να συγκληθεί η συντακτική συνέλευση της ενοποιημένης Ουκρανίας. Αλλά η «συντακτική» συνέλευση δε σημαίνει τίποτα άλλο από τη συνέλευση ενός ανεξάρτητου κράτους που προετοιμάζεται εκ νέου να προσδιορίσει το δικό του εσωτερικό καθεστώς μέχρι και τη διεθνή του θέση. Υπάρχει κάθε λόγος να υποθέτουμε ότι στην περίπτωση του θριάμβου της παγκόσμιας επανάστασης οι τάσεις προς ενοποίηση θα πάρουν αμέσως μία μεγάλη δύναμη και ότι όλες οι σοβιετικές δημοκρατίες θα βρουν τις κατάλληλες μορφές θεσμών και συνεργασίας. Αυτό θα επιτευχθεί μόνο με την προϋπόθεση οι παλιοί και εξαναγκαστικοί δεσμοί και κατά συνέπεια τα παλιά σύνορα θα καταστραφούν ολοκληρωτικά, με την προϋπόθεση ότι κάθε ένα από τα συμβαλλόμενα μέρη θα είναι απολύτως ελεύθερο. Για να επιταχύνουμε και διευκολύνουμε αυτή τη πορεία για να επιτύχουμε μία πραγματική αδελφότητα μεταξύ των λαών στο μέλλον, οι προχωρημένοι εργάτες της Μεγάλης Ρωσίας πρέπει ακόμη και σήμερα να καταλάβουν τους λόγους για τον αποχωρισμό της Ουκρανίας, όπως επίσης τη λανθάνουσα δύναμη και την ιστορική νομοτέλεια που υπάρχουν πίσω απ΄ αυτόν τον διαχωρισμό. Πρέπει να δηλώσουν χωρίς καμία επιφύλαξη στον ουκρανικό λαό ότι είναι πρόθυμοι να υποστηρίξουν ολόψυχα το σύνθημα για μία ανεξάρτητη Σοβιετική Ουκρανία, σ’ ένα αγώνα ενάντια στην αυταρχική γραφειοκρατία και τον ιμπεριαλισμό.

Οι μικροαστοί εθνικιστές της Ουκρανίας βλέπουν σωστά το σύνθημα για μία ανεξάρτητη Ουκρανία, εναντιώνονται όμως στη συσχέτιση αυτού του συνθήματος με την προλεταριακή επανάσταση. Επιθυμούν μία ανεξάρτητη δημοκρατική Ουκρανία και όχι μία σοβιετική Ουκρανία. Δεν είναι ανάγκη να μπούμε εδώ σε μία λεπτομερειακή ανάλυση αυτού του ζητήματος γιατί αυτό δεν αφορά μόνο την Ουκρανία αλλά τη γενική εκτίμηση της εποχής μας πράγμα που έχουμε αναλύσει πολλές φορές. Θα σκιαγραφήσουμε μόνο τα πιο σημαντικά σημεία.

Η δημοκρατία εκφυλίζεται και φθείρεται ακόμη και στα μητροπολιτικά κέντρα. Μόνο οι πιο εύπορες αποικιακές επικράτειες ή ειδικά προνομιούχες αστικές χώρες είναι σήμερα ικανές να διατηρήσουν ένα δημοκρατικό καθεστώς που δεν έχει πάρει την κάτω βόλτα. Δεν υπάρχει η παραμικρή ελπίδα ότι η συγκριτικά φτωχή και οπισθοδρομική Ουκρανία θα είναι ικανή να εγκαθιδρύσει και να διατηρήσει ένα δημοκρατικό καθεστώς. Πράγματι η ανεξαρτησία της Ουκρανίας δε θα είχε διάρκεια ζωής μέσα στην ιμπεριαλιστική περικύκλωση, το παράδειγμα της Τσεχοσλαβακίας είναι αρκετά εύγλωττο. Όσο θα επικρατούν οι νόμοι του ιμπεριαλισμού τα μικρά και ενδιάμεσα έθνη θα έχουν την τύχη να ζουν με αστάθεια και ανασφάλεια. Ο ιμπεριαλισμός μπορεί να ανατραπεί μόνο με την προλεταριακή επανάσταση.

Το κυριότερο τμήμα του ουκρανικού έθνους αντιπροσωπεύεται σήμερα από τη Σοβιετική Ουκρανία, εκεί έχει δημιουργηθεί ένα δυνατό και καθαρό προλεταριάτο με την εξέλιξη της βιομηχανίας. Αυτοί είναι προορισμένοι να γίνουν οι ηγέτες του ουκρανικού λαού στους μελλοντικούς αγώνες του. Επιθυμούν να ελευθερωθούν από τα νύχια της γραφειοκρατίας. Το σύνθημα για μία δημοκρατική Ουκρανία είναι ιστορικά ξεπερασμένο, το μόνο πράγμα για το οποίο αυτό είναι καλό, είναι ίσως για παρηγοριά των αστών διανοουμένων. Αυτό δεν θα ενώσει τις μάζες και χωρίς τις μάζες η χειραφέτηση και η ενοποίηση των Ουκρανών είναι αδύνατη.

Ο σοβαρός μας κριτικός μας πετάει με κάθε ευκαιρία τον ορισμό “κεντρισμός”. Σύμφωνα μ’ αυτόν όλο το άρθρο έχει γραφτεί για να εκθέσει ένα λαμπρό παράδειγμα του «κεντρισμού μας». ΄Όμως δεν κάνει ούτε την παραμικρή δοκιμή να δείξει που ακριβώς βρίσκεται ο «κεντρισμός» του συνθήματος για μία ανεξάρτητη Σοβιετική Ουκρανία, σίγουρα αυτό δεν είναι μία εύκολη εργασία. Ο κεντρισμός είναι το όνομα που χαρακτηρίζει αυτή την πολιτική που στην ουσία είναι οπορτουνιστική και που ζητά να εμφανίζεται όσο πιο επαναστατική. Ο οπορτουνισμός συνίσταται σε μία παθητική προσαρμογή στην άρχουσα τάξη και στο καθεστώς της, σ’ αυτό που ήδη υπάρχει, συμπεριλαμβανόμενων βέβαια και των κρατικών συνόρων. Ο κεντρισμός έχει πλήρως αυτό το βασικό χαρακτηριστικό, αλλά προσαρμόζοντας τον εαυτό του στους δυσαρεστημένους εργάτες, ο κεντρισμός το καλύπτει αυτό με ριζοσπαστικά σχόλια.

Εάν προχωρήσουμε από αυτόν τον επιστημονικό ορισμό, θα φανεί ότι η θέση του δυστυχή κριτικού μας είναι μέρει και εξ’ ολοκλήρου κεντριστική. Αυτός παίρνει σαν αφετηρία τα ειδικά (τυχαία από την άποψη της ορθολογιστικής και επαναστατικής πολιτικής) σύνορα, τα οποία κόβουν τα έθνη σε τεμάχια, σαν αυτά να ήταν αμετάβλητα. Η παγκόσμια επανάσταση γι’ αυτόν δεν είναι μία ζώσα πραγματικότητα αλλά μαγεία ενός μάγου-γιατρού που πρέπει να αναγνωρίσει αυτά τα σύνορα ως αφετηρία.

Οι κεντρόφυγες εθνικιστικές τάσεις, που μπορεί να κυλήσουν είτε στα κανάλια της αντίδρασης είτε στα κανάλια της επανάστασης δεν τον ενδιαφέρουν καθόλου. Αυτές βιάζουν τα σαθρά διοικητικά σχέδιά του, που έχουν καταστρωθεί βάσει του μοντέλου «πρώτα» και «μετά». Δειλιάζει μπροστά στον αγώνα για εθνική ανεξαρτησία ενάντια στο γραφειοκρατικό στραγγαλισμό και βρίσκει καταφύγιο σε καιροσκοπισμούς για την προτεραιότητα της σοσιαλιστικής ενότητας. Μ’ άλλα λόγια η πολιτική του – αν τα σχολαστικά του σχόλια πάνω στην πολιτική άλλων μπορεί να ονομαστεί πολιτική – φέρνουν τα χειρότερα χαρακτηριστικά του κεντρισμού.

Ο σεχταριστής είναι ένας οπορτουνιστής που φοβάται τον εαυτό του. Στο σεχταρισμό ο οπορτουνισμός (κεντρισμός) παραμένει ένας ανωρίμαστος στα πρωταρχικά του στάδια, σαν ντελικάτος βλαστός. Συχνά ο βλαστός αναπτύσσεται κατά ένα τρίτο, κατά μισό και πολλές φορές περισσότερο. Τότε έχουμε τον παράξενο συνδυασμό του σεχταρισμού με τον κεντρισμό ( Vereecken ) ή σεχταρισμού και σε μικρό βαθμό οπορτουνισμού ( Sneevliet ). Σε άλλες περιπτώσεις ο βλαστός μαραίνεται χωρίς ν’ αναπτυχθεί καθόλου ( Oehler ). Αν δεν κάνω λάθος ο Oehler[9] είναι ο εκδότης της μικροσκοπικής έκδοσης «Ο μαρξιστής».

Λέων Τρότσκι
11 Ιουλίου 1939

--------------------------------------------------------------------------------

* Άρθρο του Τρότσκι, γραμμένο στα ρωσικά. Οι σημειώσεις έχουν βασιστεί στην έκδοση των έργων από τον Pierre Broue.

[2] The Marxist δημοσιευόταν από τον Hugo Oehler, που είχε διαγραφεί από το Workers Party το 1935 και κατάγγελνε μετά βδελυγμίας τον «οπορτουνισμό» του Τρότσκυ.

[3] Οι «μποροτμπίστες» ήταν η αριστερή πτέρυγα των Ουκρανών αριστερών σοσιαλ-επαναστατών που είχε φύγει από το κόμμα αυτό στο παρόνομο συνέδριό του στο Κίεβο το Μάρτιο του 1918. Η εφημερίδα τους ονομαζόταν Borotba. Ήθελαν να ενταχθούν το ουκρανικό ΚΚ, αλλά ενώθηκαν κατόπιν, τον Αύγουστο του 1919, με το Ανεξάρτητο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Ουκρανίας, που ήταν μια αριστερή διάσπαση των μενσεβίκων. Το νέο κόμμα που δημιουργήθηκε από τη συγχώνευση του 1919, το Ουκρανικό Κομμουνιστικό Κόμμα ( UKPb) , προσπάθησε ματαίως να ενταχθεί στην Κομμουνιστική Διεθνή. Τελικά, το Μάρτιο του 1920, τα μέλη του έγιναν δεκτά στο Ουκρανικό ΚΚ.

[4] Ο Mikola A. Skrypnik (1872-1933), παλιός μποσλεβίκος, που είχε συλληγθεί για πρώτη φορά το 1901, είχε πράγματι εκδηλώσει ήδη από την αρχή της επανάστασης μια πραγματική ευαισθησία για τα εθνικά προβλήματα. Στη συνέχεια, ακολούθησε τον Στάλιν.

[5] Ο Pavel P. Postychev (1887-1940), εργάτης, μέλος του κόμματος από το 1904, έπαιξε ρόλο στην επανάσταση και στον εμφύλιο πόλεμο στη Σιβηρία. Το 1923 στάλθηκε στην Ουκρανία και έγινε γραμματέας του Πολιτικού Γραφείου του Ουκρανικού ΚΚ το Μάρτιο του 1933. Από το 1938 φυλακίστηκε. Πιθανόν να είχε υποστηρίξει την ανάγκη να σταματήσει η καταστολή μέσα στο κόμμα.

[6] Η «προσωπική ένωση» Νορβηγίας και Σουηδίας κυρήχτηκε το 1814 και επισήμως διαλύθηκε το 1905.

[7] Κυρίως κατά τη διάρκεια του πρώτου παγκοσμίου πολέμου ήταν που η Ρόζα Λούξεμπουργκ από τη μια και οι Μπουχάριν και Πιατακόφ από την άλλη επιχειρηματολόγησαν ενάντια στον Λένιν και στο σύνθημά του για το δικαίωμα των εθνών στην αυτοδιάθεση.

[8] Ας θυμίσουμε πω το Μεταβατικό Πρόγραμμα (Η αγωνία του καπιταλισμού και τα καθήκοντα της 4ης Διεθνούς) είχε γραφτεί στις αρχές του 1938 και υιοθετήθηκε από την ιδρυτική συνδιάσκεψή της το Σεπτέμβρη.

[9] Ο Edward Oler, επονομαζόμενος Hugo Oelher (1903-1983) , ήταν ένας από τους πιο μαχητικούς αγωνιστές του ΚΚ στις απεργίες της τρίτης περιόδου. Μεταπηδώντας στην Αριστερή Αντιπολίτευση, έγινε ο κύριος πολέμιος της εισόδου στο αμερικάνικο σοσιαλιστικό κόμμα και διαγράφτηκε το 1935. Ήταν επί κεφαλής μιας μικρής ομάδας που πήγαινε από διάσπαση σε διάσπαση.