Ρόζα Λούξεμπουργκ - Τι είναι πολιτική οικονομία

Ρόζα Λούξεμπουργκ - Τι είναι πολιτική οικονομία

(ολόκληρο το βιβλίο σε απλό κείμενο!)

Τό βιβλίο αυτό αποτελείται άπό μιά σειρά
μαθημάτων πολιτικής οικονομίας πού εκανε ή Ρόζα Λούξεμπουργκ, όταν δίδασκε
στην Κεντρική σχολή του Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος στο Βερολίνο. Στη σχολή
αύτή δίδασκε από το 1907, αντικαθιστώντας τον Χίλφερντινγκ, τον οποίο η
αστυνομία του Βερολίνου απειλούσε με έξορία σε περίπτωση που θα συνέχιζε τις
διαλέξεις του. Οι διαλέξεις πού εδωσε η Ρόζα άπ’ το 1907 μέχρι τό 1911
αναφέρονταν στήν πολιτική οικονομία και στην ιστορία των οικονομικών θεωριών.
Μετά το 1911, άρχισε στήν ίδια σχολή νά δίνη μαθήματα ίστορίας του
σοσιαλισμού, αντικαθιστώντας τον Φράντς Μέρινγκ. Ήδη, άπ' τό 1908, η έκδοση
αυτών των διαλέξεων ήταν κάτι που απασχολούσε πολύ τη Ρόζα Λούξεμπουργκ. Μέχρι
όμως και το 1913, όλη η συγγραφική της δραστηριότητα απορροφήθηκε από τη
συγγραφή ενός άλλου μεγάλου έργου της, του πιο σημαντικού της εργου: Τη
συσσώρευση του κεφαλαίου.

Ρόζα Λούξεμπουργκ




Ρ. Λούξεμπουργκ. Τι είναι πολιτική
οικονομία – Διαβάστε το

Δεν είναι παρά το 1916 και 1917 πού ή Ρόζα ριγμένη στη φυλακή μετά το ξέσπασμα του Παγκόσμιου πόλεμου, θα βρει την ευκαιρία να κοιτάξει τα χειρόγραφα των διαλέξεων.

Στην Ελλάδα το βιβλίο αυτό, όπως άλλωστε και το μεγαλύτερο μέρος από τό εργο τής Λούξεμπουργκ, παραμένει άγνωστο.

Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε, ότι ακόμα και στην Ευρώπη, δεν είναι παρά τα τελευταία χρόνια πού το αναγνωστικό κοινό ανακάλυψε πραγματικά τη Ρόζα Λούξεμπουργκ.

Ταυτόχρονα άρχισαν να γράφονται οι πρώτες ολοκληρωμένες βιογραφίες τής Ρόζας. Τις τελευταίες αυτές μέρες κυκλοφόρησε στο Παρίσι το ογκώδες βιβλίο του ιστορικού Ζιλμπέρ Μπαντιά «Ρόζα Λούξεμπουργκ, δημοσιογράφος, αγωνίστρια, επαναστάτρια», του οποίου πολλά αποσπάσματα δημοσιεύτηκαν στην «Ούμανιτέ».

Ή Ρόζα Λούξεμπουργκ δεν ήταν μόνο μια μεγάλη επαναστάτρια, αλλά ταυτόχρονα και μια άριστη καθηγήτρια. Οι διαλέξεις πού έκανε πάνω στην πολιτική οικονομία, διακρίνονται αποσπάσματα' την απλότητα με την οποία μεταδίδει στους ακροατές ακόμα και τις πιο περίπλοκες Έννοιες.

Τα μαθήματά της είναι ζωντανά, γεμάτα από παραδείγματα τής καθημερινής ζωής: «Δεν το ξέρετε — λέει κάποτε στους ακροατές της — πώς πληρώνετε αρκετά λεφτά για φόρο, όταν αγοράζετε τσιγάρα ή όταν πίνετε Ένα ποτήρι σνάπς».

Δεν θα θέλαμε να κλείσουμε αυτό τον πρόλογο χωρίς να αποσαφηνίσουμε μια παρεξήγηση πού έχει γίνει σε μεγάλο βαθμό, σε σχέση με τις διαφωνίες του Λένιν και τής Λούξεμπουργκ. Είναι αλήθεια ότι υπήρξαν διαφωνίες. Οι διαφωνίες αυτές όμως αναφέρονταν σε συγκεκριμένα θέματα της εποχής εκείνης και ιδίως σε θέματα ταχτικής και οργάνωσης. Σε καμιά περίπτωση όμως και ποτέ ο Λένιν δεν σταμάτησε να βλέπει στο πρόσωπο της Λούξεμπουργκ τον πιο γνήσιο εκπρόσωπο του Μαρξισμού στη Γερμανία. Αυτό, άλλωστε, φαίνεται από τον γεγονός ότι ακόμα και μέχρι τα τελευταία χρόνια τής ζωής του βοηθούσε στην εξάπλωση και στην πλατειά δημοσίευση των έργων τής Λούξεμπουργκ. *Έτσι, στο τέλος του Φλεβάρη του 1922, ό Λένιν έγραφε: «Παρά τις αδυναμίες της, ή Ρόζα Λούξεμπουργκ ήταν και είναι ένας αετός. Και όχι μόνο ή άνάμνησή της θα είναι πάντα πολύτιμη για τούς κομμουνιστές όλου του κόσμου, μα ακόμα και ή βιογραφία της και τα απαντά της θα είναι ένα ωφέλιμο μάθημα για τη διάπλαση πολλών γενεών κομμουνιστών σ' όλες τις χώρες».

H ANIKANOTHTA ΤΩΝ ΑΣΤΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ

NA ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΟΥΝ TO ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ

ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

Ή πολιτική οικονομία είναι μια από τις πιο αξιόλογες επιστήμες αρκεί όμως να βάλουμε ένα πολύ απλό ερώτημα για να δούμε Tις δυσκολίες πού χαρακτηρίζουν αυτή την επιστήμη από τα πρώτα της βήματα: Ποιό είναι το αντικείμενο με το οποίο ασχολείται ή πολιτική οικονομία;

Ό άπλός έργάτης, πού δέν έχει παρά μιά πολύ θολή ίδέα γ’ αύτή τήν έπιστήμη, θά θεωρήση τήν άγνοιά του σάν κάτι πού προέρχεται άπό τό χαμηλό γνωσιολογικό του έπίπεδο.

Που να ξέρει όμως ότι την άγνοιά του αυτή την μοιράζεται με το A και το Y πού γράφουν ογκώδεις τόμους και διδάσκουν την πολιτική οικονομία στους φοιτητές των πανεπιστημίων.

Όσο περίεργο κι' άν μπορεί να φαίνεται αυτό εκ πρώτης όψεως, είναι ωστόσο αληθινό ότι το μεγαλύτερο μέρους των οικονομολόγων δεν έχουν παρά μια πολύ συγκεχυμένη ιδέα για το πραγματικό αντικείμενο τής επιστήμης τους.

Μια και είναι της μόδας αυτό με τους καθηγητάδες

να αρκούνται σε ορισμούς, μ' άλλα λόγια να εξανεμίζουν την ουσία και των πιο περίπλοκων ζητημάτων σε μερικές προτάσεις καλά συνταγμένες, ας πάρουμε έναν άπ' τους επίσημους εκπροσώπους τής πολιτικής οικονομίας και ας του ζητήσουμε να μάς πη με τί ασχολείται αυτή ή επιστήμη.

Για να δούμε πώς άπαντα στο ερώτημα αυτό ό Βίλχελμ Ρόσσερ, πού θεωρείται ό καλύτερος των Γερμανών καθηγητών, συγγραφέας πολλών βιβλίων και δοκιμίων, και θεμελιωτής τής λεγομένης «Ιστορικής» σχολής.

Στο πρώτο του μεγάλο έργο, πού έχει τον τίτλο «Αρχιερέα της πολιτικής οικονομίας - Δοκίμια και θέματα για επιχειρηματίες και φοιτητές», πού δημοσιεύτηκε το 1854 και από τότε Επανεκδόθηκε 23 φoρές, διαβάζουμε στό κεφάλαιο 2 παρ. 16: «Πολιτική οίκονομία εϊναι ή έπιστήμη τής όνάπτυξης τών νόμων τής έθνικης οϊκονομίας(*), Tης έθνικής οίκονομικής 2cofc. Όπως όλλες δ οϊ άλλες έπιστημες πού άναφέρονται στή 2ωή ένός έθνους, έτσι κι' αύτή άσχολεϊται τόσο μέ τή μελέτη τοθ άτόμου, όσο καϊ μέ τή μελέτη όλης τής άνθρωπότητος».

Έτσι, μ' αύτόν τόν όρισμό οί «έπιχειρηματίες καϊ οϊ φοιτητές» κατατοπίστηκαν πλέρια γιά τό άντικείμενο Tfjc ηολιτικής οίκονομίας. Πολιτική οίκονομία εϊναι άκριβώα.. ή πολιτική οίκονομία. Τί είναι γυαλιά ταρταρούγας; Εϊναι γυαλιά πού ό σκελετός τους εϊναι φτιαγμένοΰ άπό ταρτα-ρούγα. Τί είναι φορτωμένος γάϊδαρος; Εϊναι ό γάϊδαροο πού τόν φορτώνομε μέ δεμάτια.

Πολύ απλός τρόπος, στ' άλήθεια, γιά νά καταλάβουν

(*) Ή γερμανική λέξη πού άντιστοιχεϊ στήν «ιτολιτική οϊκονομία» έξηγεΐται κατά λέξη «έθνική οίκονομία». Άιτό έδώ προέρχεται ή είρωνεία της Ρ. Λούξεμπουργκ, δτι σύμφωνα μέ τόν κα-θηγητή, έθνική οίκονομία εΐναι ή οίκονομία ένός Έθνους. Έξήγηση χωρΐς κανένα περιεχόμενο.

Και τά παιδιά άκόμα αύτοΰ του όρισμοϋ. Τό μόνο κακό ειναι δτι αν δέν καταλαβαίνει κανείς τό περιεχόμενο αύ-τών τών έννοιών, δέν πρόκειται νά καταλάβη ποτέ τίποτε άν αϋτές οί ϊδιες έννοιεΰ έκφρασθοϋν μέ άλλες λέξεις.

"Ac άπευθυνθοϋμε δμως σ' έναν άλλο γερμανό καθηγητή ,τόν Σμόλλερ, πού σήμερα διδάσκει πολιτική οίκονομία στό Πανεπιστήμιο τοϋ Βερολΐνου καϊ θεωρεΐται έναο άπ' τους φωστήρες της έπίσημης έπιστήμης. Νά πως ό Σμόλλερ άπαντάει στό έρώτημα «Τί εΐναι πολιτική οίκονομία» σέ αρθρο του πού δημοσιεύτηκε στό ΛεΕικό τών πολιτικών έπιστημών, ένα συλλογικό έργο γερμανών καθηγητών:

«Θά έλεγα ότι εϊναι ή έπιστήμη πού έχει γιά σκοπό νά περιγράψη, νά προοδιορίση καΐ νά έΕηγήοη τά οίκονομικά φαινόμενα ξεκινώντας άπ' τις aimc TOUC, νά τά κατανοήση θεωpώvτας τα σάν ένιαϊο σύνολο, ύπό τόν όρο βέβαια ότι θά προσδιοριοθή έκ τών προτέρων ή έννοια της πολιτικής οικονομίας. Στό έπίκεντρο αυτής της έπιστήμης βρίσκονται τά τυπικά φαινόμενα, δηλαδή τά φαινόμενα πού παρατηροϋνται καΐ έπαναλαμβάνονται σ' όλους τους σύγχρονους πολιτισμένους Aaouc, όπως εϊναι τά φαινόμενα τοϋ καταμερισμοϋ καί όργάνωσηΰ Tfjc έpγaσίac, Tης κυκλοφορίας καΐ κατανόησης τοϋ είσοδήματος, τά φαινόμενα της δημιουργίας οϊκονομικοκοινωνικών συστημάτων, ποϋ στ-ρίζονται σ' όρισμένες μορφές ίδιωτικοϋ καϊ δημοσίου δικαίου κυριαρχούμενα άπό άνάλογες ψυχικές δυνάμεις, καϊ πού όλα συνθέτουν στό σύνολό τους τήν είκόνα ένός στατικοϋ πίνακα τοϋ σημερινοϋ πολιτισμένου κόσμου, μιά άντιπροσωπευτική είκόνα αύτοϋ τοϋ κόσμου. Ξεκινώντο^ άπ' αύτό τό σημεϊο, ή έπιστήμη αύτή προαπάθησε νά έντοπίση τις διαφopέc πού παρουσιάζουν μεταξύ τους οίδιάφορες έθνικές οίκονομίες, οί διάφoρεcς μopφέc όργάνωσής τους, καϊ νά βρεί ncoc άλληλοδιαδέχονται ή μία τήν αλλη, κατορθώνοντας έτσι νά φτιάξει μιά άντιπροσωπευτική ε'ικόνα αύτών τών μορφών, νά τϊς συσχετίση καί νά βάλη έτσι δίπλα στή στατική θεώρηση τοϋ κόσμου τή δυναμική θεώρηση. Εκτός όμως άπ' δλα αύτά, ή έπιστήμη αύτή μπόρεσε άπ' τήν άρχή νά θέση όρισμένους πρακτικούς στόχους στή βάση ήθικοϊστορικών κριτηρίων καί διαφύλαξε αύτή της τή συνήθεια μέχρι σήμερα. Δέν άρκεϊται μόνο στή θεωρία, άλλά δίνει καΐ χρήσιμες συμβουλές γιά τή Ζωή».

Οϋφ! "Aς ξαναπάρομε έπιτέλουο άνάσα. Μά περΐ τίνος πρόκειται λοιπόν; Οϊκονομικοκοινωνικά συστήματα, ί-διωτικό καΐ δημόσιο δίκαιο, ψυχολογικά φαινόμενα, άντι-προσωπευτική είκόνα, οτατική καΐ δυναμική θεώρηση, α• τιατή άνάπτυΕη, ήθικοϊστορικά κριτήρια.... Σίγουρα ό κοι-voc θνητόο θά έχη πονοκέφαλο ϋστερα άπ' δλα αύτά. Διψώντας γιά μάθηση κι' έχοντας τυφλή έμπιστοσύνη στήν άκαδημαϊκή σοφία, θά χάση τόν καιρό του διαβά&ντας δυό καϊ τρεϊα φορές αύτές TIC άσυναρτησίεΰ, μήπακ: καί καταλάβη τι' εϊναι πολιτική οίκονομία.

Φοβόμαστε ότι θά εΐναι χαμένος. Γιατϊ όλ' αύτά πού μου άράδιασε έδώ ό καθηγητής, δέν εΐναι παρά ένα σύνολο άπό πομπώδεις κα'ι κούφιες σέ περιεχόμενο φράσεις. Σέ κάτι τέτοιες περιπτώσες ύπάρχει ένας σϊγουρος τρόπος γιά νά κρίνει κανείς ποιοί κατέχουν πραγματικά τά ζητήματα πολιτικής οικονομίας καΐ ποιοΐ όχι:

Όποιος σκέφτεται σωστά καί καταλαβαίνει ό ίδιος σέ βάθος τό ζήτημα τό όποϊο πραγματεύεται, έκφράζεται μέ σαφήνεια καί κατά τρόπο πού νά γίνεται άπ' δλους κατανοητόΰ. "Όποιος όμως έκφράζεται κατά τρόπο συγκεχυμένο καΐ χωρίς σαφήνεια — και όταν βέβαια δέν πρόκειται γιά φιλoσoφικές άφαιρέσεις ή γιά θρησκευτικά μυστήρια — δέν δείχνει τίποτε αλλο παρά ότι δέν κατανοεϊ σέ βάθος τό ζήτημα πού πραγματεύεται ή θέλει, γιά διάφορους λόγους, νά άποφύγη τή σαφήνεια.

Θά δοϋμε άργότερα δτι δέν εϊναι καθόλου τυχαϊο το γεγονός ότι oi άστοΐ καθηγητές χρησιμοποιοϋν, πάνω στά θέματα της πολιτικής οίκονομίας, μιά όρολογία θολή καί μπερδεμένη, πραγμα πού δέν έξηγεϊ μόνο τή δική τους άγνοια κα'ι τή σϋγχυσή τους, άλλά κα'ι τήν έπίμονη αρνησή τους νά άποσαφηνϊσουν πραγματικά τό περιεχόμενο αύτής της επιστήμης. To πόσο μεγάλο μπέρδεμα ύπάρχει γύρω άπό τήν πολιτική οίκονομία τό βλέπει κανεϊς άπό τό γεγovός ότι σχετικά μέ τό πότε γεννήθηκε αύτή ή έπιοτήμη έχουν διατυπωθή οί πιό άντιφατικές άπόψεις.

"Eνας γνωοτός ϊστορικός, ό Άδόλφος Μπλανκί, καθηγητής της πολιτικής οικονομίας οτό Πανεπιστήμιο τοΰ Παρισιοϋ καϊ άδελφόΰ τοϋ διάοημου οοοιαλιστή ήγέτη άγωνιστή τής Κομμούνας Αύγουστου Μπλανκί, άρχίζει μ' αύτά τά λόγια τό πρώτο κεφάλαιο τοϋ βιβλίου του «Ίστορία της οίκονομικής έξέλιξης»:

«Ή πολιτική οίκονομία εϊναι πολύ πιό παλιά έπιστήμη άπ' δσο γενικά πιστεύεται. Oi "Ελληνες καϊ oi Ρωμαϊοι εϊχαν ήδη τή δική τους».

"Αλλοι ϊστορικοΐ Tqc πολιτικήΰ οίκονομίας oncuc ό Εύγένιου Ντύρινγκ, και καθηγητή τοϋ Πανεπιστημίου τοϋ Βερολϊνου, σπεύδουν να δηλώσουν ότι ή πολιτική οίκονομία είναι πολϋ πιό νέα έπιστήμη άπ' δ,τι γενικά πιστεύεται, καί στήν πραγματικότητα δέν έμφανίστηκε παρά οτό rtkoQ τοϋ 18ου αίώνα. Καί γιά νά μήν ξεχάσωμε καΐ τους σοσιαλιστές, θά άναφέρωμε ένα άπόσπασμα τοϋ Ααα-σάλ άπό τόν πρόλογο τοΰ 6ι6λίου του «Κεφάλαιο κα'ι έρ-γασία», δπου κριτικάρει τόν καθηγητή Σούλτσε-Ντελίτς:

«Ή πολιτική οίκονομία εΐναι μιά έπιστήμο πού μόλις γεννήθηκε καΐ βρίσκεται άκόμα στά σπάργανα».

Άντίθετα, ό Κάρλ Μάρξ, στό σπουδαιότερο έργο του «Τό κεφάλαιο», ποΰ κυκλοφόρησε τρία χρόνια άργότερα, έδωσε τόν τίτλο «Κριτική της πολιτικής». Μ'αυτό τόν τρόπο ό Μάρξ δέν ταυτίζει τό έργο του μέ τήν πολιτική οίκονομία, θεωρώνταα τήν τελευταία σάν κάτι τό δεδομένο, τό ξεπερασμένο, πάνω στό όποϊο άσκεϊ τήν κριτική του.

Είναι φανερό ότι μιά έπιοτήμη, πού γιά μερικούς είναι τόσο παλιά όοο καί ή γραπτή ίστορία της άνθρωπότητας, γιά άλλους δέν χρονολογεΐ παρά ένάμισυ αϊώνα, ένώ γι' άλλους εϊναι ήδη ξεπερασμένη καϊ εϊναι καιρός νά τήν φέρωμε στήν έπιφάνεια μέ τήν κριτική, γεννα ένα ίδιόμορφο καϊ πολύπλοκο πρόβλημα.

Ώστόσο, πολύ λίγα θά είχαν νά μαο ποϋν οί έπίσημοι έκπρόσωποι αύτής τής έπιστήμηΰ, άν τους ρωτοϋσαμε γιατί ή πολιτική οίκονομία έμφανίστηκε τόοο άργά, δηλαδή τό τελευταϊα 150 χρόνια, όπως δέχονται γενικά σήμερα. Ό καθηγητής Ντύρινγκ π.χ. θά μας έξηγοϋσε μέ πομπώδεις φράσεις δτι οί άρχαϊοι "Ελληνες καί οί Ρωμαΐοι δέν εϊχαν κατανοήσει τις έπιστημονικές έννοιες της πολιτικής οίκονομίας, γι' αύτό καί δέν εϊχαν παρά «άνεύθυνες», «έπιφανειακές, συνηθισμένες ίδέες πού πήγαζαν άπό τήν καθημερινή τους ζωή καϊ τήν πεϊρα τους. Θά μάς έλεγε άκόμα, ό Μεσαίωνας δέν πρόσφερε καμιά έπιστημονική θεώρηση σ' αύτό τό θέμα. "Ολες όμως αύτές οί έΕηγήσεις δέν μάς βοηθανε νά κάνωμε οΰτε ένα βημα μπροστά κσ) οί γενικότητές του γιά τό Μεσαίωνα μπερδεύουν άντί νά άποσαφηνίσουν τό ζήτημα.

Μιά άλλη έΕήγηση τής γέννησης τής πολιτικης οΐκονομίας δίνεται άπ' τόν καθηγητή Σμόλλερ. Στό Λεζικό τών πολιτικών έπιστημών γιά τό όποϊο άλλωστε κάναμε λόγο κα'ι παραπάνω, γράφει τά έξής:

«Κατά τή διάρκεια τών αϊώνων παρατηρήθηκαν καϊ περιγράφηκαν μεμονωμένα οίκονομικά φαινόμενα τής δημόσιας καΐ ίδιωτικής οίκονομίας, διαπιοτώθηκε ή ύπαρζη όρισμένων οίκονομικών άρχών κα'ι συξητήθηκαν τά οίκονομικά προβλήματα σέ σχέση μέ τήν ήθική καϊ τό δίκαιο. Παρ' δλα αύτά, οί μεμονωμένες αυτές παρατηρήσεις δέν κατόρθωσαν νά συγκροτήσουν μιά έπιστήμη παρά μόνο στόν 17ο καϊ 18ο αίώνα, άπό τότε δηλαδή πού τά ζητηματα της πολιτικής οίκονομίας άπέκτησαν ένα τεράστιο ένδιαφέρον, πού στό παρελθόν κανεΐς δέν θά μποροϋσε νά διανοηθή, για τή διοίκηση κα'ι τή διαχείριση τών έθνών. Αύτό εΐχε σάν συνέπεια ν' άρχίσουν πολλοϊ συγγραφείς να άσχολοϋνται μέ τήν πολιτική οϊκονομία καί ν' άρχίση ή έπιστήμη αύτή νά διδάσκεται στούς φοιτητές. Ταυτόχρονα, ό έμπλουτισμόα τής έπιστημονικήο σκέψης μέ αλλα στοιχεϊα όδήγησε στή συνένωση όλων τών οίκονομικών άρχών καϊ κανόνων δίνοντας έτσι στήν πολιτική οίκονία μιά αύτονομία καί κάνοντάα την μιά έπιστήμη κυριαρχούμενη άπό όρισμένες βασικές έννοιες, όπως τό χρήμα, τήν άνταλλαγή, τήν έθνική οίκονομία, τόν καταμερισμό της έργασίας καϊ όλες έκείνες τίς έννοιες πού άναλύσανε οί ουγγραφεϊς τοΰ 17ου καί 18ου αίώνα Άπό τότε καΐ μετά, ή οΐκονομική έπιστήμη ύπάρχει σάν £vac αύτόνομοα κλάδος».

"Αν συνοψίσωμε αύτή τήν πολύ μικρή ούσία τοϋ τόοο μεγάλου άποσπάσμαπκ θά θγάλωμε τό έξής συμπέρασμα: Οί διάφορες παρατηρήσεις γιό τά οίκονομικά φαινόμενα ήταν γιά πολύ καιρό άσύνδετες μεταξύ τους, άποτελέσανε όμως τελικά μιά έπιστήμη άπό τή στιγμή ποΰ ή «διοίκηση καΐ ή διαχείριση» τοϋ έθνουο, δηλαδή ή κυβέρνηση, αίσθάνθηκε αύτή τήν όνάγκη καΐ άπό τότε κρίθηκε άναγκαϊο νά διδάσκεται οτά πανεπιστήμια.

Πόση θολούρα έχει οτ' άληθεια ή έξήγηοη αύτή τής γέννησηΰ της πολιτικής οίκονομίαο καΐ πόσο ταιριάζει στόν τρόπο σκέψης ένός Γερμανοϋ καθηγητή.

Χάρις σέ μιά «ανάγκη» τής κυβέρνησης, γεννιέται μιά έδρα στό Πανεπιστήμιο τοϋ Βερολίνου καΐ ένας καθηγητής τρέχει νά τήν καλύψη. "Επειτα πρέπει νά βρεθή ή έπιστήμη πού άντιστοιχεϊ σ' αύτή τήν έδρα, γιατί άλλιώς τί θά δίδασκε ό καθηγητής. Πόσο πολϋ αύτή ή έξήγηση μας θυμίζει τόν παλιό μαίτρ τών τελετών, πού ϋποστήριζε δτι οί μοναρχίεα πρέπει νά ζοϋν αίώνια, γιατΐ άλλιώς σέ τί θά χρησίμευε ένας μαΐτρ τελετών χωρϊς αύτές;

Σύμφωνα μ' αύτή τήν έξήγηση, θά έλεγε κανείς ότι ή πολιτική οίκονομία χρωστα τήν ϋπαρξή της στην άνάγκη τών συγχρόνων κρατών και ένα κρατικό διάταγμα θά ήταν έπομένως άρκετό γιά νά γεννηθη ή πολιτική οίκονομία. Οϊ οϊκονομικές άνάγκες τών πριγκηπάτων καΐ ένα διάταγμα άρκοΰν γιά να πηγάση, σάν τό νερό άπό τή γή, μιά όλότελα νέα έπιστήμη.

Νά ποιός εϊναι ό τρόπος τής σκέψης αύτοΰ τοϋ δουλικοΰ διανοούμενου τών κυβερνήσεων τοϋ Ράϊχ, πού άναλαμβάνει μέ τή θέλησή του κα'ι γιά λογαριασμό τους νά κάνη «έπιστημονική» άνάλυση γι' αύτό ή έκεϊνο τό τμήμα τοΰ πολεμικοΰ προϋπολογισμοΰ, πού όραματιζεται τά πεδία τών μαχών καΐ δέν χάνει, σέ καιρό πολέμου, νά κάνη σωβινιστικά κηρύγματα καΐ νά μιλά γιά τήν ήθική διαφθορά τών λαών. "Oncoc κα'ι νά έχη όμως τό πραγμα, Svac παρόμοιος τρόπος σκέψης εϊναι δύσκολο νά γίνη άποδεκτός άπ' δλους έκείνους πού δέν πληρώνονται άπό τό κράτος.

Αύτή όμως ή έξήγηση γιά τή γέννηση τής πολιτικής οίκονομϊας μας κάνει νά προβληματιστοϋμε σ' ένα άλλο Ζήτημα.

Τϊ συνέβη καΐ τόν 18ο αίώνα, όπως ύποστηρίζει ό καθηγητής Σμόλλερ, οί κυβερνήσεις τών κρατών αΐσθάνθηκαν ξαφνικά τήν άνάγκη νά άφήσουν τις άγαπημένες τους ένασχολήσεις καί ν' άρχίσουν ν' άσχολοΰνται μέ τις αρχές της πολιτικής οίκονομίας, άφοϋ τόσο καιρό όλα πήγαιναν τόσο ώραϊα στόν κόσμο τους καί χωρίς αύτέc τις αρχές.

Δέν θά πρέπει νά βάλουμε κι' έδώ τά πράγματα στή θέση τους καί νά ποϋμε δτι αύτέΰ οί καινούργιες «άνάγκες» τών έθνών δέν ήταν παρά απλά καϊ μόνο τό προϊόν της μεγάλης ιστορικής εξέλιξης πού, άνάμεσα στ' άλλα, γέννησε τήν πολιτική οίκονομία οτά μέσα τοΰ 17ου αίώνα;

Μέχρι έδώ πάντως, τό συνάφι τών καθηγητάδων δέν μας έμαθε καί πολλά πράγματα γιά τήν πολιτική οίκονομία, πολύ δέ περισσότερο πότε γεννήθηκε καΐ ποϋ όφείλει τήν ΰπαρξή της.

"Οπως κα'ι νά έχη τό ζήτημα, ενα πράγμα είναι βέβαιο: Παρά τοΰς διαφορετικούς όρισμούα πού έδωσαν οΐ διανοούμενοι παραπάνω, δλοι κάνανε λόγο γιά «πολιτικϊ θίκονομία» (Volkswirtschaft). Ό όρος «Nationalokonomie», που έπίσης χρησημοποιεϊται, δέν είναι στήν πραγματικότητα παρά μια Εένη λέξη ποΰ σημαίνει: έπιστήμη της πολιτικής οίκονομΐας. Ό όρος πολιτική οίκονομία βρίσκεται έτσι στό έπίκεντρο δλων τών άναλύσεων τών έκπροσώπων αύτης της έπιστήμης.

Έπιτέλους, όμως, τί εϊναι πολιτική οίκονομία;

Ό καθηγητής Μπύχερ, τοϋ όποίου τό βιβλίο «Ή προέλευση τής πολιτικης οίκονομίαο άπολαμβάνει μεγάληα φήμης τόσο στή Γερμανία όσο καϊ στό έΕωτερικό, δίνει τόν παρακάτω όρισμό:

«Πολιτική οίκονομία εϊναι τό σύνολο τών δραστηριοτήτων, όργανισμών καϊ φαινομένων, πού έχουν γιά σκοπό τήν ίκανοποίηση τών άναγκών ένός έθνους. Ή πολιτική οίκονομία άποτελεϊται μέ τή σειρά τηα άπό πολυάριθμεα έπϊ μέρους οίκονομίεε, πού ουνδέονται μεταξύ τους μέ τήν κυκλοφορία τών έμπορευμάτων καΐ πού άλληλοεζαρτώνται, γιατί κάθε μιά κάνει όρισμένες λειτουργίες χρήσιμες γιά τίς άλλες οίκονομικές δραστηριότητες, άλλά ταυτόχρονα καί όλες οί άλλες κάνουν λειτουργίες χρήσιμες γι' αύτή. "Ας προσπαθήσωμε τώρα νά έξηγησωμε, δσο πιό απλά μποροϋμε, αύτόν τό «σοφό όρισμό». "Οταν άκοϋμε κατ' άρχήν οτι πολιτική οίκονομία εϊναι τό οϋνολο τών δραστηριοτήτων καϊ τών φαινομένων πού έχουν γιά σκοπό τήν ίκανοποίηση τών άναγκών ενός έθνους, έρχονται στό μυαλό μαο τά πιό διαφορετικά πράγματα: Έργοστάσια καί έργαστήρια, γεωργία καί κτηνοτροφία, σιδηρόδρομοι, μαγαζιά, έκκλησιαστικοΐ ϋμνοι, άστυνομικά τμήματα, μπαλλέτα, ύπουργεϊα, άστεροσκοπεϊα, θουλευτικές έκλογές, σωματεϊα, σκακιστικές λέσχες, έκθέσεις σκυλιών — γιατΐ όλα αύτά καί άκόμη πολϋ περιοσότερα χρησιμεύουν γιά τήν «ϊκανοποίηση τών άναγκών ένός έθνους».

Έτσι, ή πολιτική οίκονομία θά ήταν ό,τιδήποτε ύπάρχει άνάμεσα στή γή καϊ στόν ούρανό" μ' άλλα λόγια, θά ιΊταν ή παγκόσμια έπιστήμη «όλων τών πραγμάτων καΐ μερικών άκόμα», όπωα λέει καί μιά παλιά λατινική παροιμία. "Oπωc φαίνεται λοιπόν, αύτός ό μεγάλος όρισμός του καθηγητή θά έπρεπε νά περιορισθή λιγάκι.

Ίσως λοιπόν ό καθηγητήα νά μιλήση για τό σύνολο τών «οίκονομικών όργανισμών καΐ φαινομένων» πού χρησιμεύουν γιά τήν ίκανοποίηση τών ύλικών άναγκών ένός έθνους ή, πιό συγκεκριμένα, γιά τήν ίκανοποϊηση τών ά-ναγκών μέσω ύλικών πραγμάτων. Άκόμα κι' έτσι δμως, τό «σύνολό» του θά ήταν πολύ μεγάλο καϊ πάλι δέν θά έβγαζε κανε'ις άκρη.

Παρ' όλα αύτά, θά προσπαθήσωμε νά βγάλωμε ό,τι μποροϋμε άπό αύτό τόν όρισμό: "Ολοι οί άνθρωποι γιά νά ζήσουν έχουν άνάγκη νά φανε, νά πίνουνε, νά ντυθοϋν, νά έχουν ένα σπίτι καϊ όρισμένα άλλα χρήσιμα άντικείμενα. Αύτά τά πράγματα μπορεϊ νά κατασκευάζωνται εΰκολα ή δύσκολα, νά εΐναι κομψά ή άκομψα, κάτω όμως άπό όποιαδήποτε μορφή εϊναι άπαραίτητα γιά τή Ζωή κάθε άνθρώπινη κοινωνία καΐ γι' αύτό πρέπει συνεχώς νά άφιερώνεται άνθρώπινη έργασία γιά τήν παραγωγή τους — μιά καί σέ κανένα μέρος τοϋ κόσμου οί φασιανοΐ δέν πέφτουν ψητοΐ άπ' τόν ούρανό στό στόμα uac Στόν πολιτισμένο κόσμο, κοντά στΐς βασικές άνάγκεα ύπάρχουν κι' άλλες κοινωνικές καΐ n,9ii«:c πού έχουν σάν άποτέλεσμα νά παράγονται μιά σειρά πράγματα πού κάνουν τή ζωη πιό εύχάριστη — άκόμα κα'ι όπλα γιά νά προστατευόμαστε άπό τους έχθρούς.

Τέτοια πράγματα εϊναι γιά μάς τά πολυτελή άντικείμενα, οί έκκλησίες, τά μυδράλλια και τά ύποβρύχια. Στους άγριους, τόν ϊδιο ρόλο παίζουν οϊ μάσκες χοροϋ, τά άγάλματα τών είδώλων, τά τόΕα καΐ τά 6έλη. Γιά τήν παραγωγή όλων αύτών τών πραγμάτων χρειαϋόμαστε πρώτες ΰλες καί έργαλεϊα. Τόσο ομως οί πρώτεε ϋλες, όπως τά Εύλα, οί πέτρεα, τά μέταλλα, όσο καΐ τά έργαλεϊα πού χρειάΖον-ται γιά τήν έπεξεργασία τους δέν εϊναι παρά προϊόντα τής άνθρώπινης έργασίας. Μέ 6άση αύτή τή χοντρή σκιαγράφηση θά μπορούσαμε νά περιγράψωμε Kancoc ετσι τήν πολιτική οίκονομία: "Ολοι oi άνθρωποι εΐναι άναγκασμένοι νά παράγουν συνέχεια μέ τήν έργασϊα τους μιά σειρά άπό πράγματα άπαραίτητα γιά τή ζωή τους — τρόφιμα, ροϋχα, σπίτια, οίκιακά σκεύη, δπλα κλπ. — όπακ καΐ τις πρώτες uA8c καΐ τά έργαλεϊα πού ειναι άπαραίτητα γιό τήν παραγωγη τών πρώτων.

Ό Tponoc μέ τόν όποΐο oi άνθρωποι κάνουν δλεο. Αυτές τις έργασίες, ό τρόπς μέ τόν όποϊο ή κοινωνία διανέμει τά παραγόμενα προϊόντα στά μέλη τους, ό τρόπς μέ τόν όποϊο τά προϊόντα αύτά καταναλώνονται καΐ άναπαράγονται στήν αίώνια κυκλική κίνηση τήΰ £u)fjc, 6λα αύτά συνιστοϋν τήν οίκονομία ένός £0vouc, μ' άλλα λόγια τήν πολιτική οίκονομία. Αύτή θά επρεπε οτό περίπου νά ήταν ή έννοια της πρώτης πρότασης τοϋ καθηγητη Μπύχερ.

Άλλά ας συνεχίσωμε τήν έπεξήγησή μαα «Ή πολιτική οίκονομία άποτελεϊται, μέ τή σειρά της, άπό πολυάριθμες έπΐ μέρους οίκονομίες, πού συνδέονται μεταξύ τους μέ τήν κυκλοφορία τών έμπορευμάτων καΐ πού άλληλεξαρτώνται, γιατί κάθε μιά άπ' αύτέΰ κάνει όρισμένεΰ χρησιμεΰ λειτουργίες γιά τις άλλες, άλλά ταυτόχρονα καΐ όλες oi άλλες κάνουν όρισμένες χρήσιμες λειτουργίες γι' αύτή τήν ϊδια».

"Ετσι βρισκόμαστε μπροστά σ' ένα καινούργιο πρόβλημμα: llo^c εϊναι αύτές oi «έπΐ μέρους οίκονομίες» άπό τις όποϊες άποτελεϊται ή «πολιτική οίκονομία», Tfjc onofac μό-Aic λίγο πριν καί μέ κόπο κατορθώσαμε νά δώσωμε έναν όρισμό;

Έκ πρώτηΰ όψεωc φαϊνεται έδώ νά έννοή τά νοικοκυριά καϊ TIC oίκιaκέc οίκονομίεα Πραγματικά, κάθε χώρα πού άνηκει στό λεγόμενο πολιτισμένο κόσμο άποτελεϊται άπό ένα κάποιο άριθμό οίκογενειών καϊ κάθε οίκογένεια έχει κατά κανόνα μιά «οίκονομικη» Ζωή. Σέ τί συνίσταται αύτή ή οϊκονομική 2ωή;

Κάθε οίκογένεια βγάζει, μέ τήν έργασία τών ένήλικων μελών Tn.c ή άπό aAA8C πηγές, όρισμένα χρήματα καί μ' αύτά καλύπτει TIC άνάγκες της σέ τροφη, ροΰχα, κα-τοικία κλπ.

«Εξάλλου, όταν γίνεται λόγος γιά οίκιακή οϊκονομία, έρχονται στό μυαλό μας διάφορα πράγματα, oncoc ή νοικοκυρά, ή κουζίνα, ή ντουλάπα, τό δωμάτιο τών παιδιών.

Ή «πολιτικη οίκονομία» λοιπόν εΐναι δυνατόν νά άποτελεϊται άπό τέτοιες «έπϊ μέρους οίκονομίες»; Νά λοιπόν, ποΰ φτάνομε σέ άδιέξοδο.

Στήν πολιτική οϊκονομία, όπωc την όρίσαμε παραπά-νω, γινόνταν πρίν άπ' όλα λόγος γιά τήν παραγωγή τών άναγκαίων γιά τή ζωή καί τήν έργασία προϊόντων, δ-nioc τήν τροφή, τά ρούχα ,τήν κατοικία, τά έπιπλα, τά έργαλεϊα καΐ τις npu^c ϋλεα Άντίθετα, στην οίκιακή οίκονομία δέν γίνεται παρά ή κατανάλωση τών προϊόντων πού ή οίκογένεια προμηθεύεται μέ τά λεφτά ποϋ βγάζουν τα μέλη της. Ξέρομε άκόμα πολύ καλά, ότι σήμερα τό μεγαλύτερο μέρος τών οίκογενειών τών πολιτισμένων χωρών άγοράζουν δλα όσα έχουν άνάγκη, τροφή, ροϋχα, επιπλα κλπ., άπό τά μαγαζιά της άγορας.

Μόνο σέ πολύ καθυστερημένες άγροτικές περιοχές μπορεΐ κανεΐς νά 6ρή άκόμα οίκογένειες, ποΰ αύτοπαράγουν τά περισσότερα πράγματα πού χρειάζονται γιά νά Ζήσουν, Σέ μιά σημερινή οίκιακή οίκονομία καί τό φαΐ γίνεται άπό τρόφιμα πού άγοράζονται άη τά μαγαζιά κα'ι τό ράψιμο γίνεται άπό έτοιμα άγοραστά ύφάσματα. Βέβαια, ύπάρχουν καΐ σήμερα άκόμα ότι πολιτισμένες χώρεο πολλές οίκογένειες πού κάνουν κατ' οΐκον έργασία καϊ παράγουν διάφορα προϊόντα, όπως οί ϋφαντουργοί καϊ οί ράφτες. Ύπάρχουν άκόμα, καϊ τό ξέρουμε καλά, χωριά όλόκληρα πού άσχολοΰνται μέ τήν κατασκευή παιγνιδιών ή άλλων πραγμάτων. Σ' αύτή όμως τήν περίπτωση τό προϊόν τηο κατ' οϊκον έpγασίαc άνήκει άποκλειστικά στόν έργοδότη ποΰ κάνει TIC παραγγελίεο καΐ TIC πληρώνει, χωρϊς οϋτε τό παραμικρό μέρος αύτών τών προϊόντων νά καταναλώνεται στό έσωτερικό της οϊκιακής οικονομίας, στόν τόπο δηλαδή όπου προσφέρεται καί ή έργασία.

Έπομένως:, σέ μιά οίκιακή οίκονομία oi κατ' οϊκον έργαζόμενοι άγοράζουν μέ τόν ίσχνό τους μισθό δ,τι έχουν άνάγκη, όμοια κ’ άπαράλλαχτα όπως όλοι οί άνθρωποι. Αύτό πού λέει λοιπόν ό Μπύχερ, σύμφωνα μέ τό όποϊο ή πολιτική οίκονομία άποτελεϊται άπό έπί μέροικ: οίκονομίες, σημαίνει, σέ τελευταία άνάλυση, μ' άλλα λόγια, δτι ή παραγωγή τών προοϊόντων μιάς χώραο άποτε-λεϊται άπό τήν κατανάλωση αύτών τών προϊόν-των στίς διάφορεα οίκογένειες, πράγμα πού είναι καθαρή άνοησία.

Μετά άπό αύτό, θά μδς έπιτραπη νά άμφιβάλλομε καΐ γιά κάτι άλλο. Oi «έπϊ μέρους οίκονομίες συνδέονται μεταξύύ τους — σύμφωνα μέ τόν καθηγητή Μπύχερ — μέ τήν «κυκλοφορία τών έμπορευμάτων» καϊ άλληλεξαρτώνται, γιατΐ «κάθε μιά κάνει όρισμένες λειτουργίες χρήσιμεα γιά τϊς αλλες». Μά ποιά κυκλοφορία καΐ ποιά άλληλεξάτηση έννοεϊ μ' αύτά πού λέει ό καθηγητής; Μήπως έννοεϊ τΐς άνταλλαγές άνάμεσα σέ γνωστές οίκογένειες καΐ σέ γείτονες; Μά τί σχέση μπορεϊ νά έχη ή πολιτική οΐκονομία κα'ι ή οίκονομία γενικώτερα μ' αύτοϋ τοϋ ε'ίδουα τήν κυκλοφορία; Κάθε καλή νοικοκυρά θά μάς πή ότι όσα λιγότερα σούρτα-φέρτα, όσο λιγότερη κυκλοφορία ύπάρχει άπό σπίτι σέ σπϊτι, τόσο τό καλύτερο γιά τήν οίκονομία κα'ι τήν ήσυχία τοϋ σπιτιοΰ της. "Οσο γιά τήν «άλληλεξάρτηση», όσο κι' άν σπδμε τό κεφάλι pac δέν μποροϋμε νά βροΰμε ποιές χρήσιμες «λειτουργίεο ή οϊκιακή οίκονομία τοϋ είσοδηματία Μέγερ προσφέρει στήν οίκιακή οίκονομία τοΰ καθηγητη Μπύχερ καϊ «σέ όλες τις αλλες».

"Οπακ: φαίνεται, βρισκόμαστε πάλι σέ άδιέξοδο καϊ πρέπει νά βροϋμε κάποια άκρη, γιατί ή «πολιτική οίκονομία» δέν άποτελεϊται άπό «οίκιακές οΐκονομίες». Μήπως μπο-ροϋμε όμως νά ποϋμε δτι άποτελεϊται άπό έργοστάσια, έργαστήριο, αγροτικές έπιχειρήσεις κλπ.; Σάν κάτι νά μδο λέη ότι τώρα βρισκόμαστε στό σωστό δρόμο. Πραγματικά σ' αύτές τις έπιχειρήσεις παράγονται όλα όσα χρειόζονται γιά τή Ζωή ένόο £6vouc καϊ ύπάρχει κυκλοφορία καί άλληλεξάρτηση άνάμεσά τους. "Evα έργοατάσιο κουμπιών γιά παντελόνια π.χ. έξαρτώνται έξ όλοκλήρου άπό τά ραφτάδικα ποϋ άγοράζουν τά κουμπιά, καΐ ταυτόχρονα τά ραφτάδικα, μέ τή σειρά TOUC, έξαρτώνται άπό τά έργοστάσια πού παράγουν μαλλϊ καϊ μπαμπάκι, δηλαδή Tic πρώτες ΰ-SQ γιά τήν έργασία TOUC, πού κι' αύτά μέ τή σειρά TOUC έξαρτώνται άπό τή κτηνοτροφία καί τό έμπόριο τών μαλλιών καί πάει λέγονταα Έδώ ύπάρχει πραγματικά οτήν παραγωγή μιά άλληλεξάρτηση μέ διάφopεc διακλαδώσες. ΕΙναι βέβαια λίγο νορμάλ τό νά μιλαμε γιά «λειτουργίεο, πού κάθε μία άπ' αύτές TIC έπιχειρήσεις «κάνει γιά 6A8c TIC αες», έπειδή ένσ έργοστάσιο πουλά κουμπιά OTOUC ραφτάδεc ή μαλλί στά ύφαντουργεϊα, δταν πρόκειται γιά τόσο συνηθισμένεΰ δραστηριότητες. Αύτά όμως εϊναι τά

άναπόφευκτα άπανθίσματα τήα ρητορικής διαλέκτου τών άστών καθηγητών, ποϋ τούς άρέσει νά περιβάλλουν μέ ποίηση καΐ «κριτήρια ήθικών άΕιών» TIC κερδοφόρες ύποθέσεις τοϋ κόσμου τών έπιχειρηματιών κσί πρέπει νά παραδεχτοϋμε ότι ό Σμόλλερ τό κάνει αύτό πολύ πετυχημένα "Aς δοϋμε όμωΰ τώρα ένα άλλο πρόβλημα.

Τά διάφορα έργοστάσια, οί γεωργικές έπιχειpήσες, τά άνθρακωρυχεϊα, τά χαλυβουργεϊα, χαραχτηρίϋονται σάν «έπΐ μέρους οίκονομίες», άπό TIC οποίες άποτελεϊται ή πολιτική οίκονομία. Άλλά ή εννοια TQC «οίκονομίας», όπως τουλάχιστον τήν προσδιορίσαμε πρίν, εϊναι συνδεδεμένη δχι μόνο μέ τήν παραγωγή, άλλά καΐ μέ τήν κατανάλωση τών άπαραίτητων γιά τή Ζωή τοϋ άνθρώπου προϊόντων μέ-σα σ' όρισμένα πλαίσια. Μέσα δμωc στά έργοστάσια, στά έργαστήρια καΐ στά όρυχεϊα δέν γίνεται παρά ή παραγωγή προϊόντων καί μάλιστα παραγωγή ποΰ προορίζεται γιά τρίτους. Ή κατανάλωση σ' αύτέα TIC έπιχειρήσεκ: περιορϊζεται μόνο OTIC πρώτεΰ uAec, άπό TIC όποϊες φτιάχτηκαν τά έργαλεϊα πού χρησιμοποιοϋνται γιά τήν παραγωγή. Κανένα μέpoc opcoc άπδ τό τελικό προϊόν δέν καταναλώνεται στό έσωτερικό τοϋ έργοστασίου. Οΰτε ενα παντελονόκουμπο δέν χρησιμοποιεϊται άπό τόν έργοστασιάρχη ή τήν oiκογένειά του, οΰτε evac σωλήvαc άτσάλι δέν καταναλώνεται άπ' τό ϊδιο τό χαλυβουργεϊο ή άπό τήν οίκογένεια τοϋ ίδιοκτήτη του.

"Αν θέλαμε λοιπδν άπ' αύτό τό πρΐσμα νά σκιαγρα-φήσωμε λίγο καλύτερα τήν πολιτική οίκονομία, πρέπει νά τή φανταστοϋμε σάν ένα κλειστό κατά κάποιο τρόπο σύνολο, πού στό έσωτερικό του παράγονται καΐ καταναλώνονται τά άναγκαϊα μέσα unapEqc γιά τήν άνθρώπινη Ζωή. Τόσο δμωc μιά 6ιομηχανική, δσο καί μιά γεωργική έπιχεί-ρηση, δέν παράγουν παρά ενα ή περισσότερα προϊόντα, πού 6pu)c δέν έπαρκοϋν γιά τήν άνθρώπινη 2ωή καϊ πού συχνά δέν άποτελοϋν παρά μιά πρώτη ΰλη ένός έργαλείου ή 8voc μέσου διατροφής.

Aϋτές οϊ έπιχειρήσεις δέν εΐναι στήν πραγματικότητα παρά πολύ μικρά μέρη της οίκονομία^, xu>pic δμωΰ νά έχουν, aύτέc καθ'αϋτές κα'ι άπό οίκονομική όποψη, καμιά άποφασιστική σημασία καϊ έχουν άκριδώς αύτό τό χαρακτηριστικό ποϋ καί έναο. όσχετοα μπορεϊ νά άντιληφθη, ότι δηλαδή καθεμιά άποτελεϊ ένα κύτταρο Tfjc oiKovopiac, όχι όμως μια «έπί μέρους οικονομία>.

"Αν δεχτοΰμε έπομένως, ή πολιτική οίκονομία, δηλαδή τό σύνολο τών συστημάτων καί τών φαινομένων πού χρησιμεύουν γιά τήν ΐκανοποίηση τών άναγκών ένόο λαοϋ, άποτελείται άπό «έπϊ μέρους οΐκονομΐα», onoac έργοστάσια, όρυχεΐα, έργαστήρια κλπ., τότε πρέπει μέ τήν ϊδια λογική νά δεχτοϋμε ότι ό av8pconoc είναι ένα σύνολο άπό βιολογικά «συστήματα» ποϋ χρησιμεύουν γιά τήν έκ-πλήρωση τών λειτουργιών τοϋ άνθρώπινου όργανισμοϋ καϊ ότι άποτελεϊται άπό έπϊ μέpouc όργανισμούΰ, δπακ ή μύτη, τά αύτιά, τά πόδια, τά χέρια κλπ. "Ετσι, τό έργοστάσιο — σύμφωνα μέ τόν καθηγητή — είναι μιά «έπί μέρους οίκονομία», δπωc άκριβώς καΐ ή μύτη εϊναι Svac έπΐ μέρους ανθρώπινος όργανισμός.

"Ετσι, γιά μιά άκόμα φορά φτάνομε σέ άδιέξοδο, πράγμα πού δείχνει ότι οΐ φωτισμένοι όρισμοϊ τών άστών καθηγητάδων, 6ασιομένοι όλότελα σέ έξωτερικά χαρακτηριστικά και σέ λεκτικά οχήματα, έχουν σάν σκοπό νά άποφύγουν τήν άνάλυση του ζητήματος σε βάθος. "Aς προσπαθήσωμε λοιπόν έμε^ νά δώσωμε τήν έννοια της πολιτικής οικονομίας μ' ένα πιό συγκεκριμένο τρόπο.

0 ΜΥΘΟΣ ΤΗΣ ΕθΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΥΤΑΡΚΕΙΑΣ

Μιλήσαμε μέχρι τώρα γιά TIC άνάγκες πού έχει μιά χώρα καϊ γιά τήν ίκανοποίηση αύτών τών άναγκών στά πλαίσια μιας οίκονομίας, μ' άλλα λόγια γιά τήν έθνική οίκονομία.

Ή πολιτική οίκονομία εϊναι, σύμφωνα μ' αύτά πού εϊπαμε, ή έπιστήμη πού άναλύει τό περιεχόμενο τήα οίκονο μίας ένός έθνους, δηλαδή TOUC νόμουα σύμφωνα μέ TOUC onoiouc έναο λαός δημιουργεϊ μέ τήν έργασία του τόν κοινωνικό πλοϋτο, τόν έπαυξάνει, τόν δίανέμει στά μέλη της κοινωνίας, τόν καταναλώνει καΐ τόν άναπαράγει.

Τό άντικείμενο μελέτης, έπομένως, εϊναι ή οίχονομική Ζωή ένός έθνοικ σέ άντίθεση μέ τήν ίδιωτική ή οίκιακή οί-κονομία, όποια έννοια κι' άν δίνεται σ' αύτέο TIC τελευταϊες. Κάτω άπ' αύτό τό πρϊσμα ό "Ανταμ Σμίθ, ό λεγόμενος πατέρας τής πολιτικής οίκονομίας, παρουσίασε τό 1776 τό κλασσικό του έργο «Ό πλοϋτος τών έθνών».

Ύπάρχει opcoc στήν πραγματικότητα οίκονομία ένός έθνοι/c; Νά κάτι πού πρέπει νά μάς άπασχολήση πρΐν άπ' όλα τ' άλλα. Κάθε έθνος έχει τή δική του, ίδιαίτερη οίκονομική Ζωή άνεζάρτητα άπό τήν οίκονομική Ζωή τών άλλων έθνών,- Ό όρος «έθνική οίκονομϊα» χρησιμοποιήθηκε μέ ίδιαίτερη προτίμηση στή Γερμανία. "Ac δοϋμε λοιπόν, αν πραγματικά ή Γερμανία έχει μιά δική της οίκονομική Ζωή. Οϊ γερμανοϊ έpγάτεc παράγουν κάθε χρόνο, τόσο στή γεωργία δσο καΐ στή βιομηχανία, μιά τεράστια ποσότητα προϊόντων κά9ε λογηα "Ολα αύτά τά προϊόντα καταναλώνονται μόνο άπό TOUC ϊδιους TOUC Γεpμαvoύc; Ξέρομε ότι ένα πολύ μεγάλο μέpoc όχΓ αύτά τά προϊόντα, ποΰ κάθε χρόνο γίνεται καϊ μεγαλύτερο, έζάγεται σ' αλεα χώρες άκόμα και σ’ άλλες ήπεiρους. Τά προϊόντα της γερμανικής μετaλλoβιoμηχavίac έξάγονται όχι μόνο στις γειτονικές χώρες της Εύρώπης, άλλά καΐ στή Ν. Άφρική καί τήν Αύστραλία. Τό δέρμα καΐ τά δερμάτινα εϊδη έξάγονται σ' όλες τις χώρες της Eύpώπης, τά προϊόντα της γυαλουργίας, ή Ζάχαρη καί τά γάντια έξάγονται στήν Άγγλία, οί γοϋνεΰ στή Γαλλία καϊ στήν Αύστραλία, τά χημικά προϊόντα οτήν Άγγλία, στις ΕΠΑ καί οτήν Ίνδία, τά λιπάσματα OTIC Κάτω Χώρεο, τό κάρβουνο στή Γαλλία, τό λάδι στήν Αύοτρία, στό Βέλγιο, OTIC Κάτω Χώρεΰ καϊ στήν Έλβετϊα, τά ήλεκτρικά καλώδια στή Σουηδία, στό Βέλγιο, τά παιγνίδια OTIC ΕΠΑ. Ή μπύρα, ή άνυλίνη, ή πίσσα, τά φάρμακα, ή σελου-λό£η, τά κοσμήματα, τά ύφάσματα, τό μαλλί, τό μπαμπάκι, oi οιδηροτροχιές έΕάγονται ο' όλες TIC χώρες τοθ κόσμου.

Kai άντίστροφα όμως, ή έργασία τοϋ γερμανικοϋ λαοϋ έξαρτάται, σέ όποιαδήποτε φάση της, άπό τήν καθημερινή κατανάλωση προϊόντων πού εϊσάγονται άπό αλλες χώρεο

Τό ψωμί μας γίνεται άπό ρωσικά δημητριακά, τό κρέας εϊσάγεται άπό τήν Ούγγαρία καϊ τή Δαν'ια, τό ρύζι ποΰ τρώμε έρχεται άπό TIC 'AvaToAiK8C Ίνδϊεΰ καΐ τή Ν. Άφρική, ό καπνός άπό TIC Ίνδίες καϊ τή Βραζιλϊα, τό κακάο άπό τή Δυτική Άφρική, τό πιπέρι άπό TIC Ίνδίες, τό τσάϊ άπό τήν Κίνα, τά φροΰτα άπό τήν Ίταλία καϊ τήν Ίσπανία, ό καφές άπό τή Βραξιλία, τήν Κεντρική Άφρική καΐ TIC Ίνδίεΰ, τό κρέας άπό τήν Ούρουγουάη, τ' αύγά άπό τή Ρωαία, τή Βουλγαρία καί τήν Ούγγαρία, τά τσιγάρα από τήν Κούβα, τά κραοιά άπό τή Γαλλία, τά δέρματα άπό τήν Άργεντινή, τά λίπη άπό τήν Άγγλία, τό μετάΕι άπό τήν Ίταλία καί τή Γαλλία. Ή κάναβις καί τό λινό έρχονται άπό τή Ρωσία, τό μπαμπάκι άπό TIC ΕΠΑ, τήν Ίνδία καϊ τήν Αϊγυπτο, τό έκλεκτό μαλλί άπό τήν Άγγλία, τό γιοϋτο άπό TIC 'lv6i'8C, τό σμάλτο άπό τήν Αύστρία καΐ τήν Ούγγαρία, ό Aivapoonopoc άπό τήν Άργεντινή, ό λιγνίτης άπό τήν Αύστρία, τό νίτρο άπό τή Χιλή, τό ξύλο άπό τόν Καναδά, ή Ξυλεία γιά οίκοδομές άπό τή Ρωσία, οί ψάθες άπό τήν Πορτογαλία, ό XOAKOC άπό TIC ΕΠΑ, ό κασσίτερος άπό τήν Άγγλλία, ό TOI'YKOC άπό τήν Αύστραλία, τό άλουμίνιο άπό τήν Ούγγαρία καί τόν Καναδα, ό apiavTOc άπό τόν Καναδα, τό μάρμαρο άπό τήν Ίταλία, τά πλακάκια άπό τήν Έλβετϊα, τό μολύβι άπό τό Βέλγιο, TIC ΕΠΑ, τήν Αύστραλία, ό YpacpiTric άπό τήν Κεϋλάνη, ό άσβέστης άπό τήν Άμερική καΙ τήν Άλγερία, τό ίώδιο άπό τή Χιλή κλπ.

Μ' άλλα λόγια, τά πιό βάσιμα εϊδη διατροφής, τά πιό περιζήτητα εϊδη πολυτελείαΰ, οί πρώτες ύλεα, τά πιό χρήσιμα έργαλλεϊα, είσάγονται, οτό μεγαλύτερο μέpoc TOUC σμεσα ή έμμεσα, άπό TIC Εένεΰ %6>pec καϊ άποτελοϋν πρ-ϊόντα έργασίας ξένων χωρών.

Γιά νά μποροϋμε λοιπόν νά ζοϋμε κα'ι νά δουλεύομε στή Γερμανία, πρέπει νά έργά£ονται γιά μac δλες σχεδόν οϊ χώρες, σ' δεο TIC ήπείpouc άλλά σuγχpόvωc νά έργαζόμαστε κΓ έμεκ; μέ τή σειρά μας γι' αύτά.

Γιά νά πάρωμε μιά ίδέα γιά TIC τεράστιεΰ διαστάσεΐΰ πού παίρνουν aUT8c οί άνταλλαγέΰ, δέν έχομε παρά νά ρί-Ηωμε μιά ματιά OTIC έπίσημες OTOTIOTII^C τών είσαγωγών-έξαγωγών.

Σύμφωνα μέ τή Γερμανική Στατιστική Έπετηρίδα τοϋ 1914, τό γερμανικό έμπόριο — έξαιρουμένων τών τράνΖιτο έμπορευμάτων — παρουσία£ε τήν έξής δψη:

EioaYO^c THC TepMOviac τό 1913

Πρώτες uA8c μάρκα 5.262.000

Ήμιπροϊόντα » 1.246.000

Τελικά προϊόντα » 1.776.000

Τρόφιμα » 3.063.000

Ζώα » 289.000

Σ ύ ν ο λ ο 3» 11.636.000

(ή 12 έκατ. μάρκα)

Έξαγωγές της Γερμανίας τό 1913

Π purree ύλεο. μάρκα 1.720.000

Ήμιπροϊόντα 3» 1.159.000

Τελικά προϊόντα » 6.642.000

Τρόφιμα » 1.362.000

Ζώα » 7.000

Σ ύ ν ο λ ο » 10.910.000

(ή 11 έκατ. μάρκβ)

"Εχομε δηλαδή ένα σύνολο έξωτερικοϋ έμπορίου ϋψoυς 22 έκατ. μάρκων τό χρόνο. Τό ϊδιο όμωc συμβαίνει καϊ oric άλλεΰ άναπτυγμένεΰ χώαεο. οέ μιά μικρότερη ή μεγαλύτερη άναλογία, άκριβάκ δηλαδή σ' έκεϊνες TIC χώ-pec τών όποι'ων τήν οΐκονομική Ζωή μελετδ ή πολιτική οίκονομία. "Ολες αύτές οί χώρεΰ, σέ μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, παράγουν οί μέν γιά TIC δέ α δλεΰ TIC ήπείρους κα'ι ouyxpovcuc χρησιμοποιοΰν κα'ι καταναλώνουν προϊόντα πού είσάγουν άπ' όλο τόν κόσμο. Πώς λοιπόν μποροϋμε μπροστά σέ μιά τέτοια τεράστια άνάπτυΕη τών συναλλαγών άνάμεσα OTIC χώρες, νά χαράξωμε σύνορα άνάμεσα στήν «οίκονομία» μιάς χώρας καϊ στήν οίκονομία piac άλλης χώρας καϊ νά μιλαμε γιά «έθνική οίκονομϊα», σάν νά πρόκειται γιά όλότελα στεγανά διαμερίσματα πού θά μποροϋσαν νά θεωρηθοϋν αύτά καθ' αύτά. Oi διεθνεϊς άνταλλαγές καί ή άνάπτυξή TOUC δέν εΤναι βέβαια κάτι πού δέν έπεσε στήν άντίληψη τών άστών διανοούμενων. Οί έ-πίσημεα στατιστικές, πού δημοσιεύονται κάθε χρόνο, κάνουν έτσι, ώστε δλ' αύτά νά γίνονται γνωστά οέ κάθε μορφωμένο άνθρωπο. Ή έκπληκτική άνάπτυξη τοϋ διεθνοΰς έμπορίου άποτελεϊ σήμερα ένα πασίγνωστο γεγονός, άναγνωρισμένο άπ' όλους, γιά τό όποϊο κανεϊς δέν άμφιβάλλει. Πώς όμως oi καθηγητέα τής πολιτικης οίκονομίας έξηγοϋν αύτή τήν άνάπτυΕη έμπορίου; Τήν θεωροϋν σάν μϊα σχέση καθαρά έΕωτερική, πού προέρχεται άπό τό γε• yovoc δτι κάθε χώρα έχει ένα «πλεόνασμα» παραγωγής σέ σχέση μέ τΐς άνάγκες τηρ, τό όποϊο έξάγει σ' άλλεο χώρεα καί άντίστοιχα είσάγει άπ' αύτέο προϊόντα τά όποϊα «λεί-πουν» άπό τήν οίκονομία τηο — σχέση πού δέν TOUC έμποδίζει καθόλου νά μιλανε γιά «έθνική οίκονομία». Νά γιατί ό καθηγητής Μπύχερ, άφοϋ μας κατατόπισε σ' όλο τό βάθος καΐ τό πλάτος γιά τή σύγχρονη «πολιτική οΐκονομΐα», πού εΐναι κατά τή γνώμη του τό τελευταϊο κα'ι άνώτατο στάδιο τών οίκονομικοϊστορικών περιόδων της άνθρωπότητας, σπεύδει νά δηλώση:

«Εϊναι λάθος νά πιστεύωμε ότι οί διευκολύνσεις, πού στή σημερινή φιλελεύθερη έποχή μας προσφέρονται στό διεθνέα έμπόριο, θά έχουν σάν άποτέλεσμα τήν παρακμή τής περιόδου όπου κυριαρχεϊ ή έθνική οίκονομία καϊ τήν έξέλιξή της σέ περίοδο τής παγκόσμιας οϊκονομίας. Βέ6αια 6λέπομε σήμερα στήν Εύρώπη μιά σειρά χωρών πού άν κΓ έχουν μιά οίκονομική αύτάρκεια, είσάγουν ώστόσο σημαντικέα ποσότητες είδών διατροφής άπ' τό έΕωτερικό, ένώ ή βιομηχανική τους παραγωγή Εεπερνά κατά πολύ TIC άνάγκες τους, γι'αύτό καΐ τά πλεονάσματά TOUC έΕάγονται συστηματικά στό έξωτερικό δπου κα'ι καταναλώνονται. Δέν πρέπει όμως τή συνεργασϊα αύτή μεταξύ τών χωρών πού παράγουν βιομηχανικά προϊόντα καΐ τών χωρών πού παράγουν πρώτεΰ ϋλες, χώρες ποΰ oi μέν έξαρτώνται από TIC δέ, νά τή θεωροϋμε μέσα στά πλαίσια τοϋ «παγκόσμιου καταμερισμοϋ της έργασίας», σάν μιά ένδειξη ότι ή άνθρωπότητα εΐναι έτοιμη νά περάση σ' ένα νέο στάδιο έξέλιξης, άπό τό στάδιο της εθνικής οίκονομίας στό στάδιο τής παγκόσμιας οϊκ ο ν ο μ ί a ς. Γιατΐ άπό τή μιά μεριά κσμιά οίκονομική περϊοδου δέν έγγυήθηκε ποτέ τήν πλέρια 'ικο νοποίηση όλων τών άναγκών μιας χώρας, άλλά πάντα έμεναν πολλές ύνάγκεο. άκάλυπτες, πού έπρεπε να καλυφθοϋν μέ τόν ένα ή τόν άλλο τρόπο, καί άπ' τήν άλλη ή λεγόμενη παγκόσμια οίκονομία δέν παρουσίασε μέχρι τώρα φαινόμενα ποΰ νά διαφέρουν πολύ άπό αύτά της εθνικής οικονομίας καΐ άμφιβάλλομε αν στά χρόνια πού έργονται θά παρουσιάση» (*)

Μέ ποιό μεγάλο 6paooc ό Σόμπαρτ, νέος, συνάδελφος τοϋ καθηγητή Μπύχερ, δηλώνει μέ στόμφο, ότι όχι μόνο δέν μπαίνομε σέ περίοδο παγκόσμιαΰ οΐκονομίαΰ, άλλά άντίθετα άπομακρυνόμαστε δλο καί περισσότερο άπ' αϋτή:

«Νομίζω nB σήμερα oi πολιτισμένες χώρες δέν άναπτύσσουν τις εμπορικές τους σχέσεις, άλλά άντίθετα TIC περιορίζουν όσο πάει κα'ι περισσότερο. Ή σημερινή έθνική μας οίκονομία δέν εϊναι ένσωματωμένη στήν παγκόσμια οίκονομία. περισσότερο άπ' δ,τι ήταν πρίν 50 χρόνια, άλλά λιγότερο. Έπομένακ;, δέν πρέπει νά νομί£ωμε δτι oi διεθνεκ: έμπopικέc σχέσεις άπέκτησαν, σέ σχέση μέ τό παρελθόν, μεγαλύτερη σημασία γιά τή σύγχρονη πολιτική οϊκονομία. Εϊμαι βέβαιος.

(*) Μπύχερ: «Ή γέννηση της ιτολιτικής οίκονομίας» σ. 147.

n oi διάφορες έθνικές ο'ικονομίες γίνονται Svac δ-λο καί πιό συγκροτημένοκ; μικρόκοσμος καΐ σ' 6Aouc TOLIC βιομηχανικούς κλάδους ή έσωτερική άγορά άπο-κτά δλο κα'ι μεγαλύτερο ένδιαφέρον άπό τήν παγκόσμια άγορά». (**)

Αύτή ή έκπληκτική άνικανότητα ποΰ παρουσιάΖουν oi καθηγητές καϊ πού TOUC κάνει νά διαψεύδουν χωρίο πολλή σκέψη δλες T'IC έμπειρίεα τής καθημερινηε μαο Zcofjc, δεί-χνει θαυμάσια τό πεϊσμα, μέ τό όποϊο αύτοΐ οί κύριοι άρ-νοϋνται νά άναγνωρίσουν στήν παγκόσμια οΐκονομία ένα νέο στάδιο έξέλιξης τής av6pu>nivr|c κοινωνίαα — άρνηση, πού πρέπει ίδιαίτερα νά ύπογραμμίσωμε γιά νά έΕηγήσωμε TIC αίτίεΰ πού βρίσκονται πίοω τηα Άφοϋ ontoc καϊ οτά «προηγούμενα στάδια THC οίκονομίας», π.χ. τόν καιρό τοΰ Ναβουχοδονόσωρα, «όρισμένα κενά» άναγκών Trie οι'κονομικηο Zufjc καλύπτονταν μέ τήν άνταλλαγή, τό

σ ύ γ χ ρ ο ν ο παγκόσμιο έμπόριο δέν διαφέρει άπό TIC άνταλλαγές εκείνης της εποχής καϊ έπομένως πρέπει νά δεχτοΰμε ότι ύπάρχει μόνο «έθνική οίκονομία». Νά ποιά εΐναι ή άποψη τοϋ καθηγητή Μπύχερ. Αύτά όλα χαρακτηρίίϋουν πολύ καλά TOUC χονδροειδεκ; συλλογισμοΰΰ τοϋ καθηγητή, ποΰ ή φήμη του στηρίζεται άκριβώς στήν ύποτιθέμενη όΕυδέρκειά του καί OTIC βαθειές του άναλύσεις Tf|c οίκονο-piKfjc ioTopiac! Έξομοιώνει χωpic πολύ κόπο, καϊ στό όνομα ένός άφηρημένου σχήματος, τό σημερινό παγκόσμιο έμπόριο καί TIC διάφoρες μορφές του, μέ τά πιό διαφορετικά στάδια τοϋ άνθρώπινου πολιτισμοΰ, στάδια πού άπέχουν χιλιάδες χρόνια μεταξύ TOUC! Οί avTaAAaY8C, φυσικά, ύπήρχαν σέ όλα τά στάδια τήΰ άνθρώπινηΰ ί-oropiac. Oi άνασκαφές τών πιό παλιών προϊστορικών βιβλίων, οί πιό npiuTOyoveQ onqAiec, όπου κατοικοΰσαν oi

(**) Σόμπαρτ: «Ή γερμανική έθνική οΐκονομία στόν XIX αίώνα» σ. 399—420.

άνθρωποι της «προκατακλυσμιέας έποχής», οί προϊστορικοί τάφοι, όλα αύτά δείχνουν τήν ϋπαρζη μιας κάποιας μορφής άνταλλαγής προϊόντων άνάμεσα σέ μακρυνές χώρες. Ή άνταλλαγή προϊόντων εϊναι τόσο παλιά δσο καΐ ή ίστορία τοΰ άνθρώπινου πολιτισμοΰ, τόν όποϊο συνόδευε πάντα καί τοϋ όποι'ου ήταν ή σπουδαιότερη κινητήρια δύναμη. Αύτήν άκριβΰκ: τή γενική άλήθεια έπικαλείται ό σοφός. pac καθηγητής, άπ' αϋτήν δμακ βγάζει ένα όλότελα λαθεμένο συμπέρασμα, anaA8i(povTac όλεο. Τις ίδιομορφίεε τών διαφόρων έποχών, τών περιόδων τοϋ άνθρώπινου πολιτισμοΰ κα'ι βάζει στό ϊδιο σακκϊ T'IC πιό διaφopετικέc οϊκovoμικέc μορφές "Αν εϊναι άλήθεια ότι τή νύχτα δλεΰ οί γάτεΰ φαίνονται μaϋpεc, τότε εϊναι αλλο τόσο άλήθεια ότι στό σκοτάδι aUTfjc τήε γενικής θεωρίας oi πιό διαφορετικές μopφές άνταλλαγής προϊόντων φαίνονται 'ίδια.

Ή πρωτόγονη άνταλλαγή ενός Ινδιάνου γενάρχη Trie BpaiDAiac πού άνταλλάσει έντελώς εύκαιριακά TIC μάσκες χοροϋ μέ τόΕα κα'ι βέλη έν!^ άλλου γενάρχη, τά άοτραφτερά έκθέματα Tfc Ba6uAu>vac, όπου συσσωρεύονταν ό nAouToc Trjc 'AvaroAfjc, ή άρχα'ια Κορινθιακή άγορά, δπου κάθε νέο φεγγάρι πουλοϋσαν τά άνατολίτικα λινά, τά άγγεΐα, ό nanupoc Trjc Τύρου, τά σκλαβοπάΖαρα Trie Zupiac κα'ι TQC 'AvaToArjc τών πλουσϊων άφεντάδων, τό ναυτικό έμπόριο Trjc μεσαιωνικηΰ Βενετίαΰ ποΰ γέμι£ε TIC φεουδαρχικές auA8c καΐ τά σπίτια τών πατρικίων Trjc Eύpώπηc μέ πολύτιμα άντικείμενα..., δλ' αύτα έξομοιώνονται μέ τό σύγχρονο καπιταλιστικό παγκόσμιο έμπόριο πού δεαπόζει στή Δύοη καϊ στήν Άνατολή, στό Βορρά καϊ στό Νότο, σ' oAouc TOUC ώκεανοϊ^ κα'ι σ' όλεc TIC χώρεΰ, όπου καθημερινά διακινεΐ τεράστιες ποσότητες προϊόντων — άρχίζοντας άπ' τό καθημερινό ψωμΐ καΐ τό λυχνάρι τοϋ ξητιά-νου, μέχρι τά πιό σπάνια έργα τέχνι-ic πού μαζεύει ό πλούσιος συλλέκτης, άπ' τό πιό άπλό άντικείμενο μέχρι τό πιό πολύπλοκο έργαλεϊο πού βγαίνει άπό τά χέρια τοϋ έργάτη — Trjc nnyfic κάθε πλούτου — μέχρι άκόμα κΓ αύτά τά φονικά δπλα τοϋ πολέμου, όλ' αύτά δέν άποτελοϋν, κατά τον Μπύχερ, παρά άπλή καί μόνο «κάλυψη» «όρισμένων κβνών» τών «οίκονομικώς αύτονόμων χωρών»!

Πρΐν πενήντα χρόνια ό Σοΰλτσε έλεγε OTOUC γερμα-vouc έργάτες, ότι σήμερα ό καθέναο παράγει πρώτα δ,τι έχει άνάγκη ό ϊδιος καΐ άνταλλάσσει «τά προϊόντα πού τοϋ περισσεύουν» μέ προϊόντα άλλων άνθρώπων.

Σ' αύτή τήν κουταμάρα ό Λαοσάλ τοϋ άπάντησε (be έΕής:

«Κύριε Σοϋλτσε! Δέν έχετε λοιπόν άκόμα άποκτήσει καμιά σαφή είκόνα τής σύγχρονης κοινωνικήα έργασίας; Δέν βγήκατε ποτέ λίγο πιό έξω άπό τό Μπίττερφηλντ καΐ τό Ντέλιτς; Σέ ποιό μεσαϊωνα ζητε καϊ συνεχίζετε νά έχετε αύτές TIC άντιλήψεις; Άγνοεϊτε λοιπόν έντελώς, δτι τό κϋριο χαρακτηριστικό τ η c σημερ ι ν ή c κοι νω viKrjc έ ρ γ α σ i α c εϊναι άκριβώς τό ότι ό καθένας σήμερα δέν παράγει γιά τόν έαυτό του άλλά γιά τρίτους; Άγνοεΐτε λοιπόν έντελώς, ότι ή κοινωνική έργασία πήρε άναπόφευκτα αύτή τή μορφή έπειτα άπό τήν έμφάνιση Tfic μεγάληΰ βιομηχανίαΰ καί δτι αύτό χαρακτηρίζει σήμερα τό περιεχόμενο τής κοινωνικης έργασϊας καΐ δέν καταλαβαίνετε δτι άν δέν άντιληφθήτε βαθειά αύτό τό σημεϊο δέν θά μπορέσετε ποτέ νά κατανοήσετε καμιά πτυχή τής σημερινής οίκονομικής πραγματικότητας, οϋτε ένα άπό τά ούγχρονα οίκονομικά φαινόμενα ;

»Σύμφωνα μέ oac κ. Σοϋλτσε ό μπαμπακοβιομήχανοΰ κ. Λεονάρδος άπό τό Ραϊχστάϊμ παράγει πρώτα τό βαμβακερό νήμα πού ό ϊδιος έχει άνάγκη, καλύπτοντας έτσι Tic άνάγκες TIC δικές του καϊ της οΐκογένειάς του. ΆφοΟ οΐ κόpεc του πλέξουν κάλτσεΰ καΐ nu^a^c, δ,τι τοϋ περισσέψει τό άνταλλάσσει.

»Ό κ. Μπόρσιγκ, πού έχει βιομηχανία μηχανημάτων, κατασκευάξει πρωτα τά μηχανήματα πού ή οίκογένειά TOU έχει άνάγκη. "Επειτα πουλα αύτά πού τοϋ περισσεύουν.

»Τά καταστήματα πού κατασκευά&υν εϊδη πένθοικ, παράγουν πρώτα γιά TIC οίκογενειακέΰ TOUC άνάγκεΰ, δν-TOC δμωc αύτές οί τελευταϊεΰ λίγο σπάνιεΰ, TOUC περισσεΰουν καΐ μερικά εϊδη τά όποϊα άνταλλάσσουν.

»Ό κ. Βόλφ, ίδιοκτήτΓ^ 6voc τοπικοϋ γραφείου τηλεγραφημάτων, δέχεται πρώτα τά τηλεγραφήματα πού χρησιμεύουν για τή δική του ένημέρωση καΐ τήν ίκανοποίηση τών δικών του άναγκών. "Οταν ένημερωθη καλά καί ίκανοποιηθη έντελΰκ, οτέλνει τά τηλεγραφήματα πού τοθ περισσεύουν OTOUC συντάκτεΰ τοϋ τύπου καϊ TOUC χρημα-τιστέΰ πού κι' αύτοί μέ τή σειρά TOUC θέτουν στή διάθεσή του TIC άνταποκρίσεΐΰ πού TOUC περισσεύουνΙ...

»Τό διακριτικό γνώρισμα jfQ έργασίαΰ, στά προηγούμενα κοινωνικά στάδια, γνώρισμα πού πρέπει νά προσεχθή ίδιαίτερα, ήταν δτι ή παραγωγή γινόντανε γιά νά καλύψη TIC τοπικέΰ άνάγκες καΐ άνταλλάσσονταν μόνο τό πλεόνασμα, μ' αλλα λόγια ό Kupiapxoc Tponoc παραγωγήΰ ήταν ή φυσική οΐκονομία.

"Άντίθετα, τό διακριτικό καϊ χαρακτηριστικό γνώριομα τής έργασίαΰ στή οημερινή κοινωνία εϊναι ότι καθέναΰ δέν παράγει αύτό πού έχει άνάγκη, άλλά παράγει ά ν τ α λ λ α κ τ ι κ έ ς ά ξ ί ε ε, ένώ στά προηγούμενα στάδια THC κoιvωviac παράγονταν ά Ε ί ε ς χ ρ ή ο η ς,

»Καΐ δέν καταλαβαίνετε κ. Σοϋλτσε, ότι αύτή ή σ> ν α γ κ α ί α μορφή Trjc έργασϊαΰ γενικεύεται όλο καΐ περισσότερο σέ μιά κοινωνία, όπου ό καταμερισμόΰ THC έργασίας παίρνει τόσο μεγάλεΰ διαστάσεΐΰ δπωc στή σημε-ρινή κοινωνία;»

Αύτό πού προσπαθεϊ νά κάνη έδώ ό Λασσάλ, εΐναι νά έξηγήση στό Σοϋλτσε δτι αύτό πού ίσχύει γιά τήν καπιταλιστική έπιχείρηση ίσχύει πολύ περισσότερο γιά τόν τρόπο Tqc παραγωγήΰ τών προχωρημένων καπιταλιοτικών χω-ρών, oncoc ή Άγγλία, ή Γερμανία, τό Βέλγιο, οί ΕΠΑ, χώρες πού πάνω στ' άχνάρια TOUC θά βαδίσουν άργότερα oi άλλες χώρες, ή μιά μετά τήν αλλη.

Ό τρόποα μέ τόν όποϊο ό προοδευτικός δικαστής τοΰ Μπίττερφηλντ προσπαθοϋσε νά έξαπατήση TOUC έpγάτεc ήταν πολύ πιό βλακώδηΰ, όχι όμως λιγότερο χovδpoειδήc άπό τόν τρόπο ποϋ ό Μπύχερ ή ό Σόμπαρτ λογομαχοΰν πάνω στήν έννοια τοϋ 6ie8vouc έμπορίου. Ό γερμανός καθηγητής, πού έκroc τών άλλων εϊναι καΐ Svac σχολαστικός AeiToupYOc, θέλει νά βάλη σέ τάξη TOUC συλλογισμoύc του. Άπό άγάπη λοιπόν σ' αύτή τήν τάΗη τοποθετεϊ τόν κόσμο συστηματικά στά διαμερίσματα ένόΰ έπιοτημο-νικοϋ σχήματοα Καί oniuc άκριθώς έχει ταχτοποιήσει τά βιβλία του στά ράφια rfQ βιβλιοθήκης του, μέ τόν ϊδιο τρόπο μοιράζει TIC xcopec σέ δυό ράφια: Άπό τή μιά oi χωpeς ποϋ έχουν ένα «πλεόνασμα» σέ βιομηχανικά προϊόντα, κι' άπό τήν άλλη oi χώρεο, ποΰ εΐναι άγροτικές καϊ κτηνοτροφικές καΐ OTIC onoiec ύπάρχουν nptoTec uAec ποϋ λείπουν άπό TIC αΚΚεο, χώρες Άνάμεσα σ' airrec TIC δυό κατηγορίες χωρών βρίσκεται τό διεθνές έμπόριο.

Ή Γερμανία ειναι μιά άπό TIC πιό άναπτυγμένεΰ βιο-μηχανικέΰ χώρεΰ τοθ κόσμου. Σύμφωνα λοιπόν μέ τήν άνάλυση τοΰ καθηγητη Μπύχερ, θά έπρεπε τό μεγαλύτερο μέρος τών έμπορικών THC συναλλαγών νά διεΕάγεται μέ μιά μεγάλη άγροτική χώρα, δπωc εϊναι ή Ρωσία. line γί-νεται λοιπόν καΐ τό μεγαλύτερο μέpoc τών έξωτερικών συναλλαγών ΥΓΟ. Γερμανίαΰ διεξάγεται μέ τήν Άγγλία καϊ TIC ΕΠΑ, πού καϊ οί δυό είναι άναπτυγμένεΰ βιομηχανικά χώρες Oi έμπορικέΰ avTaAAa^c μεταΕύ Γερμανίαΰ καί ΕΠΑ έφτασαν τό 1914 τά 2,4 δισ. μάρκα, ένώ μέ τήν Άγγλία έφτασαν τά 2,3 δισ. μάρκα. Ή Ρωσία δέν έχει παρά τήν τρίτη θέση. Καΐ Ιδιαίτερα σ' δ,τι άφορά TIC έΐ,αγωγές, ή πιό βιομηχανοποιημένη χώρα τοΰ κόσμου, ή Άγγλία, εί-ναι ταυτόχρονα ό μεγαλύτεροΰ άγοραστήΰ γερμανικών προϊόντων: Εϊοάγονται γερμανικά έμπορεύματα 1,4 δισ. μάρκων, ή Άγγλία κατέχει τήν πρώτη θέση άνάμεσα crric

άλλεΰ χώpεc καϊ άπορροφά τό !/5 τών γερμανικών έξθ* γωγών. Πώς τό έζηγεϊ αύτό ό κ. καθηγητής;

Ό καθηγητής Μπύχερ, άλλά καΐ oi περισσότεροι άπό TOUC συvaδέλφouc του, πήρανε σάν 6άση μιά αύστηρή ταξινόμηση τών διεθνών έμπορικών σχέσεων, σύμφωνα μέ τήν όποία άπό τή μιά μεριά βρίσκονται oi βιoμηχavικέc χώρεΰ καϊ άπό τήν άλλη oi OYpoTiKec χώρεα Τό 1860 ή Γερμανία ήταν άκόμα μιά άγροτική χώρα ποϋ άντάλλα& τό πλεόνασμα τών γεωργικών Tqc προϊόντων μέ τήν Άγγλ!α, γιά νά προμηθευτή τά βιομηχανικά προϊόντα ποΰ Trie ήταν άπαραίτητα. Άπό τότε opcuc ή Γερμανία έξελίχθηκε καϊ είναι σήμερα όχι μόνο μιά άναπτυγμένη βιομηχανικά χώρα, άλλά ταυτόχρονα καΐ ό πιό 6UVOTOC άνταγωνιστής της 'AyyAiac.

Oi ΕΠΑ κοντεύουν ήδη νά διανύσουν τή φάση Trjc οίκovoμικήc avanTuEnc πού ή Γερμανία πέρασε στά χρόνια 1870—1890. Στήν τελευταία στατιστική τοϋ 1900 ύπάρχουν στοιχεϊα, σύμφωνα μέ τά όποϊα μόνο τό 36% τοΰ πληθυσμοϋ τών ΕΠΑ άσχολεϊται άκόμα μέ aypoTiKec έρ-γασίεο Παράλληλα, ή χώρα αύτή άποτελεϊ, μα2ΐ μέ τή Ρω-οία, τόν Καναδά, τήν Αύστραλία καΐ τή Ρουμανία, ένα άπό TOUC μεγαλύτερουΰ OITO6OAU)V8C τοϋ κόσμου. Ταυτόχρονα όμωΰ καϊ ή βιομηχανία τών ΕΠΑ άναπτύσσεται μ' ένα ρυ-θμό πού δέν έχει στήν Ίστορία προηγούμενο, καΐ μετα-τρέπεται σ' ένα έπικίνδυνο άνταγωνιστή Tfjc άγγλικί^ καϊ γερμανικΡ^ βιομηχανίαΰ. Γιά νά φωτίσωμε άκόμα περισσό-τερο τά Ζητήματα αύτά Trjc noAiTiKrjc οίκονομΐα^, ac θέ-σωμε τό παρακάτω έρώτημα:

Πρέπει, σύμφωνα μέ τή διάκριση σέ OYpoTiKec καϊ 6iopnxaviKfec χώpεc πού κάνει ό Μπύχερ, νά κατατάΕωμε TIC ΕΠΑ στή στήλη τών βιομηχανικών ή τών άγροτικών χωρών;

Καί μήπωΰ τό ϊδιο δέν ίοχύει άκόμα καί γιά τή Ρωσία, πού άπό τή στιγμή πού θά πετάξη 6πό πάνω τηΰ oAouc αύTOLIC TOUC άναχρονιστικούα δεσμούς πού τήν περιβάλλουν, ό μεγάλος πληθυσμόα της καΐ οί άστείρευτεα πηγές πλούτου πού διαθέτει θά τήν κάνουν νά κερδίοη τόν καιρό ποϋ έχασε καΐ προχωρώντας μέ βήματα γίγαντα νά φτάση, ϊσως καί νά Εεπεράαη, στά χρόνια πού έρχονται τή βιομηχανία της Άγγλίας, τηα Γερμανίας καί τής Άμερικής.

Ό κόσμος μας λοιπόν δέν εΤναι τόσο αύοτηρά ταξινομημέvoc σέ άγροτικές καϊ βιομηχανικέΰ χώρεα, oncoc θέλει νά μάς δείΕη ή άκαδημαϊκή σοφία, άλλά άναπτύσσεται, έΕελίσσεται, μεταβάλλεται. Ή πόλωοη άνάμεσα σέ βιομηχανικές κα'ι σέ άγροτικές χώρες, πόλωση πού, σύμφωνα μέ τόν Μπύχερ, άποτελεϊ τό λόγο unapErjc τοΰ διεθνοϋα έμπορίου, είναι αύτή καθ' αϋτή ένα πολϋ έπιφανειακό οτοιχεϊο, ποϋ παίζει όλο καί μικρότερο ρόλο στήν έποχή μας Πάκ: έΕελίσσεται δμωα τό έμπόριο OTIC άναπτυγμένεο χώρες; Σύμφωνα μέ τόν καθηγητή Μπύχερ, τό παγκόσμιο έμπόριο θά έπρεπε νά έλαττώνεται συνεχώς. Άντ'ι γι' αύτό όμως βλέπομε — ώ τοϋ θαύματος! — νά παίρνει όλοένα καΐ μεγαλϋτερεο διαστάσεις άνάμεσα OTIC άνεπτυγμένεο χώρεα Αύτό φαίνεται μέ τόν καλύτερο τρόπο άπό TIC οτατιοτικέα τοϋ παγκοσμίου έμπορίου, πού άπεικονίζουν τήν έξέλιξη τών άναπτυγμένων χωρών έδώ καϊ 25 χρόνια. "Αν καΐ άπό τό 1880 βρισκόμαστε κάτω άπό ένα άληθινό όργα-σμό συστημάτων τελωνειακής προστασίας, μ' άλλα λόγια οϊ διάφopεc «έθνικέο οίκονομίες» θέτουν όρισμένα τεχνη-τά έμπόδια oi μέν OTIC δέ, σ' όλες TIC βιομηχανικέΰ χώρεΰ Tqc Eupcbnric τό παγκόσμιο έμπόριο δχι μόνο δέν παρήκμασε, άλλά άναπτύχθηκε μέ ϊλιγγιώδικο ρυθμό. Άκόμα κι' Svac aax8TOC θά μποροϋσε νά δη τή σχέση ποϋ ύπάρ-χει ύνάμεσα στόν αύξανόμενο ρυθμό βιομηχανοποίησις καϊ στό ρυθμό άνάπτυξης τοϋ παγκοσμίου έμπορίου, παίρνοντας σάν παράδειγμα TIC τρεϊς περισσότερο βιομηχανοποιημένες χώρες τοΰ κόσμου: τήν Άγγλία, τή Γερμανία καΐ TIC ΕΠΑ. Τό σίδερο κα'ι ό άνθρακας άποτελοϋν τήν καρδιά Tfjc σύγχρονης βιομηχανίας. Άνάμεσα στά χρόνια 1855 καϊ 1910 ή έΕόρυΕη τοΰ ανθρακα £φτασε:

38

Στήν Άγγλία...... άπό 162 σέ 269 έκατ. TOVVOUC

Στή Γερμανία......άπό 74 σέ 222 έκατ. TOWOUC

ZTIC ΕΠΑ....... άπό 101 σέ 455 έκατ. TOWOUC

Ταυχόχρονα, ή παραγωγή τοϋ χυτοοίδερου αύΕήθηκε (be έΕήΰ:

Στήν Άγγλία...... άπό 7,5 σέ 10,2 έκατ. TOWOUC

Στή Γερμανία...... άπό 3,7 σέ 14,8 έκατ. TOWOUC

Στϊς ΕΠΑ........ άπό 4,1 οέ 27,7 έκατ. TOWOUC

Kai τό έτήσιο έξωτερικό έμπόριο (είσαγωγέΰ+έξαγωγές) αύξήθηκε ως εξής στό διάστημα 1855—1912:

Στήν Άγγλία...... άπό 13,0 σέ 27,4 δισεκ. μάρκα

Στή Γερμανία...... άπό 6,2 σέ 21,3 δισεκ. μάρκα

Στϊΰ ΕΠΑ........ άπό 5,5 σέ 16,2 δισεκ. μάρκα

"Αν πάρωμε τό συνολικό όγκο τοϋ παγκοσμίου έμπο-ρίου (είσaγωγέc + έΕαγωγέΰ) δλων τών άναπτυγμένων χωρών τοΰ κόσμου, βλέπομε δτι αύξήθηκε άπό 105 δισεκ. μάρκα, πού ήταν τό 1904, σέ 165 δισ. μάρκα τό 1912. Παρατηροϋμε δηλαδή σέ 8 χρόνια μιά αϋΕηση 57%. Άληθινά, πρόκειται γιά ένα ρυθμό οίκονομικήΰ avanTuEqc πού δέν έχει προηγούμενο στή μέχρι σήμερα παγκόομια ϊστο-ρία! "Οπακ «δλα χάνονται τόσο γρήγορα», έτσι καΐ ή «έ-θνική καπιταλιστική οίκονομία» φαίνεται σάν νά βιάζεται νά έΕαντλήση όλη τή δυναμικότητά THC, όλα τά περιθώρια ζωής πού της άπομένουν.

Πύχ; συμβιβάζεται μ' όλα αύτά τό θεωρητικό σχήμα τοϋ καθηγητη Μπύχερ μέ τή χονδροειδέστατη ταξινόμηση τών χωρών σέ βιομηχανικέΰ καϊ άγpoτικέc;

Θά πρέπει ώστόσο νά δώσωμε μιά άπάντηση καΐ σ'όλλα άκόμα έρωτήματα πού γεννιώνται άπό τήν παρατήρηοη της σύγχρονης οίκονομικής ζωής. Άντΐ νά όρκεστοϋμε στά συνολικά μεγέθη τών έμπορευματικών συναλλαγών ή σέ μεγάλεο γενικές κατηγορίες, fie έΕετάσωμε άπό πιό κοντά TOUC πίνακεο είσαγωγών-έΕαγωγών της Γερμανίας. "Aς ρίξωμε μιά ματιά OTIC πιό σπουδαϊες κατηγορίες τοϋ γερμανικοθ έμπορίου:

Είσαγωγές κατά τό 1913

Άκατέργαστο μπαμπάκι μάρκα 607.000.000

Σιτάρι 1» 417.000.000

Μαλλϊ » 413.000.000

Βρώμη 3» 390.000.000

Χαλκός 3» 335.000.000

Δέρματα » 322.000.000

Σιδηροϋχα μεταλλεύματα » 227.000.000

Γαιάνθρακες » 204.000.000

Αύγα » 194.000.000

Γοϋνες » 188.000.000

Νίτρο τής XiAfjc 3* 172.000.000

Άκατέργαστο μετάΕι 3» 158.000.000

Καουτσούκ 3» 147.000.000

Κωνοφόρα Ευλεία » 97.000.000

Βοδινά δέρματα 3» 95.000.000

Γιούτα 3» 94.000.000

Μηχανές » 80.000.000

Δέρματα σεβρό 3» 73.000.000

Μπαμπακόμαλλο 1» 72.000.000

Λιγνϊτης 3» 69.000.000

Μαλλί 3» 61.000.000

Μάλλινα ύφάσματα 3» 43.000.000

'EEaYU)Y&c κατά τό 1913

Μηχανέο μάρκα 680.000.000

Εϊδη οιδηρουργίαο » 652.000.000

Γαιάνθρακες » 516.000.000

Μπαμπακόμαλλο » 466.000.000

Μάλλινα ύφάσματα » 271.000.000

Χαρτϊ κα'ι χάρτινα εϊδη 3» 263.000.000

Γοϋνες άκατέργαστεο 3» 225.000.000

Σιδερόβεργες 3» 205.000.000

ΜεταΕωτά ύφάσματα 3» 202.000.000

Κώκ » 147.000.000

Προϊόντα άνυλίνηα καΐ πίσσαο 3» 142.000.000

Ένδύματα 3» 132.000.000

Χάλκινα εϊδη 3» 130.000.000

Δέρματα ύποδημάτων 1» 114.000.000

Δερμάτινα εϊδη » 114.000.000

Παιγνίδια J» 103.000.000

Χάλυβαο 3• 102.000.000

Μάλλινες κλωστές 3» 91.000.000

Βοδινά δέρματα » 81.000.000

Άτσαλόβεργεο 3» 76.000.000

Σιδηpoδpoμικέc ράγες 3» 73.000.000

Χυτοχάλυβας » 65.000.000

Μπαμπακόνημα » 61.000.000

Λαστιχένια ε'ίδη » 57.000.000

Δυό σημεϊα χτυπδνε άμέσωο στό μάτι άκόμα καΐ τοϋ πιο έπιφανειακοϋ παρατηρητή. Πρώτα-πρώτα τό γεγονός οτι i'5rec κατηγορίες έμπορευμάτων φιγουράρουν τόσο οτή στήλη τών είσαγωγών όσο καί στή στήλη τών έζαγωγών, άν καΐ σέ διαφορετικέΰ ποσότητεο. Ή Γερμανία έξάγει μιά σημαντική ποσότητα μηχανημάτων, άλλά ταυτόχρονα είσά-γει μιά έ£ 'ίαου σημαντική ποαότιχτα μηχανημάτων ϋψους. 80 έκ. μ. Όμοια, ή Γερμανία έξάγει γαιάνθρακες στό έξωτερικό άλλά ταυτόχρονα είσάγει γαιάνθρακες άπό τό έξωτερικό. Τό Ίδιο συμβαίνει μέ τό μπαμπακόμαλλο, τίς μάλλινες κλωστές, τά μάλλινα ύφάοτατα, τά δέρματα, τίς γοϋνες καί πολλά άλλα έμπορεύματα πού φιγουράρουν σ' αύτό τόν πίνακα. Τό άξιοσημείωτο γεγονός τοϋ νά ύπάρχουν οι' ϊδιες κατηγορίες έμπορευμάτων τόοο στή στήλη τών έξαγωγών δοο καϊ τών είσαγωγών είναι όλωσδιόλου άκαταλαβίστικο καϊ φαίνεται σάν παράλογο άπό τή στιγμή πού

θά δεχθοϋμε τό άπλοϊκό σχήμα τοϋ χωρισμοϋ τών χωρων σέ άγροτικές καϊ βιομηχανικές, σχήμα πού ό καθηγητής Tfjc πολιτικης οίκονομίας Μπύχερ τό χρησιμοποιεϊ σάν τό μαγικό λυχνάρι τοϋ Άλαντίν, γιά νά φωτί£η όλα τά μυστή-ρια τοϋ παγκοσμίου έμπορίου. Τί συμβαίνει λοιπόν; Πώο έξηγεϊται νά έχη ή Γερμανία ένα «πλεόνασμα προϊόντων πέραν τών δικων της δναγκών» σέ μηχανήματα καΐ ταυτό-χρονα «μερικά κενά»; Καί πώς γίνεται καϊ τό ϊδιο νά Ισχύη γιά τό μπαμπακόμαλλο, τόν γαιάνθρακα κα'ι τόσα δλλα πράγματα; "Η, πώς εϊναι δυνατό μιά «έθνική οϊκονομία» νά έχη τήν ϊδια στιγμή και' γιά τά ϊδια προϊόντα ένα ένδεχόμενο πλεόνασμα.

Έδώ τό μαγικό λυχνάρι τοϋ Άλαντίν ακοτεινιάζει. Προφανώς, τό φαινόμενο αύτό δέν μηορεϊ νά έΕηγηθή παρά μόνο άν ύποθέσωμε ότι άνάμεσα στή Γερμανία καί TIC δλ-Aec χώρες ύπάρχουν πολύπλοκεα οίκονομικέο σχέσεις πού 6ασί2ονται σ' ένα καταμερισμό τής έργασίαο μέ άπειρεο διακλαδώσεις καί ύποδιαιρέσεις, πού έχουν σάν άποτέλε-σμα όρισμένα είδη προϊόντων νά παράγωνται στή Γερμανία, άλλά μέ άποκλειστικό σκοπό τήν έΕαγωγή TOUC στό έξωτερικό καί αλλα στό έξωτερικό μέ σκοπό τήν έζαγωγή TOUC npoc τή Γερμανία, δημιουργώνταΰ έτοι ένα συνεχέΰ προτσέΰ στό όποϊο κάθε χώρα δέν εϊναι παρά ένας Kρύκος μιας μεγάλης αλυσίδας

Ένα άλλο σημεϊο πού τραβδ τήν προσοχή μac σ' αύτό τόν πίνακα είναι τό έζία: Οί είσQγωγέc καί οί έζαγωγέο παρουσιάζονται σάν δύο φαινόμενα άνεΗάρτητα μεταζύ TOUC, πού όφείλουν τήν ϋπαρΕή TOUC οτά «κενό> ή οτά «πλεονάσματα» Tης «έθνικής οικονομίας», άλλό συνδέονται μεταζύ TOUC μέ σχέσεις arriac καϊ άποτελέσματοα Οϊ τεράστιες γεpμavικέc είσαγωγέΰ μηαμπακιοϋ δέν όφείλονται βέβαια μόνο OTIC τεράστιεΰ άνάγι«ΐ τοϋ γερμανικού πληθυσμοϋ, άλλά καΐ στό γεγονόΰ δτι άποτελοϋν τή βάση, τίς πρώτες ίιλες τών τεραστίων γερμανικών έξαγωγών σέ ύφάσματα καί μπαμπακερά ένδύματα.

Ή ϊδια σχέση συνδέει T'IC είσαγωγές τών μαλλιών μέ TIC έεaγωγέc τών μαλλίνων ύφασμάτων, TIC είσαγωγέΰ τών Εένων όρυκτών μέ T'IC έΕαγωγέΰ τών προϊόντων άπό χάλυβα, καΐ γενικά τό 'ίδιο ϊσχύει γιά πολλά δλλα προϊόντα. Ή Γερμανία λοιπόν κάνει είσaγωγέc γιατί aAAiGc δέν μπορεϊ νά κάνη έζαγωγέα Γεννα έτσι «μερικά κενά» γιά νά μπορή άργότερα νά τά μετατρέπη σέ «πλεονάαματα» Ό γεpμavlκόc «μικρόκοσμοΰ» φαίνεται έτσι άπό τήν άρχή σάν ένα ύποσύνολο avoc μεγαλύτερου συνόλου, σάν ένα άπό τά έργαστήρια τοϋ κόσμου. "Ac έΕετάσωμε λοιπόν αύτό τό μικρόκοσμο άπό τήν αποψη Tfjc αύτάρκειαΰ πού έχει καί πού σύμφωνα μέ τόν καθηγητή γίνεται «δλο καί πιό μεγάλη».

"Ac φαντασθοϋμε ότι κάποια κοινωνική ή πολιτική καταοτροφή θά άπομόνωνε τήν «έθνική οίκονομία» της Γερμανίας άπό τόν ύπόλοιπο κόσμο κατά τέτοιο τρόπο, ώστε νά ύποχρεωθή νά στηριχθή OTIC i'5iec TI-)C δυνάμεια Ποιό είκόνα θά παρουσίαϋε τότε ή γερμανική οίκονομία;

"Aς άρχίσωμε άπό τόν απ’ τόν έπιούσιο. Ή παραγωγικότητα τοϋ έδάφους εϊναι σήμερα στή Γερμανία διπλάσια άπό ό,τι OTIC ΕΠΑ καΐ δέν ύπολείπεται παρό μόνο άπό T'IC χώρες. πού κάνουν έντατική καλλιέργεια όπακ τήν Ίταλία, τό Βέλγιο, τήν Ίρλανδία κα'ι TIC κάτω-χώρες. Πρΐν 5Β χρόνια, ή Γερμανία εϊχε μιά πολύ λιγότερο άναπτυγμένη γεωργία. Παρ' δλ' αύτά όμωο. άποτελοϋσε έναν άπό TOUC μεγαλύτερους OITO6OAOUV8C Trjc Eupamric κι' έθρεφε μέ τά πλεονάσματά Tqc κι' αλλες χώρες. Σήμερα, τό έδaφoc Tfjc Γερμανίαΰ, ηαρά τή μεγάλη παραγωγικότητά του, δέν εϊναι ίκανό νά θρέψη τόν πληθυσμό TI-|C οϋτε καΐ τήν κτη-νοτροφία τηα Τό 1/6 άπό τά εϊδη διατροφή^ πού κατα-ναλώνει ή Γερμανία πρέπει νά είσάγονται άπό τό έξωτε-ρικό. Μ' αλλα λόγια, αν άπομονώναμε τήν «έθνική οίκονομία» Tfjc Γεpμavίac άπό τόν ϋπόλοιπο κόσμο, τότε τό 1/6 τοΰ γερμανικοϋ λαοϋ, δηλαδή περισσότερο άπό 11.000.000 ανθρωποι, θά πεινοϋσε. Ό γερμανικός Aaoc καταναλώνει κάθε χρόνο 220 έκατ. μάρκα καφέ, 67 έκατ. μ. τσάϊ, 61 έκατ. μ. ρύ£ι, 12 έκατ. μ. μπαχαρικά καΐ 134 έκατ. μ. κα-πνό, προϊόντα ποϋ είσάγει άπό άλλες χώρεα "Ολα αύτά τά προϊόντα, χωρΐς τά όποϊα δέν θά μπορούσαν νά Ζήσουν καΐ οί πιό φτωχοΐ άνθρωποι πού βρΐσκονται άνάμεσά μας, πού άποτελοϋν σέ μεγάλο βαθμό καθημερινέο μαα συνή-θειεc καϊ τή 6άση τοΰ βιοτικοΰ μας έπιπέδου, δέν παράγονται στή Γερμανία (ή παράγονται οέ μικρό 6αθμό, όπακ: ό καπνός), άλλα σέ άλλες χώρεα μέ διαφορετικό κλϊμα. Ή άπομόνωση, έπoμέvωc, τής Γερμανίας άπό τόν ύπόλοι-πο κόσμο θό είχε σάν άποτέλεσμα τήν πτώση τοϋ βιοτικοϋ έπιπέδου της, πού κληρονόμησε άπό τό σύγχρονο πολιτισμό.

Μετά τά εϊδη διατροφής, άς δοϋμε τό ρουχιομό. Τά άσπρόρουχα κι' δλα τά εϊδη ρουχισμοϋ πού φορα ό πολύς κόομος γϊνονται άπό τό μπαμπάκι, ένώ τά ροϋχα τής μπουρ-Zouaftac γίνονται άπό λινό, μετάΕι καί έκλεκτό μαλλί. Ή Γερμανία όμωο δέν παράγει οϋτε μπαμπάκι, οϋτε μετάΕι, οϋτε έκλεκτό μαλλί, πού άποτελεϊ μονοπώλιο της Άγγλίας, άλλά οϋτε κα'ι αύτή τήν τόσο χρήσιμη πρώτη ϋλη τής ύφαντουργίας, τή γιούτα, ένώ παράγει πολύ μικρές ποσότητες λινοϋ καϊ κάνναβηα Άπομόνωση λοιπόν τής Γερμανίας σημαϊνει έλλειψη πρώτων ύλών, χάσιμο ζένων άγορών καΐ άνικσνότητα ίκανοποίησης τών βαοικών άναγκών ρουχισμοϋ δλων τών στρωμάτων τοϋ γερμανικοϋ λαοϋ.

Ή γερμανική ύφαντουργία, πού μα£ΐ μέ τή θιομηχανία ύφασμάτων άπασχολεϊ σήμερα 1.400.000 έργάτεα καί έρ-γάτριεο κάθε ήλικίαο, θά καταστρεφόταν. "Ac παμε δμως άκόμα πιό πέρα. "Ac δοϋμε τί συμβαίνει στή λεγόμενη βα-ριά βιομηχανία, δηλαδή στήν παραγωγή μηχανών καΐ στό μετασχηματισμό τών μετάλλων, πού άποτελοϋν σήμερα τή βάση Trie μεγάλης βιομηχανίας

Ή άπαραίτητη προϋπόθεση γιά τήν ϋπαρξη βαρειάς βιομηχανίας είναι τά μεταλλεύματα. Ή Γερμανία καταναλώνει κάθε χρόνο 17 έκατ. TOVVOUC χυτοσίδερου πού παράγει ή ϊδια. Θά μπορούσαμε έτσι νά ποϋμε ότι ή «γερμα-νική έθνική οίκονομία» καλύπτει TIC δνάγκεΰ TT)C. Τό σϊ-δερο δμωc βγαίνει άπό τήν έπεΕεργασία τών σιδηρούχων μεταλλευμάτων. Ή Γερμανία δμωc δέν παράγει παρά 27 έκατ. TOWOUC μεταλλευμάτων aEiac 110 έκατ. μάρκων, ένώ τό 12 έκατ. τόννοι καλύτερηΰ ποιότητας πού Trjc χρειά-ζονται άκόμα καΐ Trjc εϊναι άπαραίτητοι στή σιδηρουργία THC είσάγονται άπό τή Γαλλία, τή Σουηδία καί τήν Ίσπα-νία. Τό ϊδιο ίσχύει σέ μεγάλο βαθμό καί μέ όλα τ' άλλα μέταλλα. Ή Γερμανία καταναλώνει κάθε χρόνο 220.000 TOWOUC τοίγκο καϊ ή ϊδια παράγει 270.000 TOVVOUC. ΈΕάγει 100.000 TOVVOUC, δν καΐ 50.000 τόννοι άπό τόν έζαγόμενο τσίγκο θά έπέτρεπαν στή Γερμανία νά καλύψη okee Tqc T'IC άνάγκεο Τό μετάλλευμα όμωc άπό τό όποΐο βγαίνει ό TOIYKOC, κι' αύτό έπϊσηΰ δέν έΕορύσσεται παρά σέ μικρό βαθμδ στή Γερμανϊα. "Εχει έτσι άνάγκη νά είσάγη κάθε χρόνο 500.000 TOVVOUC τσίγκο aEiac 50 έκατ. μάρκων καΐ 300.000 TOVVOUC ύψηλΡ^ ποιότηταΰ, aEiac 40 έκατ. μ. Ή Γερμανία είσάγει 94.000 TOWOUC έκλεκτό μολύδι καΐ 123. 00 TOWOUC μετάλλευμα μολύδδου. Τέλοΰ, σ' ό,τι άφορό τό χαλκό, καταναλώνει σήμερα 241.000 TOVVOUC καί άπό αύτή τήν ποσότητα TOUC 201.000 TOWOUC εϊναι άναγκα• σμένη νά TOUC είσάγει άπό αλλες χώρεα Τόν κασσίτερο τόν είσάγει δλον άπό τό έξωτερικό.

Άπομόνωση λοιπόν της Γερμανίας άπό τόν ύπόλοιπο κόσμο σημαίνει έλλειψη όλων αύτών τών χρήσιμων με-τάλλων, χάσιμο όλων τών άγορών τοϋ έΕωτερικοϋ oric όnoi8C έξάγονται μηχανήματα καϊ γενικά εϊδη άπό μέταλλα, καταστροφή έκ θεμελίων rfQ γεpμavικήc βιομηχανίας έπεξεργασίας μετάλλων πού άπασχολεΐ 662.000 έργάτες» έκμηδένιση Tfjc βιομηχανϊαΰ μηχανημάτων πού άπασχολεϊ 1.130.000 έργάτεΰ κα'ι έργάτριεο

Kai άλλοι διομηχανικοί κλάδοι, δπωc αύτοΐ γιά TOUC onoiouc τά προϊόντα τών παραπάνω βιομηχανιών χρησιμεύουν σάν πρώτες ϋλες, ή oncac αύτοί πού TOUC προμηθεύουν TIC πρώτες ϋλες, oncoc τά όρυχεϊα, τέλος δλοι έκεΐ-νοι οί κλάδοι πού παράγουν εϊδη διατροφης για τϊς πολυάριθμες έργατικές μάζες, θά έζαφανίζονταν.

"Ac λογαριάσωμε άκόμα τή χημική βιομηχανι'α ποϋ άπασχολεϊ 168.000 έpγάτεc κα'ι στέλνει τά προϊόντα TQC σ' όλο τόν κόσμο. "Ac θυμηθοϋμε άκόμα τή βιομηχανία ξύλου πού σήμερα άπασχολεϊ 450.000 έpγάτεc καΐ πού χωpic τήν είσαγωγή Ευλεία^ άπό τό έΕωτερικό θά ήταν άναγ-κασμένη νά οταματήση τήν παραγωγή τηο "Ac λογαριά• σωμε άκόμα τή βιομηχανία δερμάτων, ποϋ μέ TIC 117.000 έργάτεΰ θά κατέρρεε κυριολεκτικά xcopic νά προμηθεύεται Εένα δέρματα, άλλά καΐ χωpic νά έχη TIC άγορέΰ τοΰ έξω-τερικοϋ γιά νά έζάγη τά προϊόντα τηο "AC βάλομε κοντά σ' αύτά τό χρυσάφι καΐ τόν άργυρο, μέταλλα άπό τά όποϊα κόβεται τό νόμισμα καί σάν τέτοια άποτελοϋν τήν άπαραίτητη άναγκαία βάση oAric Tfjc σύγχρονηΰ oi«ovopiKfjc Zo)fQ, πού δμωc στήν πραγματικότητα δέν παράγονται καθόλου στή Γερμανία.

"Ac φαντασθοϋμε δλεc aUT8c TIC συνέπειεΰ crric πρα-γματικέΰ TOUC διαστάσεκ καΐ ac θέσωμε τό έρώτημα: Τϊ νόημα έχει ή γερμανική «έθνική οίκονομία»; Μ' άλλα λό-για, uno98TOVTac δτι ή Γερμανία άποκόδεται πραγματικά καΐ γιά πάντα άπό τόν ύπόλοιπο κόσμο καί δτι ή οίκονομία Tpc πρέπει νά συντηρηθή μέ TIC δικέΰ TI"|C δυνάμεΐΰ, τί θά έμενε άπό τή σημερινή οϊκονομική Ζωή Trjc Γερμανίαΰ καί κατά συνέπεια τί θά έμενε άπ' όλο τό σύγχρονο γερμανικό πολιτισμό; Ή παραγωγή θά καταστρεφόταν στόν ένα κλά-δο ϋοτερα άπό τόν άλλο, ό £vac KAO6OC θά παρέσυρε τόν άλλο οτήν στήν καταστροφή, καϊ μιά τεράστια έργατική μάϋα θά έμενε χωpic δουλειά, θά έλειπαν άπό τό γερμανικό πληθυσμό άκόμα καΐ τά πιό άναγκαϊα εϊδη διaτpoφήc κα'ι ρουχισμοϋ, τό έμπόριο θά καταστρεφόταν τελείοκ, τό ΐδιο θά γινόταν καϊ μέ τά πολύτιμα μέταλλα κα'ι δλη ή «έ-θνική οίκονομία» θά μεταβαλόταν σ' ένα σωρό έρειπίων.

Νά, πόση σημασία έχουν τά «μερικά κενά» στή γερμανική οΐκονομική ζωή, τοϋ «μικρόκοσμου πού γίνεται δλο κα'ι πιό τέλειο^ καί αίωρεΐται στό γαλάΖιο αίθέρα Tfjc κα-θηγητική^ θεωpίac. Μά γιά σταμάτα! Καϊ ό πaγκόσμιoc πόλεμοΰ τοθ 1914, ή μεγάλη αύτή δοκιμασΐα Tfjc «έθνικ^ oiκovoμίac»; Δέν έπαλήθευσαν κατά τρόπο λαμπρό τή θεωρία τών Μπύχερ καί Σόμπαρτ; Δέν έδειζαν στό Ζηλότυπο κόομο pac, ότι ό γερμανικόΰ «μικρόκοσμοΰ» μπορεϊ θαυμάσια νά ύπάρχη SUVOTOC καϊ ρωμαλέου, σέ πλήρη άπομόνωση άπό τό παγκόσμιο έμπόριο, χάρη στή γερή κρατική του όργάνωση καί στή μεγάλη του παραγωγικότητα; Ή διατροφή τοϋ πληθυσμοϋ του δέν ήταν έvτελώc ϊκανο-ποιητική καί xcopic τή βοήθεια TQC Zevqc γεωργίαχ:; Kai μήπακ τά γρανάΖια THC βιομηχανίαΰ δέν συνέχισαν νά γυρίΖουν άσταμάτητα xcopic τή βοήθεια τοϋ Εένου έμπορϊου κα'ι τών άγορών τοϋ έξωτερικοΰ; "Ac έΕετάσωμε τά γεγονότα.

Πρώτα- πρώτα τόν έφοδιασμό Tfjc Γερμανίαΰ μέ τρό-φιμα. Ή γερμανική γεωργία ήταν πολύ μακριά άπό τό νά καλύπτη μόνη TI")C TIC avayi^c τοϋ πληθυσμοϋ σέ τρόφιμα. Πολλά έκατομμύρια όμωc ένηλίκων πού ύπηρετοϋσαν στό στρατό, TOUC συντηροϋσαν σ' όλη τή διάρκεια τοΰ πο-λέμου τά ξένα κράτη πού εϊχαν καταληφθή, oncoc τό Βέλ-γιο, ή Β. Γαλλία καϊ σέ μικρότερο βαθμό ή Πολωνία καϊ ή Λιθουανία. Ή γερμανική «έθνική οίκονομία» βρέθηκε έτσι, σέ σχέση μέ τήν ίκανότητά THC νά θρέψη τό γερμανικό λαό, μεγαλωμένη μ' όλη τήν έπιφάνεια τών κατεχομένων χωρών τοΰ Βελγίου, Tfjc Β. TaAAiac καϊ στό δεύτερο χρό-νο τοϋ πολέμου μέ τό δυτικό τμημα THC ρωσικήΰ αύτοκρα-Topiac, τών όποίων τά γεωργικά προϊόντα άντιστάθμιζαν σέ μεγάλο βαθμό τήν άπουσία τών είσαγωγών. Τό άντίβα-ρο σ' αύτή τήν αύΕημένη ίκανότητα 6iaTpocpfjc τοϋ γερμα-νικοΰ λαοΰ ήταν ό TpopaxTiKOc ύποσιτισμί^ τοϋ πληθυομοθ τών κατεχομένων περιοχών, πού κι' aύτέc μέ τή σειρά TOUC — δπωc π.χ. τό Βέλγιο — προσφύγανε στήν άμερικανική βοήθεια γιά γεωργικά προϊόντα. Ή δεύτερη συμπληρωμα-τική συνέπεια, παράλληλα μέ τόν φοβερό ύποσιτισμό πλατειών στρωμάτων τοΰ πληθυσμοϋ, ήταν αϋΕηση τών τιμών ο' όλα τά γεωργικά προϊόντα οέ ποσοστά άπό 100% μέχρι 200%.

Καΐ ή βιομηχανία; Πώς μπόρεοε νά ύπάρχη χωρΐς τήν είσαγωγή πρώτων ύλών καϊ άλλων μέσων παραγωγης πού προέρχονται άπό τό έΕωτερικό καΐ τών όποίων εϊδαμε πρίν τήν τεράστια σημαοία; Πώς μπόρεσε νό γίνη ένα τέτοιο Βαύμα; Τό μυστήριο αύτό έΕηγεϊται μέ πολϋ άπλό τρόπο καΐ χωρϊα νά ύποθέσωμε κανένα θαϋμα. Ή βιομηχανία συ-νέχιζε νά άναπτύοσεται γιατΐ άνεφοδιαΖότανε σέ πρώτεο ϋλες, πού τής ήταν άπαραίτητεα συνεχώς καΐ αύτό μέ TgelQ τρόπους: Πρώτα-πρώτα άπό τά μεγάλα άποθέματα τοϋ μπαμπακιοϋ, τοΰ μαλλιοϋ, τοΰ χαλκοϋ ποΰ εϊχε ή Γερμανία κάτω άπό διάφορες μορφέα καί δέν εΐχε παρά νά τά 6γά-λη άπό TIC άποθήκες. Δεύτερον, άπό τά άποθέματα πού ίδιοποιήθηκε OTIC κατεχόμενες χώρες καϊ ποϋ χρησιμοποιοϋσε γιά TIC δικέα της άνάγκες. Τρίτον, άπό Tic είσαγω-γέΰ πού έκανε άπό τό έΕωτερικό μέ τή μεσολάβηση τών ούδέτερων χωρών καΐ τοϋ ΛουΕεμβούργου καΐ πού δέν σταμάτησαν σ' δλη τή διάρκεια τοϋ πολέμου.

"Αν σ' δλα αύτά προσθέσωμε τά τεράστια άποθέματα σέ πολύτιμα μέταλλα πού βρισκόντουσαν συσσωρευμένα OTIC γερμανικές τράπεζες καί ποϋ άποτελοϋν τήν άπαραίτητη ύποδομή κάθε «πολεμικί^ oίκovoμίαc», τότε ή δήθεν έρμητική άπομόνωση Tfjc 6ιομηχανίαΰ καΐ τοϋ γερμανικοϋ έμπορίου φαίνεται σάν μύθoc όχι μικρότεροΰ άπό τή δή-θεν έπάρκεια σέ τρόφιμα τοϋ πληθυσμοϋ άπό τή γεωργία Tfjc xtbpac καί μόνο και ή δήθεν αύτάρκεια τοϋ γερμανικοϋ «μικρόκοσμου» δέν ύπάρχει παρά στά παραμύθια Tfjc γιαγιαα

"Οσο γιά TIC μεγάλεc a.Yop8C τών ξένων χωρών, δπου ή Γερμανία έκανε έEcιγωγέc προϊόντων καϊ τών όποίων τή μεγάλη σημαοία εϊδαμε πρίν, αύτέΰ oi ayc^c άντικατα-οτάθηκαν σ' όλη τή διάρκεια τοΰ πολέμου άπό TIC T5iec πολεμικέΰ άνάγκεΰ τοϋ γερμανικοϋ κράτουο Μ' άλλα λόγια, οΐ πιό σπουδαϊοι βιομηχανικο'ι κλάδοι, όπωc ή μεταλλουργία, ή ύφαντουργία, ή θιομηχανία δερμάτων, ή χημική βιομηχανία, μετατράπηκαν σέ βιομηχανίεΰ ποΰ παράγουν άποκλειστικά γιά τόν πόλεμο. Έπειδή δμωc τό KOOTOC τοΰ πολέμου τό πληρώνανε oi Γερμανοί φορολογούμενοι, αύτή ή μετατροπή Tfjc βιομηχανίαΐ σέ 6ιομηχανία πού παράγει γιά τόν πόλεμο δέν σήμαινε τίποτε άλλο, παρά ότι ή «έθνική οίκονομία» Trjc Γερμανίαΰ, άντϊ νά στέλνη ένα μεγάλο μέροΰ άπό τά προϊόντα THC OTIC άγορέΰ τοΰ έΕωτερικοϋ γιά νά τά άνταλλάΕη μέ άΚΚα, τά έγκατέλειπε στή συνεχή καταστροφική μανία τοϋ πολέμου, aύτέc όμωΰ οί κατα-crrpoq^c μέσω τοϋ συστήματοΰ τών δημοσίων πιστώσεων έπιβαρύνανε γιά δεκaετίεc τή μελλοντική κατάσταση THC oiκovoμίac.

"Αν άναλογισθοϋμε όλα αύτά τά πράγματα, γίνεται τότε φανερό ότι όλη ή θαυμάσια εύημερία τοϋ «μικρόκ-σμου» κατά τή διάρκεια τοϋ πολέμου δέν άντιπροσώπευε — άπό όποιαδήποτε 6άση κΓ αν κυτάΕη κανε'ις τό θέμα — παρά μιά προσωρινή κατάσταοη, γιά τήν όποία θά έπρεπε Kav8ic νά διερωτδται πόσο χρόνο θά διαρκέση xtopic όλό-κληρο τό οίκοδόμημα Trjc οίκονομίαΰ νά σωριαστη σάν έ-vac xapTivoc nupYOC-

ΈΕετάζοντσ^ κavεic τά ουνολικά άθροίσματα τοΰ έξωτερικοΰ έμπορίου της Γερμανίας, έντυπωσισΖεται άμέσωc άπό τό Y8yovoc δτι οί εiσaγωγέc Εεπερνοϋν κατά πο-λϋ TIC έξαγωγές Oi είσαγωγές τό 1913 έφθασαν τά 11,6 δισεκ. μάρκα καΐ οί έξαγωγές έφθασαν τά 10,9 δισεκ. μάρκα. Πρέπει νά σημειωθή δτι τό 1913 δέν ήταν καθόλου μιά έξαίρεση, γιατϊ ή ϊδια σχέση είσαγωγών-έΕαγωγών ύπάρχει γιά μιά όλόκληρη σειρά έτών. Τό ϊδιο ίσχύει καϊ γιά τή Με-γάλη Βρεταννία, THC onoiac oi είσαγωγέΰ τό 1913 έφθασαν τά 13 δισεκ. μάρκα καί οί έΕαγωγέΰ Tr|C τά 10 δισεκ. μάρ-κα. Τό ϊδιο άκόμα συμβαίνει στή Γαλλία, στό Βέλγιο κσΐ OTIC Κάτω Χώρες

Πΰκ; έΕηγεϊται λοιπόν αύτό τό φαινόμενο; Γιατϊ ό καθηγητΓ^ Μπύχερ δέν προσπαθεί νά μάς έζηγήση τό φαινόμενο αύτό στό φύκ Trie θεωpίας του σύμφωνα μέ τήν όποία σέ κάθε χώρα «ύπάρχει ένα πλεόνασμα προϊόντων σέ σχέση μέ TIC άνάγκες, THC» καϊ ταυτόχρονα ύπάρχουν «μεpικέc έλλείψειο»;

"Αν σύμφωνα μέ τόν καθηγητή oi οϊκονομικέΰ σχέσε^ άνάμεσα OTIC διάφορεΰ «έθνικές οΐκονομίεο> όφείλουν τήν ϋπαρΕή TOUC στά «πλεονάσματα» πού έχουν, όπωc άκριβώς γινόταν καϊ στόν καιρό τοϋ Ναβουχοδονόσωρα, άν ή άπλή άνταλλαγή τών έμπορευμάτων εϊναι ό povoc δρόμοο ποΰ ένώνει TOUC διάφορουΰ μικρόκοσμοικ; πού αίωροϋνται στό γαλά2ιο ούρανό, τότε γίνεται φανερό ότι μιά χώρα δέν μπορεϊ νά είσάγη ηαρά μόνο ο,τι άκριβώς έξάγει. Γιατί στήν άπλή έμπορευματική άνταλλαγή τό χρημα δέν εϊναι παρά ένα ένδιάμεοο και καθένας πληρώνει, σέ τελευταία άνάλυση, τό Εένο έμπόρευμα ποϋ άγοράζει μέ τό έμ-πόρευμα ποϋ ό ίδιος παράγει. nLc λοιπόν ή «έθνική οίκονομία» μπορεΐ συνεχΰκ νά πραγματοποιή περισσότερες είσαγωγές άπ' ότι έξαγωγές; Trie έπιτρέπουν τά «πλεονάσματά THC»; lococ opcoc ό καθηγητήΰ 6άλη TIC φωνές λέYOVTOC: «Μά ή λύση στό πρόβλημα αύτό είναι πάρα πολΰ άπλή. Ή χώρα πού κάνει είσαγωγές δέν έχει παρα νά κα-λύψη τό πλεόνασμα τών είσαγωγών THC σέ σχέση μέ TIC έξαγωγέc THC μέ ρευστό χρημα».

Συγγνώμη κ. καθηγητά! Μ' αύτό τόν τρόπο όμωc καλύπτετε — βρέχει - χιονίσει — τό έλλειμμα τοϋ έΕωτερικοΰ έμπορίου μέ μιά ποσότητα χρυσοϋ η άργυρου καί αύτό ειναι μιά πολυτέλεια πού θά μποροϋσε νά έπιτραπή μόνο οέ xa^c τών όποίων τό ύπέδαφοΰ εϊναι πλούσιο σέ χρυοάφι καϊ σέ αργυρο, πράγμα πού δέν ίσχύει οϋτε γιά τή Γερμα-νία, οϋτε γιά τή Γαλλία καΐ τό Βέλγιο κι' άκόμα περισσότερο γιά TIC Κάτω Xu^c. Πέρα άπ' 6λα αύτά έχομε — ώ τοΰ θαύματος:! — νά λύσωμε κι' ένα άλλο αϊνιγμα: Ή Γερμανία δέν είσάγει μόνο περισοότερα έμπορεύματα άπ' δτι έξάγει, άλλά άκόμα καΐ περισσότερα πολϋτιμα μέταλλα άπ' ότι έξάγει. Οί γερμανιι^ εiσaγωγέc σέ χρυσάφι καΐ άρ-γυρο έφτασαν τό 1913 τά 441 έκατ. μάρκα, ένώ oi έξαγω• γές άνηλθαν σέ 102 έκατ. μάρκα. Ή άναλογία αύτή παραμένει ϊδια άπό πολλά χρόνια.

Τί λέει γι' αύτό τό μυστήριο ό καθηγητής Μπύχερ μέ τά «πλεονάσματά» του κα'ι TIC «έλλείψε^» του; Έδώ τό μαζικό λυχνάρι του τρεμοσβύνει. Άρχίζομε έτσι νά προαισθανόμαστε ότι πι'σω άπό τά μυστήρια τοϋ διεθνοϋΰ έμπορίου θά πρέπει άνάμεσα OTIC διάφορεΰ «80viKec οϊκονομίες» νά ϋπάρχουν οίκονομικέΰ σχέσεΐΰ όλότελα διαφορε-TtKCQ άπό TIC άπλέα έμπopεuμaτικέc άνταλλαγές.

Πpoφavώc, μόνο μιά χώρα πού θά εϊχε οίκονομικά δικαιώματα πάνω σ' άλλεΰ χώpεc θά μποροΰσε σuvεχώc νά είσάγη άπ' αύτέΰ περισσότερα προϊόντα άπ' ότι ή ϊδια TOUC έξάγει. Αύτά όμωc τά δικαιώματα δέν έχουν τίποτε τό κοινό μέ TIC έμπopικέc ουναλλαγέΰ άνάμεσα σέ ίοότιμα μέλη. Τέτοια δικαιώματα καί τέτolεc οχέσε^ έξάρτησι^ ϋπάρχουν βέβαια άνάμεσα OTIC διάφopες χώρες, αν καί οί καθηγητιι^ θεωρίεα θέλουν νά TIC άγνοοϋν. Οί σχέσεις άνάμεσα σ' αύτό πού λέμε μητρόπολη καί TIC άποικίεΰ TIIC δέν εϊναι παρα τέτοιες σχέσεις έξάρτησης, πού ή πιό άπλή TOUC μορφή ειναι ό cpopoc ύπoτέλειaς. Ή Άγγλία παίρνει άπό T'IC Βρεταννικές Ίvδίεc κάθε χρόνο ποσότητες προϊόν-των ποϋ ξεπερνοϋν τό 1 δισεκ. μάρκα μέ διάφοροικ: τρό-nouc. Παράλληλα, oi έτήσιεΰ έξaγωγέc της Ίνδίαας ξεπερνοϋν κατό 1,2 δισεκ. μάρκα TIC έτήσ^ 8ioaYu^c τηα

Αύτό τό πλεόνασμα όμωc δέν άποτελεϊ τίποτε άλλο παρά τήν οίκονομική έκφραση Tfjc anoiKiaKfjc έκμετάλλευor)c τών Ίνδιών άπό τόν άγγλικό καπιταλισμό — τά έμπορεϋματα δέ αύτά ή έΕάγονται κατ' εύθείαν στή Μεγάλη Βρεταννία ή έξάγονται σ' άλλλεΰ χώρεα γιά λογαριαομό Trjc 'AyyAiac, πληρώνοντας έτσι φόρο ύποτέλειας στους Αγγλους εκμεταλλευτές.

Ύπάρχουν opajc και άλλεc σχέσεις έξάρτησης πού δέν

προέρχονται άπό μιά πολιτική καταπίεση. Οί έτήσιες έξαγωγέα της Pcooiac ξεπερνοϋν κατά 1,2 δισεκ. TIC άντίστοι-X8C εiσaγωγέc της. Εϊναι μήπως τό μεγάλο «πλεόνασμα» τών προϊόντων τής Ρωσίας πού ζεπερνα TIC άνάγκες τής έθνικής oiKovopiac, πού νά στέλνεται μιά τεράστια ποσότητα έμπορευμάτων έξω άπό τή ρωσική αύτοκρατορία; Μά όλοι Εέρομε ότι ό pcoooc pouftKOC, πού ό ϊδιος παράγει τό στάρι πού φεύγει στό έξωτερικό, ϋποφέρει άπό άβιταμίνωση λόγω τοϋ ύποσιτισμοϋ του καί τρώει ψωμί, τό όποϊο νοθεύεται καϊ άπό φλοϋδες δέντρων. Ή μαΖική έξαγωγή τών δημητριακών, πού πραγματοποιεϊται μέσω τήο έφαρμογϊ^ ένός χρηματοδοτικοϋ καϊ φορολογικοϋ συστήματος στό έσωτερικό τής Ρωσίας, άποτελεϊ στήν πραγμα-τικότητα μιά ζωτική άνάγκη τοϋ ρωσικοϋ Kpcrrouc, γιατϊ άντιμετωπί£ει έτσι τίς ύποχρεώσεις του πού γεννήθηκαν άηό τά ζένα δάνεια. Μετά τήν κρίση τοϋ πολέμου τής Κριμαίαα καϊ TIC μεταβολέα πού έγιναν, ό ρωσικός κρατικός μηχανισμόα δέν διατηρεϊται παρά στό μεγαλύτερο μέροα του χάρη οτά ξένα κεφάλαια καί ίδίως στά γαλλικά. Γιά νά πληρώση TOUC TOKOUC αύτών τών κεφαλαίων, ή Ρωσία πρέπει νά πουλδ κάθε χρόνο μεγάλεc ποσότητεΰ άπό στάρι, Ευλεία, λινό, κάνναβι, £ώα καΐ πουλερικά οτήν Άγγλία, στή Γερμανία καΐ OTIC Κάτω Χώρεα Τό τεράστιο πλεόνασμα τών έζαγωγών TQC Pa)oiac δέν άντανακλδ έπομένακ:, παρά τό xptoQ πού πρέπει νά πληρώνη ό πιστωτήΰ στό δανειστή του, πράγμα ποϋ κάνει τή Γαλλία νά έμφανι'Ζη ένα άντίστοιχο πλεόνασμα άπό είσαγωγέΰ. Άλλά κα'ι μέσα οτή Ρωσία ή άλυσίδα τών οίκονομικών σχέσεων τραβα άκόμα πιό μακριά.

Τά γαλλικά κεφάλαια έδώ καΐ πολλά χρόνια χρησιμεύ-ουν ούσιωδΰ^ σέ δυό πράγματα: Τήν κατασκευή σιδηρο-δρόμων κα'ι τή χρηματοδότηση τών στρατιωτικών δαπανών μέ τήν έγγύηση τοϋ Kpcrrouc. Γιά νά άνταποκριθη σ' aCnxc TIC δύο άνάγκεΰ ή Ρωσία, γεννήθηκε άπό τό 1870 μιά μεγάλη 6αριά βιομηχανία — κάτω άπό ένα σύστημα ioxupfjc τελωvειaκήc προστασίαα Αύτό τό πράγμα, ομωα, έκανε

νά γεννηθή στή Ρωσία έvac άδύναμοα καπιταλισμόΰ, πού μέ τή σειρά του εΐχε άνάγκη, γιά νά συντηρηθή, άπό μεγάλεc είσαγωγές μηχανών καί άλλων μέσων παραγωγήΰ άπό TIC άvaπτuγμέvεc διομηχανικά χώρεΰ, τήν Άγγλία καί τή Γερμανία. Δημιουργήθηκε έτσι ένα πλέγμα οίκονομικών σχέσεων άνάμεσα οτή Ρωσία, Γερμανία, Γαλλία καί Άγ-γλία, κα'ι ή άνταλλαγή έμπορευμάτων δέν ήταν παρά τό λο-γικό άποτέλεσμα αύτών τών σχέσεων. Αύτό όμωΰ δέν έξαντλεΐ τή μεγάλη ποικιλία οϊκονομικών σχέσεων πού ύπάρχει άνάμεσα OTIC 6iacpop8C χώρεα Μιά χώρα, δπωc ή Τουρκία ή ή Κίνα, γεννα ένα νέο αϊνιγμα στό θεωρητικό σχήμα τοϋ καθηγητή Μπύχερ. Άντίθετα μέ τή Ρωσία κα'ι ομοια μέ τή Γερμανία καΐ τή Γαλλία aCnxc oi χώρεΰ έχουν ύπερβο-λικά μεγάλεc είσαγωγέΰ σέ σχέση μέ TIC έξαγωγές TOUC καΐ μερ!κά χρόνια έχουν διπλάσιεΰ είoaγωγέc άπ' ότι έξαγωγές.

flcjc λοιπόν ή Τουρκία καΐ ή Κίνα έπιτρέπουν οτόν έαυτό TOUC νά καλύπτουν τόσο εϋκολα TIC «έλλείψεΐς» της «έθvικήc TOUC οϊκονομϊαΐ» άν καί δέν εϊναι καθόλου σέ θέση νά έξάγουν άντίστοιχα «πλεονάσματα»; Άπό χριστιανικό καθήκον ή γιά τήν έπουράνια θεία θέληση, στέλνουν oi xcop8c THC Euptbnric, βρέξει-χιονίσει, τά χριστιανικά TOUC δώρα, έμπορεύματα πολλών δεκάδων έκατ. μάρκων και όλων τών είδών,- Άντίθετα, oAoc ό KOopoc Ηέρει οτι ή Τουρκία καϊ ή Κίνα βρίσκονται στά νύχια THC εύpωπaϊκήc έκμετάλλευσηΰ καϊ πρέπει νά πληρώνουν σέ TOKOUC τεράστια ποσά OTIC άγγλιι^, γεpμavικέc καΐ αλκές τράπε-Ζεο,. Σύμφωνα μέ τό ρωσικό παράδειγμα, ή Τουρκία καΐ ή Kiva Θα έπρεπε νά έχουν ένα πλεόνασμα έζαγωγών σέ άγροτικά προϊόντα γιά νά μποροϋν νά πληρώνουν TOUC TOKOUC TOUC OTOUC εύεpγέτεc TOUC της Δυτικής Εύρώπης Άλλά οτήν Τουρκία καϊ στήν Κίνα ή «έθνική οίκονομία» εΤ-ναι πολύ διαφορετική άπό τήν έθνική οϊκονομία rfQ Ρω-oiac. Τά ξένα δάνεια χρησιμεύουν κΓ έδώ βέβαια γιά τήν κατασκευή σιδηροδρόμων καϊ λιμανιών, oncac καϊ γιά τή χρηματοδότηση τών στρατιωτικών δαπανών. Ή Τουρκία όμως στήν πραγματικότητα δέν έχει δική τηο βιομηχανία καϊ οϋτε μπορεϊ νά δημιουργήση ξαφνικά Εεκινώντας άπό μιά άγροτική φυσική καΐ μεσαιωνική οίκονομία μέ τις πρωτόγονες μέθοδες άγροκαλλιέργειας καί τά χαράτσια TOUC. Μέ διάφορεΰ napaAAaYfec ή κατάσταση εΐναι πάνω-κάτω ή ϊδια καϊ στήν Κίνα. Γιά TOUC AOYOUC OUTOUC, δχι μόνο δΚεο. oi avayK8C τοϋ πληθυσμοϋ σέ βιομηχανικά προϊόντα, άναγκαϊα για τήν κατασκευή μέσων σuγκoιvωviac κα'ι τόν έξοπλισμό τοϋ στρατοϋ καΐ τοϋ στόλου, έπρεπε νά καλύπτωνται μέ εiσaγωγέc άπό τή Δυτική Εύρώπη, άλλά καί ή έγκατάσταση καϊ ή λειτουργία TOUC έπρεπε νά γίνωνται άπό έπιχειpημaτiεc, τεχνικούΰ καί μηχavικoύc πού έρχόντουσαν OTIC xu^c airrfec άπό τήν Εύρώπη. Συχνά, έΕ άλλου, τά δάνεια δινόντουσαν μέ opouc τέτοιων παραδόσεων.

Τό τραπεζικό κεφάλαιο της Γερμανίας καί Tfc Αύ-OTpiac π.χ. δέν δέχεται νά δώση δάνειο στήν Κίνα παρά μόνο ύπό τόν όρο δτι ένα μέpoc τοϋ δανείου θά χρησιμοποιηθη γιά παραγγελίες πολεμικοϋ ύλικοΰ άπό τά έργοστάσια Κρούπ καΐ Σκόντα. "Αλλα δάνεια δίνονται ύπό τόν όρο ότι θά κατασκευασθοϋν σιδηρόδρομοι. "Ετσι τά εύρωπαϊκά κεφάλαια, στό μεγαλύτερο μέρος TOUC, δέν πδνε στήν Τουρκία ή στήν Κίνα παρά μόνο μέ τή μορφή έμπο-ρευμάτων (πολεμικοϋ ύλικοΰ) ή μέ τή μορφή βιομηχανικών κεφαλαίων σέ elboc, onooc π.χ. μέ τή μορφή μηχανών, άτσαλιοϋ κλπ. Αύτά τά έμπορεύματα δέν μπαϊνουν στή σφαίρα Tfjc κυκλοφορίαΰ άπλά καί μόνο γιά νά άνταλλαγοϋν, άλλά γιά νά γεννήσουν κέρδη. Οί τόκοι αύτών τών κεφαλαϊων, όπωc καϊ άλλα όφέλη, άφαιροΰνται μέ τή βϊα άπό TOUC TOUPKOUC κα'ι Κινέζουΰ χωpικoύc, άπό TOUC εύpconaiouc καπιταλιστές μέσω ένόο. φορολογικοϋ συοτήμαTOC πού βρίσκεται κάτω άπό τόν οίκονομικό δλεγχο τών Εύρωπαίων.

Πίσω άπό τά γυμνά νούμερα τών τούρκικων καΐ τών κινέϋικων πλεονασματικών εΐσαγωγών βρίσκονται κρυμμέ-νες σχέσε^ έξάρτησι-ic άνάμεσα οτήν πλούσια καπιταλιοτική Δύση καί στή φτωχή καθυστερημένη Άνατολή, πού ή Εύρώπη ξεζουμίζει έφοδιάζοντά^ την μέ τά πιό σύγχρονα μέσα ouγκoιvωvίac καϊ μέ στρατιωτιι^ έγκαταστάσεια . καταστρέφοντοχ ταυτόχρονα τήν παλιά άγροτική «έθνική της οϊκονομία».

Ή Άμερική είναι fenionc μιά αλλη περίπτωοη. Στήν Άμερική, onioc κα'ι στή Ρωσία, οί έΕαγωγές ξεπερνοϋν KOTO πολΰ TIC είσαγωγέ^ Οί είσαγωγέΰ τοϋ 1913 ήταν 7,4 δισ. μάρκα, ένώ οί έξαγωγέΰ 10,2 δισ. μάρκα. Oi aimc 6-μωο. αύτοϋ τοϋ φαινομένου οτήν Άμερική δέν εΐναι καθό-λου ϊδιεα μέ TIC aiTi8c πού προκαλοϋν τό ϊδιο φαινόμενο στή Ρωοία. Βέδαια, oi ΕΠΑ άπορροφοϋν έπίσηΰ τεράστιεΰ ποσότητεΰ εύρωπαϊκών κεφαλαίων. Άπό TIC o.px8C τοθ XIX αίώνα τό χρηματιστήριο τοΰ Λονδίνου συσσωρεύει τεράστια ποσά μετοχών καϊ τίτλων άμερικανικών δανείων. Ή κερδοσκοπία πάνω OTOUC άμερικανικοί^ TITAOUC καϊ οτά χρεώγραφα έδειχνε μέχρι τό 1860 σάν θερμόμετρο, τό πλησίασμα τών μεγάλων έμπορικών καϊ βιομηχανικών κρίσεων τηα Άγγλίαα Άπό τότε καί μετά ή είσροή τών άγγλικών κεφαλαίων OTIC ΕΠΑ δέν σταμάτησε ποτέ. Αύτά τά κεφά-λαια δέν δίνονται μόνο μέ τή μορφή δανείων στις χώρες καϊ OTIC iδιωτικέc έπιχειpήσειc, άλλά σέ μεγαλύτερο βα• θμό μέ τή μορφή βιομηχανικών κεφαλαίων κΓ αύτό μέ διάφορουΰ Tponouc: Εϊτε ayopaZovTac μετοχέΰ οιδηροδρόμων καί γενικά μετοχές Trie άμερικανικηΰ βιομηχα-viac, εϊτε έγκαθιστώνταΰ θυγατρικές έταιρίες OTIC ΕΠΑ μέσω τών άγγλικών βιομηχανικών καρτέλ, γιά νά άποφύγουν TOUC τελωvειaκoύc δασμούς, εϊτε έξαγοράζονταΰ TIC άμερικανιι^ έπιχειρήσεΐς μέσω Tfjc aYopac τών μετοχών TOUC γιά νά άποφύγουν τόν άνταγωνισμό TOUC στήν παγκόσμια άγορά. Γιατϊ οί ΕΠΑ διαθέτουν σήμερα μιά μεγάλη βιομηχανία πολΰ άναπτυγμένη, πού έΕελίσσεται μέ ταχύ ρυθμό, καϊ έΕάγει κι' αύτή ή ϊδια σέ όλοένα μεγαλύτερεΰ πoσότητεc βιομηχανικό κεφάλαιο — μηχανήματα, γαιάν-θρακα — στόν Καναδα, στό ΜεΕικό καΐ σ' aAA8c xupcQ rrQ κεντρικήΰ καί VOTIOC Άμερικηΰ, ένώ τσυτόχρονα τα εύρωπαϊκά κεφάλαια συνεχι'Ζουν νά συρρέουν OTIC ΕΠΑ. Οί ΕΠΑ συνδυάϋουν έτσι τεράοτιες έζαγωγέο σέ γεωργι-κά προϊόντα καΐ πρώτες ϋλες στΐς παλιέα καπιταλιστικές χώρεο τής Εύρώπης — μπαμπάκι, χαλκό, δημητριακά, Ευλεία, πετρέλαιο — μέ όλοένα καΐ πιό μεγάλες έζαγωγές βιομηχανικών προϊόντων στ'ις νέες xoip8C πού βρίσκονται στό δρόμο τήο βιομηχανοποίησης. Τό μεγόλο λοιπόν πλεόνασμα τών άμερικανικών έζαγωγών δέν έκφράΖει παρά τήν δρχή ένόα προτσέο μετατροπης της άπό μιά άγροτική χώρα στήν όποία εΐσρέουν κεφάλαια, σέ μιά βιομηχανική χώρα ή όποία θά έΕάγη κεφάλαια, παιΖοντας έτσι τό ρόλο τοϋ συνδετικοϋ κρίκου άνάμεσα στή γηραιά καπιταλιστική Εύρώπη καΐ στή νέα λιγότερο άναπτυγμένη άμερικανική ήπειρο. Έξετάζοντας τό σύνολο αύτήα τής μεγάλης μετανάστευσης τών κεφαλαίων, πού άφήνουν TIC παλιές βιομηχανοποιημένες χώρες, γιά νά πάνε OTIC χώρεα πού βρί-σκονται στό δρόμο τής βιομηχανοποίησι^ καί τήν άντί-στροφη έπιστροφή τών είσοδημάτων πού προέρχονται άπό τήν έπένδυση αύτών τών κεφαλαίων καϊ συρρέουν κάθε χρόνο σάν τόκοι άπό TIC νεοαναπτυσσόμενες χώρες, δια-κρίνομε τρία κύρια ρεύματα κεφαλαίων. Σύμφωνα μέ ύπο-λογισμούς πού έγιναν τό 1906, ή Άγγλία άπό τότε άκόμα εϊχε έπενδύσει OTIC άποικίες rrQ καΐ γενικά στό έΕωτερι-κό 54 δισ. μάρκα πού τής φέρνανε κάθε χρόνο 2,8 δισεκ. μάρκα σέ TOKOUC. Οί έπενδύσε^ γαλλικών κεφαλαίων τήν ϊδια έποχή έφταναν στό έΗωτερικό τά 32 δισ. μάρκα καί έφερναν κάθε χρόνο 1,3 δισ. μάρκα. Τέλος, ή Γερμανία, πρϊν 10 χρόνια εΐχε ήδη έπενδύσει στό έΕωτερικό 26 δισ. μάρκα, ποΰ άποδίδανε κάθε χρόνο περίπου 1,24 δισ. μάρκα. Άπό τότε οΐ έπενδύσεις καΐ ή άποδοτικότητά TOUC αύΕή-θηκαν πολύ γρήγορα. Παρ' δλ' αύτά, τά τρία αύτά σπου-δαιότερα ρεύματα κεφαλαίων διακλαδώθηκαν μέ τόν καιρό σέ περισσότερα μικρότερα. Τόσο γιατΐ οί ΕΠΑ έπεκτείνουν τόν καπιταλισμό στήν άμερικανΐκή ήπειρο, δσο καί γιατϊ ή Ρωσία — παρά τό γεγονός δτι συντηρεϊται έζ όλοκλήρου άπό τά γαλλικά καϊ άγγλικά κεφάλαια καΐ τή γερμανική βιομηχανία — εϊσάγει άπό τώρα κεφάλαια καΐ βιομηχανικά προϊόντα στά μετόπισθέν της, στήν Κίνα, στήν Περσία, στήν Κεντρική Άσϊα, συμμετέχει στήν κατασκευή σιδηρο-δρόμων στήν Κίνα κλπ.

Πίσω άπό τά Εερά ϊερογλυφικά τοϋ παγκόσμιου έμπο-ρίου, άνακαλύπτομε έτσι ένα όλόκληρο πλέγμα οίκονομι-κών σχέσεων, πού δέν έχουν τίποτα τό κοινό μέ τήν άπλή έμπορευματική άνταλλαγή, τή μόνη πραγμσπκότητα Tfjc είσοδηματικής έπιστήμης. Βλέπομε έτσι, ότι ή διάκριση τοΰ σοφοϋ καθηγητη Μπύχερ σέ βιομηχανικές καΐ άγροτικές χώρες δέν εΐναι αϋτή καθ' αύτή τίποτε άλλο παρά ένα χον-δροειδές προϊόν τής καθηγητικής σχηματοποίηοης. "Ολα τά προϊόντα, τα άρώματα, τά νήματα, τά μηχανήματα έχουν τό κοινό ότι εϊναι προϊόντα έργοστασίων. Οί γαλλικές έζαγωγές άρωμάτων δέ δείχνουν τίποτε άλλο παρά ότι ή Γαλλία είναι ή χώρα πού παράγει εϊδη πoλuτελείac γιά τή μικράριθμη παγκόσμια μπουρζουαζία. Οί γιαπωνέξικες έζαγωγές βαμβακερών ϋφασμάτων δείχνουν ότι ή Ίαπωνία, προσπαθώντας νά άνταγωνισθη τή Δ. Εύρώπη, καταστρέφει στήν "Απω Άνατολή τόν παραδοοιακό άγροτικό καϊ βιοτεχνικό τρόπο παραγωγήο καί τόν άντικαθιστά μέ τό έμπόριο. Οί άγγλικές, γερμανικές καΐ άμερικανικές έξαγωγές δεϊχνουν ότι καϊ οί τρείς αύτέο χώρες είσάγουν oi ϊδιεα τή μεγάλη βιομηχανία σ' όλεα τϊς άλλες χώρες τοΰ κόσμου. Άνακαλύπτομε έτσι, δτι σήμερα έΕάγεται καϊ είσά-γεται ένα «έμπόρευμα» ποϋ ήταν όλότελα άγνωστο τόν καιρό πού Ζοθαε ό βασιλιάς Ναδουχοδονόσωρ δπως καΐ κατά τή διάρκεια μιάς όλόκληρης ϊστορικής περιόδου, ποΰ άρχίζει άπό τήν άρχαιότητα καΐ τελειώνει στό μεσαίωνα. Τό έμπόρευμα αύτό εϊναι τό κεφάλαιο.

Αύτό τό έμπόρευμα δέν χρησιμεύει γιά νά καλύπτη «μερικές έλλείψεις» τών «έθνικών οίκονομιών», άλλά άν-τίθετα γιά νά δημιουργή έλλείψεις, ν' άνοίγη ρωγμές καΐ ρήγματα στά παλιά οίκοδομήματα τών «έθνικών οίκονο-μιών», γιά νά είσδύη καί νά δρδ οάν μιά δύναμη καταστροφης, έτσι πού νά μετατρέπη, άργά ή γρήγορα, TIC «έθνικέα οίκονομίες» σ' ένα σωρό έρεϊπια. Μαζ'ι μ' αύτό τό «έμπόρευμα» κι' άλλα «έμπορεύματα» άκόμα πιό σπουδαϊα, είσά-γονται κατά μάΖες άπό μερικές χώρες, πού συνηθίΖεται νά λέγωνται πολιτισμένες, σ' όλο τόν κόσμο: σύγχρονα μέσα έπικοινωνίας, όλοκληρωτική έξόντωοη τών ϊθαγενών πλη-θυσμών, νομισματική οίκονομία, έΕαθλίωση τών χωρικών, nAouToc καϊ άθλιότητα, προλεταριάτο καΐ έκμετάλλευση τών μισθωτών, άνασφάλεια τής άνθρώπινης ϋπαρΕης, κρί-σεις, άναρχία καϊ έπαναστάσει^ Οί «έθνικές εύpωπαϊκέc οίκονομίες» άπλώνουν τά πλοκάμια TOUC σ' δλεα TIC χώρες, σ' oAouc TOUC λαούς, γιά νά TOUC τυλίζουν στό μεγά-λο δίχτυ τής καπιταλιστικης έκμετάλλευσης

iV

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Πιστεύει, ϋστερα άπ' όλα αύτά, ό καθηγητήο Μπύχερ οτήν ΰπαρξη piac παγκόσμιας πολιτικής οίκονομίας; "Οχι. Γιατί, άφοϋ έΕέτασε προσεχτικά TIC οίκονομίεα δλων τών χωρών καΐ δέν άνακάλυψε τίποτα, aCrroc ό oocpoc μαΰ λέει:

«Δέν μπορώ νά πώ τίποτα, δέν βλέπω καθόλου «ίδιαίτερα φαινόμενα», «διαφέροντα οϋσιωδώ^ άπό τά φαινόμενα Tfjc έθνικής οικονομίας, καϊ άμφιβάλλω πολύ άν θά έμφανισθοϋν στό άμεσο μέλλον».

Πολύ καλά! "Ac έγκαταλεϊψωμε τότε Tic έμπορικέΰ στατιστικέΰ κα'ι ac στραφοΰμε στήν ϊδια τή £ωή μac, γιά νά δοϋμε τήν ϊστορία των σύγχρονων οΐκονομικών σχέσεων. "Ac έξετάσουμε μόνο ένα πολύ μικρό μέρ(Κ όπό τό τερόστιο φάσμα rfQ σύγχρονηΰ παγκόσμιαΐ oiκovoμίGc.

Τό 1768 ό Κσρτράϊτ άνακάλυψε στό Νότιγχαμ ΙΓΟ. Άγ-YAiac τά πρώτα μηχανοκίνητα κλωοτήρια μπαμπακιοϋ. Τό 1785 άνακαλύπτει τή μηχανική ϋφανση. Τό πρώτο άποτέ-λεσμα αύτήΰ TQC άvaκάλuψηc στήν Άγγλία ήταν ή έξαφάνιση Trjc χειρωνακτικηΰ ύφαντουργίοκ; καΐ ή γρήγορη έζάπλωση Tfjc μηχανοκίνητηΰ ΰφανσηο ZTIC άρχέΰ τοϋ XIX α'ιώνα, ύπηρχαν στήν Άγγλία, σύμφωνα μέ μιά έκτί-μηση πού έγινε τότε, μισό περίπου έκατομμύριο τεχνίτες ύφαντές. Σήμερα, μέ τή γενίκευση τής μηχανοκϊνητης ϋφανσης, όλοι αύτοϊ έχουν σχεδόν έξ,αφανιστή καϊ τό 1860 δέν ύπηρχαν σ' όλη τήν Άγγλία παρά μερικέα χιλιάδες τεχνιτών ύφαντών. Άντίθετα, μισό έκατομμύριο μισθωτοϊ έργάτες συσσωρεύτηκαν στή βιομηχανία μπαμπακιοΰ.

Τό 1863, ό πρόεδρος τοϋ συμβουλίου Γλάδστων μιλα στή Βουλή γιά «μιά άπίοτευτη αϋξηση τοϋ πλούτου καί Tfjc δύναμης» τής άγγλικης βιομηχανίας, πού τήν καρπώθηκε όλη ή άστική τάΕη, χωρίς ή έργατική τάξη νά ώφεληθή τό παραμικρό. Ή άγγλική μπαμπακοβιομηχανία προμηθεύονταν τότε TIC πρώτεο ϋλες TI-|C άπό τή Νότιο Άμερική. Ή άνάπτυξη τών έργοστασίων στό Λανκασάϊρ έκανε νά γεννηθοϋν τεράστιες φυτεϊες μπαμπακιοϋ στϊς νότιες πολιτεϊες τήα Άμερικήα. Αύτό εϊχε σάν συνέπεια νά φέρουν μαύρους άπ ότήν Άφρική, πού άποτελοϋσαν μιά πάμφθηνη έργατική δύναμη, γιά νά έργαστοϋν OTIC άνθρωποκτό-νες φυτεϊες τοϋ μπαμπακιοϋ, τοϋ ίαχαροκάλαμου, τοΰ ρυΖιοϋ καϊ τοΰ καπνοϋ.

Στήν Άφρική, τό έμπόριο τών μαύρων παίρνει διαστάσεις πού δέν έχουν προηγούμενο. Όλόκληρες φυλέα κα-ταδιώκονται καϊ αίχμαλωτίζονται στό έσωτερικό TFJC «μαύ-PHC ήπείρου», γιά νά πουληθοϋν σέ έμπόρους πού, διανύOVTOC τεράστιες άποστάσεια στή θάλασσα καϊ στήν Εηρά, θά TOUQ πουλήσουν μέ τή σειρά TOUQ ατην Άμερ/κή. "Ηταν μιά πραγματική «μετανάστευση τών μαύρων».

Στό τέλος τοϋ XVIII αίώνα ύπήρχαν στήν Άμερική 697.000 μαϋροι, καί τό 1861 έφταναν τά 4 έκατομμύρια. Ή τεράστια άνάπτυΕη τοϋ δουλεμπορίου τών μαύρων καί ή έργασία τών σκλάθων στό Νότο προκάλεσαν στό Βορρα μιά όλόκληρη σταυροφορία ένάντια στήν άποτρόπαια προσ-θολή τών χριστιανικών άρχών. Στήν πραγμοτικότητα, ή μα£ική είσροή τών άγγλικών κεφαλαίων OTIC ΕΠΑ τό 1825-1860 γέννησε στό Βορρα μιά μεγάλη δραστηριότητα στήν κατασκευή σιδηροδρόμων πού βοήθησε στή δημιουργία μιας σύγχρονης βιομηχανίας, καϊ κατά συνέπεια γέννησε μιά νεοφώτιστη μπουρ£ουα£ία πού έφάρμο£ε τήν πιό σύγ χρονη μορφή έκμετάλλευσης: τή μισθωτή καπιταλιστική δουλεία.

Οί κερδοφόρες έπιχειρήσεις τών ίδιοκτητών φυτειών στό Νότο, δηου oi σκλάβοι μετά άπό 6 ή 7 χρόνια έργα-oiac πέθαιναν άπό τήν έΕάντληση, διαγεϊρανε TOUC εύσε-6εϊς noupiTavouc τοϋ Βορρδ, πού άρχιζαν νά άποδοκιμά-2ουν τή δουλεία τόσο περισσότερο όσο ή κατάσταση στό Βορρα δέν TOUC έπέτρεπε νά έγκαθιδρύσουν τόν ϊδιο παράδεισο OTIC περιοχές TOUC!

Γι' αύτό, καΐ μέ τήν παρότρυνση τών θορείων Πολι-τειών, ή δουλειά καταργήθηκε τό 1861 σ' ολη τήν έπικρά-τεια τών ΕΠΑ. Οί ίδιοχτητες φυτειών δμακ, τών όποίων τά συμφέροντα θιγήκανε περισσότερο άπό τήν κατάργηση Trjc δουλείας, άντιδράσανε άρχι'Ζονταο άνοιχτό πόλεμο. Οί βόρειες πολιτεϊες άντισταθήκανε καϊ ό έμφύλιος πόλεμος Εέσπασε. Oi πρώτες συνέπειες τοϋ πολέμου ήταν ή καταστροφή καϊ τό οίκονομικό έρείπωμα τών νοτίων πολιτειών. Ή παραγωγή καί τό έμπόριο σταμάτησαν, ή έΕαγωγή τοϋ μπαμπακιοΰ σταμάτησε. Ή άγγλική βιομηχανία βρέθηκε έτσι xcupic πρώτες ϋλεο κα'ι μιά τρομερή κρίση, πού όνομάστηκε «κρίση τοϋ μπαμπακιοΰ» Εέσπασε τό 1883. Στό Λανκασάϊρ, 250.000 έργάτες βρέθηκαν τελείως άνεργοι, 166.000 μερικά άνεργοι κα'ι μόνο 120.000 συνέχισαν ν' ά-πασχολοϋνται πλέρια, άλλά μέ μισθούς χαμηλότερουο KOTO 10 μέ 20%. Μιά τρομαχτική έΕαθλίωοη άπλώθηκε σ' δλη τήν περιοχή κα'ι σέ μιά συγκέντρωση στή Βουλή 50.000 έργάτες Ζήτησαν, σάν διέζοδο, νά TOUC έπιτραπή νά ρύ-γουν άπό τήν Άγγλία μέ TIC γυναϊκεΰ TOUC καί τά παιδιά TOUC. "Ετσι έγινε ό άποικισμόΰ Trie AuoTpaAiac ποΰ προσ-έλκυσε noAuapi9pouc έpγάτεc — άφοϋ npiv oi εύρωπαϊοι μετανάστεΰ έΕόντωσαν οχεδόν δλο τόν ίθαγενη πληθυσμό — καί ή Αύστραλϊα έγινε έτσι £vac noAoc έλΕηΰ τών ανεργων προλετάριων.

Παρ' δλ' αύτά, oi άγγλοι βιομήχανοι διαμαρτυρήθηκαν

Ζωηρά ένόντια στή μετανάοτευση «τοϋ έργατικοϋ δυναμι-κοϋ» TOUC, πού θά τό εϊχανε άνάγκη όργότερα, δταν ή 6ιο [ΐΓχανΐα θά Εεπέρναγε τήν κρίση. Άρνήθηκαν νά δώσουν OTOUC έpγάτεc τά μέσα γιά νά μεταναστέψουν' έπρεπε νά ύποστοΰν μέχρι τό τέλος τή φρίκη τηα κρίσης. "Εχοντας χάσει τήν άμερικάνικη πηγή πpoμήθειαc τοϋ μπαμπακιοϋ, ή άγγλική βιομηχανία προσπαθεϊ νά βρη άπό αλλεο. χώρες npa>T8c ύλεο. καΐ προσανατολίϋεται OTIC avaToAiK8C Ίνδίεο. Άρχίζει μιά πυρετώδικη προσπάθεια κατάχτησι-^ τών φυτειών μπαμπακιοϋ, πράγμα πού εϊχε σάν άποτέλεσμα τήν καταστροφή τοϋ παραδοσιακοϋ τρόπου, μέ τόν όποϊο ϋοϋσε καΐ τρεφόταν ό πληθuσμόc έδώ καί πολλά χρόνια καΐ πού άποτελοϋσε τή 6άση Tfjc unapEnc του. Μπροστά OTIC έλπίδες γιά Ksp6oc τών κερδοσκόπων έπρεπε ό παραδοσιακός τρόπος παραγωγήΰ νά έξαφανιστή άπό μεγάλες περιοχέα Περιορίζεται ή καλλιέργεια τοϋ ρυζιοϋ καί λίγα χρόνια άργότερα, τό 1866, μιά τρομαχτική πλημμύρα τών ποταμών καΐ ή ηείνα θερί^ουν, μόνο οτήν περιοχή Trjc Όρκα νότια τής Βεγγάληΰ, περισσότερο άπό 1 έκατομμύριο άνθρώπους Μιά δεύτερη έμπειρία έρχεται άπό τήν Αϊγυπτο. Έ-πωφελούμενος άπό τή συγκυρία πού γεννήθηκε σάν άποτέ-λεομα τοϋ πολέμου τής ύποχώρησης, ό Ίσμαήλ riaoac κα-ταλαμβάνει γρήγορα-γρήγορα TIC φuτεϊεc μπαμπακιοΰ. Μιά άληθινή έπανάσταση γίνεται OTIC αχέοεισ. ίδιοχτησίας τής aiyunTiaKric άγροτιάς. Κλέβουν άπό TOUC χωρικούΰ ένα μεγάλο μέpoc άπό τά χωράφια TOUC, τά δηλώνουν σάν 6α-σιλική περιουσία καί τά μετατρέπουν σέ άπέpavτεc φυτεΐεα Xιλιάδεc άγpότεc όδηγοϋνται μέ μαστίγια OTIC φυ-τείεc γιά νά καταοκευάσουν φράγματα, νά φτιάΕουν κανά-λια καϊ νά σπρώχνουν τά άλέτρια. Άλλά ό avnGaoiAiac THC Αίγύπτου χρεώνεται άκόμα περισσότερο OTOUC Γάλ-Aouc καϊ "AYYAOUC τραπεζίτες γιά νά 6ρή άτμοκίνητα άλέ-τρια καί άλλα ύπερσύγχρονα μηχανήματα άπό τήν Άγγλία. Αύτή ή τεράστια κερδοσκοπία καταλήγει σ' ένα χρόνο σέ πτώχευση, δταν ή είρήνη Εανάρχεται OTIC ΕΠΑ κα'ι ή τιμή τοϋ μπαμπακιοϋ πέφτει στό 1/4 airrfic πού ηταν npiv Aiyec

μέρεα Ή πτώση τοϋ μπαμπακιοϋ εϊχε οτήν Αϊγυπτο τά έ-Efjc άποτελέσματα: Νά έπιταχυνθή ή καταστροφή τηΰ πα-pa6ooiaKfjc άγροτικηΰ oii«M^iac, νά γίνουν άκόμα χει-ρότερα τά οίκονομικά Trjc Αίγύπτου καϊ τελικά ή γρήγορη κατοχή Tqc Αίγύπτου 6πό τόν άγγλικό στρατό. Στό διάστη-μα αύτό, ή ύφαντουργική βιομηχανία κάνει νέεο. προόδουα Ό πόλεμoc Tfjc Κριμαίας, διακόι-iTOVTac τό 1855 TIC ρωσι-i^c έεaγωγέc Tfjc κάνναβηΰ καί τοϋ λινοϋ, γεννα στήν ύφαντουργία Tfjc Δ. Eupdbnric μιά μεγάλη κρίση. Ή χρησιμοποίηση τοϋ μπαμπακιοϋ ύποκαθιστα δλο καϊ περισσότερο τή χρησιμοποίηση τοϋ λινοϋ.

Ταυτόχρονα, στή Ρωσία, μέ τή διάλυση τοϋ παραδο-σιακοϋ συστήματοΰ κατά τή διάρκεια τοϋ πολέμου TQC Kpipaiac, έχομε μιά πολιτική άνακατάταΕη: Ή δουλοπα-ροικία καταργεϊται καί τή θέση της παϊρνουν πιό φιλελεύ-θεpεc μopφέc έκμετάλλεuσηc, είσάγεται ή έλεύθερη άνταλλαγή και' οϊ σιδηρόδρομοι άναπτύσσονται ταχύτατα. Νέες καϊ τεpάστιεc OYop8C άνοίγονται έτσι γιά τά βιομη-χανικά προϊόντα Tqc Auoqc καϊ ή άγγλική βιομηχανία εϊ-ναι ή πρώτη πού διεισδύει στή ρωσική άγορά.

Τό 1863, μιά σειρά άπό αίματηρούΰ πολέμουΰ άνοί-γουν τό δρόμο τοϋ άγγλικοΰ έμπορίου στήν Κίνα. Ή Άγ-γλία έλέγχει τήν παγκόσμια άγορά καΐ ή ύφαντουργική THC βιομηχανία πραγματοποιεϊ TIC μισέc άπό TIC OUVOAIK8C THC έξαγωγέ^ Ή n8pio6oc άπό τό 1860 μέχρι 1870 εϊναι ή πιό κερδοφόρα γιά TOUC άγγλοικ καπιταλιστέα

Σ' αύτή τήν περίοδο, τά άγγλικά «τρέίντ-γιούνιονο> μέ έπικεφαλι^ TOUC 8PYOT8C Trjc ύφavτoupγίac γνωρίζουν τή μεγαλύτερη έπιτυχία. Παράλληλα οί έπαναστατικές ά-πόψε^ τοϋ Χαρτισμοϋ καΐ οί iδέεc τοϋ "Οουεν κερδίΖουν έδαφοΰ μέσα στό άγγλικό προλεταριάτο, ποϋ σταθεροποι-εϊται σ' ένα παραδοσιακό συνδικαλισμό. Σέ λίγο δμωc τά πράγματα άλλά£ουν. Σ' όλο τόν κόσμο, παντοϋ δπου ή Άγγλία έκανε έΕαγωγέΰ οέ ύφάσματα, μιά ντόπια ύφαντουργική βιομηχανία κάνει σιγά-σιγά τήν έμφάνισή της μέ τή σειρά της.

Άπό τό 1844 ήδη οί έΕεγέρσε^ τών πεινασμένων ύφαντουργών Trie ZiA8oiac καί Tfjc Βοημίαΰ προαναγγέλλουν τήν έπανάστααη τοϋ Μάρτη 1948. Ή βιομηχανία άνα-πτύσσεται άκόμα καί OTIC 'I5ISC TIC άποικίεΰ Tfjc Άγγλίας. Oi βαμβακουργίεΰ THC Βομβάηΰ άνταγωνιζονται οέ λίγο τήν άγγλική βαμβακουργία καί τό 1880 καταργοϋν τό μονοπώλιο Tfjc 'AYyAiac στήν παγκόσμια άγορά. TeKoc, στή Ρωσία ή άνάπτυξη Tfjc 6αμ6ακουργίαΰ έγκαινιάΖει τό 1870 τήν περίοδο Trjc μεγάληΰ βιομηχανίαΰ καϊ τών προστατευ-τικών δασμών. Γιά νά ύπερπηδηθοϋν τά τελωνειακά έμπόδια, όλόκληρα έργοστάσια μέ τό προσωπικό TOUC μεταφέρονται άπό τό Σάξ καί τό Ρόγκλαντ στή ρωσική Πολωνία, οτό Λόρντ, στό Zγκίε6c, δημιουργώνταΰ νέα βιομηχανικά κέντρα μέ άπίστευτη ταχύτητα. Τό 1880 περίπου ή έργατική άναταραχή στήν ύφαντουργική περιοχή Trie Mooxac-Βλαδιμίρ έχει σάν άποτέλεσμα νά θεσπισθοΰν οί πρώτοι νόμοι γιά τήν προστασία τών έργατών στή Ρωσία. Τό 1886 60.000 έpγάτεc τών έργοστασίων μπαμπακιοϋ στό Πέτερμπουργκ όργανώνουν τήν πρώτη μα£ική άπεργία στή Ρω-σία. Καί έννέα χρόνια άργότερα, τόν Ίούλιο τοϋ 1905, στό τρίτο κατά σειρά βιομηχανικό κέντρο, στό ACIVTC, 1 έκα-τομμύριο έργάτεΰ, μέ γερμανούΰ έπικεφαλήΰ, κινητοποιοΰνται — προανάκρουσμα Trjc μεγάληΰ pωσικής έπανάστασης

Περιγράψαμε OTIC σελίδεc ποΰ προηγήθηκαν, σέ πολύ nAciTiec γpaμμέc, 140 χρόνια ioTopiac rfQ σύγχρονιic βιομηχανίκ, ioTopiac πού διαδραματίστηκε aric πέντε ήπεί-pouc, πού συγκλόνησε έκατομμύρια άνθρώπων, πού Εεαπα άλλοϋ σέ κρίσεΐς, άλλοϋ σέ Aipouc, άλλοϋ σέ πολέμους καϊ έπαναοτάσεκ, άφήνονταΰ παντοϋ στό πέρασμά Trie 6ουνά άπό πλούτη καϊ ά,βυσσοικ έξαθλίωσης — ένα με-γάλο ποτάμι άπό αϊμα καΐ ϊδρώτα άνθρώπινηΰ έργασίαο Έξελιξεις Tfjc ibac. &ofjc, μακροχρόνια npoT08c μέ 6αθειέο. σuvέπειεc OTOUC Aaouc, άλλά πού γΓ αύτά τά ξερά νοϋμερα τών στατιστικών τοΰ διεθνοί^ έμπορίου δέ λένε τίποτα.

Ένάμιση αίώνα άπό τότε ποΰ ή μοντέρνα βιομηχανία έκανε τήν έμφάνισή THC στήν Άγγλία, ή παγκόσμια καπιταλιστική οίκονομία άναπτύχθηκε πέρα γιά πέρα πάνω οτά δεινά καϊ OTIC oi^pop8c oAnc Trjc άνθρωπότηταα Κυριάρ-χησε στόν ένα κλάδο παραγωγΡ^ ϋστερα άπό τόν άλλο, στή μιά χώρα ϋστερα άπό τήν άλλη. Μέ τόν άτμό κα'ι τόν ήλεκτρισμό, μέ τή φωτιά κα'ι τό μαχαίρι. διείσδυσε OTIC πιό μaκpuvέc πεpιoχέc Trjc YHC σώριασε όλα τά Σινικα τείχη, καϊ μέσα άπό TIC παγκόσμ^ κρίσε^ καϊ T'IC μαΖικέο περιοδιι«^ κaτaστpoφέc γέννησε τήν ταξική άλληλεγγύη τών σύγχρονων προλετάριων δλων τών χωρών. Καΐ ό γερμavόc πpoλετάpιoς, ποΰ βρίσκεται σπίτι του καί θέλει νά κερδίζη τίμια τό ψωμί του, έξαρτάται δλο καΐ περισσότερο, σέ σχέση μέ τή βελτίωση ή τή χειροτέρευση rqc Zoifc του, άπό τήν έξέλιξη της παγκόσμιας παραγωγής καϊ τοϋ διε-0vouc έμπορίου. Θά βρη ή δέν θά 6ρή δουλειά; Τό μεροκάματο θά τοϋ φτάση ή όχι γιά νά ζήση τή γυναίκα του καΐ τά παιδι άτου; Θά ύποχρεωθή νά μεϊνη πολλές μέρες τή βδομάδα σέ ύποχρεωτική άργία, ή θά κάνη ύπεpωpiες νύχτα μέρα;

Όλ' αύτά δέν εϊναι παρά μιά διαρκής έναλλαγή καταστάσεων, πού έξαρτώνται από τό ncoc θά πάη ή σοδειά τοϋ μπαμπακιοϋ OTIC ΕΠΑ, τοϋ σταριοϋ στή Ρωσία, άπό τήν άνακάλυψη νέων μεταλλείων χρυσοϋ κα'ι διαμαντιών στήν Άφρική, άπό TIC enavaoTaTiKsc avaTapax8c στή ΒραΖιλία, άπό TOUC τελωνειακοίκ φpaγμoύc, T'IC διπλωματικέΰ συγκρούσε^ καϊ TOUC πολέμοικ OTIC πέντε ήπεϊρουα

Τίποτε δέν παρουσιά^ει περισσότερο ένδιαφέρον, τϊποτε άλλο δέν παϊξει σήμερα πιό σπουδαϊο ρόλο στήν πολιτική κα'ι κοινωνική £ωή, όσο ή άντίφαση στά οίκονομικά φαινόμενα πού ένώνουν κάθε μέρα καί περισσότερο oAouc τοΰς Aaouc σέ μιά μεγάλη όλότητα καϊ στή δομή τών κρατών, πού προσπαθοΰν νά χωρίσουν τεχνητά τούς Aaouc χαράσσοντας σύνορα μέ πάσσαλους, 6oZovTac τελωνειακά έμπόδια, δημιουργώντας τό μιλιταρισμό σάν νά πρόκειται νά χωρίσουν έχθρικές χώρες

"Ολ' αϋτά εϊναι άνύπαρκτα γιά τόν Μπύχερ, τόν Σόμ-παρτ καϊ τήν παρέα τους! !Τ aCrroiic δέν ύπάρχει παρά «ένας μικρόκοσμος πού γίνεται όλο καΐ πιό τέλειος». Δέν βλέπουν πουθενά «ίδιαίτερα φαινόμενα», πού «νά διαφέ-ρουν ούσιωδώο» άπό τά φαινόμενα πού παρστηροϋνται στήν έθνική οίκονομία piac χώρας!

Τί μεγάλο αϊνιγμα στ' άλήθεια! Σέ κανένα άλλο έπιστημονικό πεδίο, έκτός άπ' αύτό Tfjc πολιτικήα οίκονομίας, δέν συνανταμε στοϋς έπίσημουα έκπροσώπους τών έπιοτη-μών τέτοια τέλεια άνικανότητα νά κατανοήσουν φαινόμενα, τών όηοίων ό apiSpoc καΐ ή καθαρότητα μέ τήν όποία έμφανίζονται γίνονται άντιληπτά άκόμα καϊ οτόν πιό απλό παρατηρητή. "Οπωο καϊ άν έχει τό πράγμα, αν crric φυσικές έπιστήμες £vac φημισμένος σθ(ρός ύποστήριΖε σήμερα δημόσια τή θέση σύμφωνα μέ τήν όποία δέν εϊναι ή γή πού γυρίΖει γύρω άπό τόν ήλιο, άλλά ό ήλιος καΐ τ άλλα άστρα πού γυρνοΰν γύρω άπό τή γή, κι' αν πρόσθετε δτι δέν ύπάρ-χουν «φαινόμενα» ποΰ νά άντιφάσκουν «ούσιωδώο μ' αύτή του τή θέση, £vac τέτοιος σοφός θά μποροϋσε νά ήταν βέβαιοο ότι θά προκαλοϋσε όμηρικά γέλια σ' δλο τόν πολιτισμένο κόσμο καί τελικά, μέ τή φροντίδα τής οίκογέ-veiac του πού άνησυχοϋσε, θά έμπαινε γιά έξετάσεις οτό ψυχιατρεϊο.

Βέβαια, πρίν άπό τέσσερκ αίώνες, δχι μόνο παρόμοιες θέσεια ήταν παντοϋ άτιμώρητα διaσπapμέvεc, άλλά καΐ δ-noioc τολμοϋσε νά έκθέση δημόσια Tie πλάνεο αϋτών τών θέσεων κινδύνευε νά βρεθη οτό Ικρίωμα. Σ' αύτή τήν έπο-χή εϊχε πρωταρχική σημασία γιά τήν καθολική έκκλησία νά πιστεύη ό κόσμος, δτι ή γή ήταν τό κέντρο τοϋ σύμπαν-TOC στήν κίνηση τών άστρων, καΐ κάθε προσ6ολή οτή φαν-ταστική αύτή θέση τής γήινηο σφαίρας οτό κοσμικό διάοτημα, ήταν συνάμα καΐ προσβολή στήν πνευματική τυραννία πού έΕασκοϋοε ή έκκλησία καϊ στά συμφέροντά της σ' δλη τή γη. Σ' αύτή τήν έποχή oi φυσικέο έπιοτημες ήταν τό νευραλγικό σημεϊο τοϋ ύπάρχοντος κοινωνικοϋ κατεστημένου και ή μυστικοποίησή TOUC ήταν ένα άναγκαϊο μέσο γιά τήν καταπίεση.

Σήμερα, κάτω άπό τήν κυριαρχία τοϋ κεφαλαίου, τό νευραλγικό σημεϊο τοϋ σημερινοϋ κοινωνικοϋ συοτήματος δέν θρΐσκεται πιά στό δόγμα γιά τή θέση τής γής στό ούράνιο σύστημα, άλλά στή δοΕασία γιά τήν άποστολή τοϋ άστικοϋ κατεστημένου στή γή. Kai έπειδή σήμερα oi τυφλές δυνάμεις τής παγκόσμιας οίκονομϊας γεννανε κρίσεις καΐ άρχίζουν άπό τώρα νά προβάλλουν στόν όρί£οντα oi θύελλες πού θά σαρώσουν σάν άχερο τό «μικρόκοσμο» τοϋ άστικοϋ καθεοτώτος άπό τήν έπιφάνεια της γής, ή έπιστημονική «μισθοφορική φρουρά» αύτοϋ τοϋ καθεστώτος προσπαθεϊ νά τό ύπερασπισθή μέχρι τήν τελευταία του πνοή, μέXpic ότου γκρεμιστή κι' αύτή άπό TIC nuA8C του πύργου. Νά, γιατί oi άρχέΰ TQC σύγχρονης noAiTiKfjc οίκονομίας δέν εϊναι παρά μιά έπιοτημονική μυστικοποίηση γιά τό συμφέρον τήΰ pnoupZouaZiac.

V

H OIKONOMIKH ΚΡΙΣΗ

Πολλέο φορέΰ δίνουν στήν πολιτική οίκονομία τόν έξής άπλοϊκό όρισμό: Εϊναι ή «έπιστήμη τών οϊκονομικών σχέσεων άνάμεσα OTOUC άνθρώπους». Αύτοΐ πού χρησιμοποιοϋν αύτή τή διατύπωση νομί£ουν οτι μ' αύτό τόν τρόπο θά άποφύγουν νά μιλήσουν γιά «έθνική οίκονομία» καΐ παγκόσμια οίκονομία, γενικεύοντας τό πρόβλημα κατά τρόπο άόριστο καί μιλώντας μόνο γιά οϊκονομία «άνθρώπων». Μ' αύτό τόν τρόπο χάνονται μέσα στήν άοριστία, χωρϊς καθόλου νά άποσαφηνίζουν τά 2ητήματα, άλλ' άντίθετα τά μπερδεύουν άκόμα περισσότερο, δπου αύτό εϊναι δυνατόν. Τό έρώτημα λοιπόν πού μπαίνει είναι τό παρακάτω: Είναι άνάγκη, καί γιά ποιό λόγο εϊναι άνάγκη, νά ύπάρχη μιά έπιστήμη τών οίκονομικών σχέσεων «τών άνθρώπων», δηλαδή γιά ό λ ο υ c TOUC άνθρώπους, γιά δλες TIC έποχές καϊ γιά όλες TIC περιστάσεις ;

"Ac πόρωμε ένα όποιοδήποτε παράδειγμα οϊκονομι-κών σχέσεων άνάμεσα OTOUC άνθρώι-iouc δσο τό δυνατό πιό άπλό καϊ πιό σαφές. "Ac μεταφερθοϋμε στήν έποχή δπου ή σύγχρονη παγκόσμια οίκονομία δέν ύπήρχε άκόμα, δπου τό έμπόριο δέν ανθι£ε παρά μόνο OTIC πόλεΐΰ, ένώ OTIC έπαρχίεΰ κυριαρχοϋσε ή φυσική οίκονομία, δηλαδή παραγωγή γιά TIC άμεσεΰ άνάγκεΰ τόσο στά μεγάλα άγροκτήματα όσο καί στά μικροχώραφα τών χωρικών. "Ac πάρωμε γιά παράδειγμα τήν κατάσταση πού έπικρατοϋσε τό 1850 στήν Ανω Σκωτία, όπωc τήν περιγράφει ό Ντού-γκαλντ Στιούαρτ:

«Σύμφωνα μέ τή Στατιστική Έπετηρίδα, εΐδαν κάποτε σέ μερικέΰ n8pioxsc Tfjc "Ανω Σκωτίο^, νά καταφτά-νουν Svac μεγάλοχ; άpιθμόc βοσκών καϊ μικροχωρικών μέ TIC Yuvaii«:c TOUC κα'ι τά παιδιά TOUC, (popcovTac παπούτσια πού οί ϊδιοι έφτιαΕαν έπεΕεργαζόμενοι δέρ-ματα, ντυμένοι μέ ροϋχα πού ήταν φτιαγμένα μέ τά ϊδια TOUC τά χέρια άπό μαλλί, πού οί 'ίδιοι έβγαζαν άπό τά πρόβατα ή άπό λινό, πού oi ϊδιοι εΐχαν καλλιεργή-σει. Στό ράψιμο τών ρούχων TOUC δέν ύπήρχε οϋτε ένα πράγμα πού νά τό εϊχαν άγοράσει, έκτόΰ άπό σου-6λιά καϊ 6ελόvεc καί όρισμένα άλλα σιδερένια έργαλεϊα πού χρησιμοποιοϋσαν στήν ύφανσΓ). Τά χρώματα τά εϊχαν φτιάξει μόvεc TOUC oi Yuvaii^c άπό έκχυλί-σματα θάμνων καΐ φυτών κλπ..... (*)

'Ή ac πάρωμε γιά παράδειγμα καλύτερα τή Ρωοία, ό-που πρίν άπό λίγο σχετικά καιρό — στό T6AOC τοϋ 1870 — ύπήρχε άκόμα μιά άγροτική οίκονομία μέ παρόμοια μορφή:

«To £6acpoc πού καλλιεργοϋν (οί χωρικοΐ THC περιο-XHC Βιάζμα στήν έπαρχία τοϋ Σμολένσκ), TOUC προμη-θεύει τήν τροφή, τά ροϋχα καΐ σχεδόν όλα τά χρεια-ζούμενα γιά τή Ζωή TOUC: TO ψωμί, TIC πaτάτεc, τό γάλα, τό κpέac, τά αύγά, τό λινό ϋφασμα, τά σεντό-νια, τά δέρματα καΐ τά μαλλιά γιά Ζεστα ροΰχα... Δέν άγοράζουν μέ χρήματα παρά μπότεc καϊ όρισμένα άλλα μικροείδη ρουχισμοϋ. όπωc κασκέτα, Ζώνεΰ, γάντια

(1) 'Αναφέρεται dnto τόν Κάρλ Μάρξ στό II τόμο τοΰ «Κεφαλαίου».

καϊ μερικά χρήσιμα μαγειρικά σκεύη, όπως πιάτα, πήλινα, μαγγάλια, κατσαρόλεα καί ΰλλα συναφή εϊδη»,

Σήμερα ύπάρχουν άκόμα τέτοιεα άγροτικές οϊκονο-μίες στή Βοσνία, στήν ΈρΖεγοβίνη, οτή Σερβία, στή Δαλματία. "Αν θέλαμε νά κάναμε TIC συνηθισμένεΰ έρωτήσεΐΰ τών καθηγητάδων σ' ένα τέτοιο χωρικό Tfjc Ανω Σκω-Tiac, TQC Paxriac, Tfjc Booviac ή Tn.c Σερβίαΰ, σ'δ,τι άφορα τό «σκοπό Tfjc οίκονομίαΰ», τή «γέννηση καϊ διανομή τοϋ πλούτου», θά μδο. κύττα^ε έκπληκτοΰ μέ όρθάνοιχτα μάτια. Γιατί καϊ γιά ποιό λόγο δουλεύομε έγώ καϊ ή οίκογένειά μου ή, κατά τήν έκφραση τοϋ καθηγητή, ποιοΐ «λό-γοι» μαο. κάνουν νά άπασχολούμαστε μέ τήν «οίκονομία•» θά ρώταγε.

Καλά, δέν καταλαδαίνετε πρέπει όπωσδήποτε νά Ζήσωμε, γιατί οί φασιανοϊ δέν πέφτουν ψητοϊ καΐ οΰρανοκατέβατοι στό στόμα μας. "Αν δέν δουλεύαμε, θά πεθαι'-ναμε άπό τήν πείνα. Δουλεύομε λοιπόν γιά νά μποροϋμε νά Ζούμε, νά τρώμε, νά ντυνόμαστε στοιχειωδώς καϊ νά έχομε μιά σκεπή πάνω άπό τό κεφάλι μας. Τί παράγομε, τί «κατεύθυνση» δίνομε στήν έργασία μας; Νά μιά άλλη άνόητη έρώτηση! Παράγομε ό,τιδήποτε έχομε άνάγκη γιά νά Ζήσωμε, ό,τιδήποτε μιά οίκογένεια τοϋ χωριοϋ έχει ά-νάγκη γιά νά Ζήση. Καλλιεργοΰμε στάρι, σϊκαλη, βρώμη καϊ κριθάρι, φυτεύομε πατάτες, μεγαλώνομε, άνάλογα μέ τήν περίπτωση, άγελάδες καΐ πρόβατα, κόττεΰ κα'ι πάπιεο Τό χειμώνα οι' γυναϊκες πλέκουν, κι' έμεϊς οί άντρεα κόβουμε Εύλα μέ τό τσεκούρι καί φτιάχνομε μέ τό πριόνι καϊ τό σφυρΐ 6,τι χρεισΖεται γιά τό οπίτι. «Άγροτική οίκονομία», «βιοτεχνική οίκονομία», δπως θέλετε πέστε το, όπωσδήποτε δμωα λίγα άπ' αύτά τά πράγματα πρέπει νά έχομε πάν-τα, γιατί τά χρησιμοποιοϋμε στίς δουλειέα τοϋ άγροϋ καί στό σπίτι.

Πώς «καταμερίζωμε» αύτές TIC έργασίες; Νά μιά άλ-λη περίεργη έρώτηση. Οί άντρες φυσικά κάνουν TIC δουheibQ ποΰ άπαιτοϋν μιά άντρική δύναμη, οί γυναίκεΰ άσχο-λοϋνται μέ τό σπίτι, TIC άγελάδεΰ καΐ τά πουλερικά, ένώ τά παιδιά θοηθοϋν έδώ κι' έκεϊ. "Η μήπακ: νομί2ετε δτι Θ6 στέλνω τή γυναίκα μου νά κόψη Ηύλα κι' έγώ θά κάθομαι ν' όρμέγω TIC άγελάδε^

(Ό φτωχόΰ άvθpωπoc δέν Εέρει — καϊ γι' αύτό τό προσθέτομε έμεκ; άπό τήν πλευρά μαζ — ηώο. σέ πολλούα πpωτόγovouc Aaouc, π.χ. OTOUC Ίνδιάνοικ: Trie BpaZiAiac, εϊναι άκριβύκ οί γυναϊκεΰ έκεivεc ποΰ κόβουν Εύλα οτό 6aooc, βρίσκουν pi&c καί μαζεύουν φροϋτα, ένώ OTOUC Aaouc Trie Άφρικήΰ καί TQC 'Aoiac οί βοσκοϊ όχι μόνο θό-σκουν τά κοπάδια μά καί τ' άρμέγουν. Μποροϋμε άκόμα καϊ σήμερα, νά δοϋμε στή Δαλματία τή γυναίκα φορτωμένη μέ βαριά Εύλα στήν πλάτη καΐ τόν άντρα Tn.c ν6 περπατα δίπλα vTOupoc, καθάλλα σ' ένα γάϊδαρο, Kanvi£ovTac άρει-μάνια τήν πίπα του). AUTOC ό «καταμερισμί^ Tfjc έργα-oiac» φαίνεται σ' αύτόν τόσο φυσικόΰ, όσο φαίνεται φυ-σικό στό χωρικό μac νά κόβη ξύλα κι' ή γυναι'κα του νά άρμέγη TIC άγελαδες.

Κι' έπειτα: μέ ρωτατε τί όνομάΖω «πλοΰτο» μου; Μά όλα τά παιδιά τοϋ χωριοϋ καταλαδαίνουν τϊ έννοώ! Εϊναι nAouoioc ό χωρικόΰ ηού oi OITO6OACUV8C του εϊναι γεμδ-τοι, ό orauAoc γεμάτoc, τό κοπάδι μέ τά πρόβατα μεγάλο, τό κοτέτσι πολυάριθμο. Φτωχόΰ εϊναι aUToc πού άπό τό Πάσχα καϊ μετά δέν εχει άλεύρι, πού όταν βρέχει τό νερό πέφτει έπάνω του μέσα άπό τή σκεπή.

Άπό τί έξαρτάται ή «αϋξηση τοϋ πλούτου» μου; Γιατί αύτή ή έρώτηση; "Αν εϊχα ένα μεγαλϋτερο κομμάτι εϋφοPHC YHC θά ήμουν φυσικά πιό nAouoioc, κι' αν τό καλοκαίρι ό θεόΰ κάνει ρίχνει ένα δυνατό χαλάίι, θά έχομε γίνει όλοι στό χωριό φτωχοί μέσα σέ 24 (Spec.

Δείζαμε μέχρι τώρα nu>c θά μποροϋσε νά άπαντήση ό χωρικός μας OTIC oopec έρωτήσεκ Trjc πολιτικήΰ οίκο-voμiac, άν καΐ εϊμαοτε σίγουροι δτι ό καθηγητής πού θα έρχότανε μέ τό καρνέ του κα'ι τό στυλό του έτοιμος γιά νά κάνη μιά έπιστημονική έρευνα, πρϊν κάν φτάση TIC μισέc έρωτήσεις θά έφευγε άπό κεΐ ποϋ ήρθε. Στήν πραγματικότητα, όλεο οί συνθήκες μιδς τέτοιας άγροτικης οίκονομίας εϊναι τόσο άπλές κα'ι τόσο ξάστερες, πού ή άνάλυσή TOUC μέ τό νυστέρι τής noAmKfjc οίκονομίας δίνει τήν έν-τύπωση μιδα στείρας άνούσιας προσπάθειαο. Μπορεϊ, βέβαια, κάποιος νά μας πη πώc διαλέΕαμε ϊοωο. ασκημο παρά-δειγμα, παίρνοντας μιά μικρή γεωργική οίκονομία πού μπορεί νά στηριχθή OTIC δυνάμεις της, καί Trjc όποίας ή ύπερβολική άπλότητα όφείλεται στή φτώχεια τών μέσων πού διαθέτει καί στίς μικρέο rrQ διαστάσεις.

"Ac πάρωμε λοιπόν ένα άλλο παράδειγμα: "Ac άφήσωμε τή μικρή οίκονομία τοϋ χωριοϋ νά φυτοΖωή σέ μιά χαμένη άκρη και ac στρέψωμε τή ματιά μac OTIC κορφέΰ piac ίσχυρήΰ aUTOKpaTopiac, aUTqc τοϋ Καρλομάγνου. ΑύTOC ό aUTOKpaTopac, τοϋ όποίου ή αύτοκρατορία OTIC 6ρχέc τοΰ IX αίώνα ήταν ή πιό ίσχυρή ο" όλη τήν Εύρώπη, ποΰ γιά νά έπεκτείνη καϊ νά σταθεροποιήση τήν αύτοκρα-τορϊα του όργάνωσε περισσότερεΰ άπό πενήντα στρατιωτικέc έπιχειρήσε^ καϊ εΐχε βάλει κάτω άπό τό σκήπτρο του όχι μόνο τή σημερινή Γερμανία άλλά καί τή Γαλλία, τήν Ίταλία, τήν Έλβετία, τήν Ίσπανία, τήν Όλλανδία καϊ τό Βέλγιο, πρόσεχε πολύ, παρ' όλ' αύτά, τήν οίκονομική κα-άσταση τών περιοχών του καϊ τών άγροκτημάτων του. Εϊ-χε μέ τά ϊδια του τά χέρια συντάξει ένα νομοθέτημα άπό 70 napaypaipouc πού άφοροΰσε TOUC OIKOVOPIKOUC κανόvεc έκμετάλλεuσηc τών άγροκτημάτων του: Τό περίφημο CAPITULARE DE VILLIS (Νόμοι γιά τά άγροκτήματα), κείμενο πού διασώθηκε μέχρι σήμερα οτό πέρασμα Tqc i-OTopiac μέσα στή σκόνη καϊ στή μούχλα τών όρχείων. AUTO τό ντοκουμέντο πρέπει νά τό προσέξωμε γιά δυό λόγους: Πρώτα-πρώτα γιατΐ τό μεγαλύτερο μέροΰ άπό τά ύποστατικά τοϋ Καρλομάγνου έγιναν άργότερα σπουδαϊες noAeic THC αύτοκρατορίαΰ, oncac τό ΑϊΕ, ή Κολωνία, τό Μό-ναχο, ή Μπάλ, τό Στρασβοϋργο, κα'ι αύτό συνέβη καί σε πoλλέc άλλεc πόλε^ πού παλαιότερα ήταν άγροχτήματα τοϋ αύτοκράτορα Καρλομάγνου.

Κατά δεύτερο λόγο, γιατϊ τά οίκονομικά συστήματα πού θέσπισε ό KapAopaYvoc χρησϊμευσαν σάν μοντέλλα σ1 όλα τά μεγάλα λαϊκά ή θρησκευτικά κράτη πού γεννήθηκαν OTIC άpχέc τοϋ μεσαίωνα.

Τά ύποστατικά τοϋ Καρλομάγνου ξανάπαιρναν TIC παpaδόσειc Trie apxaiac Pcbpnc καΐ Trjc έξευγενισμένης 2a)rjc τών πλουσίων γαιοκτημόνων, γιά νά TIC μεταφυτέψουν στό παρθένο έδaφoc Trie vέac πολεμικίής γεpμavικής τάξης τών εύγενών — καϊ άπό τήν άποψη αύτή oi πpoδιaγpaφέc του πάνω στήν καλλιέργεια τών άμπελιών, τών φρούτων καΐ τών λαχανικών, στήν κηπουρική, στήν κτηνοτροφία, στήν όρνιθοτροφία κλπ. άποτελοϋσαν μιά πράΕη πολιτισμού μεγάλΓ^ σημασίαα "Ac έΕετάσωμε λοιπόν αύτό τό ντο-κουμέντο. Ό μεγάλoc αύτοκράτορας άπαιτεϊ πριν άπ' όλα νά τόν ύπηρετοϋν τίμια και νά έφαρμόζουν TIC έvτoλέc του σ' oAouc TOUC τομε^ γιά νά προστατευθοϋν έτσι άπό τήν έΕαθλίωση. Δέν πρέπει οί άνθρωποί του νά έργά2ων-ται περισσότερο άπ' ότι TOUC έπιτρέπουν oi ibiec TOUC oi δυνάμεκ, στήν περίπτωση δέ πού δουλεύουν καί τή νύχτα πρέπει νά TOUC δίνεται άποζημίωση.

ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ


ΕΔΩ