ΤΡΟΤΣΚΙ: ΔΥΟ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΜΠΟΥΧΑΡΙΝ

ΔΥΟ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΜΠΟΥΧΑΡΙΝ

Η επαναθεμελίωση του επαναστατικού κομμουνιστικού κινήματος διεθνώς, και στην Ελλάδα, περνά μέσα από την αντιμετώπιση των μεγάλων ιδεολογικών πολιτικών ζητημάτων της εποχής μας. Η μελέτη του τι έγινε στη Σοβιετική Ένωση, του "πού βρίσκεται και πού πάει" η χώρα του Οκτώβρη, κι η πάλη για μια νέα επανάσταση ενάντια στην καπιταλιστική παλινόρθωση είναι ζητήματα κρίσιμα για το μέλλον του παγκόσμιου σοσιαλισμού. Το ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ έχει δημοσιεύσει - και συνεχίζει να δημοσιεύει - αναλύσεις και άρθρα γύρω από την (πρώην) ΕΣΣΔ. Θέλουμε να ανοίξουμε την πιο πλατειά θεωρητική συζήτηση γύρω από αυτά τα ζητήματα. Οι στήλες της Ιστοσελίδας μας είναι ανοιχτές σε αναλύσεις που ίσως γίνονται από διαφορετική σκοπιά, ίσως διαφοροποιούνται από τις δικές μας θέσεις και αναλύσεις. Πιστεύουμε όμως πώς μια καλή θεωρητική συζήτηση είναι πάντα καλοδεχούμενη. Σήμερα δημοσιεύουμε ΔΥΟ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΤΟ ΝΙΚΟΛΑΪ ΜΠΟΥΧΑΡΙΝ που έγραψε ο ΛΕΩΝ ΤΡΟΤΣΚΙ το 1926.

8 Γενάρη 1926

Νικολάϊ Ιβάνοβιτς,

Θα θυμάσαι ίσως ότι, πριν δύο χρόνια, στη διάρκεια μιας συζήτησης του Πολιτικού Γραφείου στο σπίτι μου, είπα ότι η μάζα του κόμματος του Λένιγκραντ ήταν φιμωμένη περισσότερο από οπουδήποτε αλλού. Αυτή την έκφραση (oμολογώ πολύ σκληρή) την χρησιμοποίησα σ΄ ένα στενό κύκλο, όπως ακριβώς χρησιμοποίησες κι εσύ στο προσωπικό σου σημείωμα τις λέξεις: "υπερβολική δημαγωγία". Τίποτα ωστόσο δεν εμπόδισε το σχόλιό μου, σχετικά με το φίμωμα της μάζας του κόμματος από τον κομματικό μηχανισμό του Λένινγκραντ, να μεταδίδεται σε συναντήσεις και μέσα από τον Τύπο. Αυτό είναι ένα ειδικό θέμα και - ελπίζω - όχι ένα προηγούμενο... Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πράγματι είχα αντιληφθεί την κατάσταση; Σ΄ αντίθεση με μερικούς συντρόφους, την είδα ένα κι ενάμισι χρόνο, και δύο και τρία χρόνια πρωτύτερα. Στην ίδια συνάντηση, είχα σχολιάσει ότι τα πάντα πηγαίναν περίφημα στο Λένινγκραντ πέντε λεπτά προτού μετατραπούν σε πολύ άσχημα. Αυτό είναι δυνατό μόνο με ένα καθεστωτικό υπερμηχανισμό.

Γιατί λες ότι δεν είδα την αληθινή κατάσταση των πραγμάτων; Πράγματι, δεν θεωρούσα ότι το Λένινγκραντ ήταν ξεκομμένο από την υπόλοιπη χώρα μ΄ ένα αδιαπέραστο φράγμα. Η θεωρία ενός "αρρωστημένου Λένινγκραντ" και μιας "υγιούς χώρας", που έπιανε πολύ την εποχή του Κερένσκι, ποτέ δεν υπήρξε θεωρία μου. Είπα, κι επαναλαμβάνω τώρα, ότι, τα ίχνη του γραφειοκρατισμού στο μηχανισμό - χαρακτηριστικό για όλο το κόμμα - είχαν βρει την ακραία έκφρασή τους στο καθεστώς του κόμματος του Λένινγκραντ. Πάντως, πρέπει να προσθέσω ότι σ΄ αυτά τα δυόμισι χρόνια (δηλ. από το φθινόπωρο του 1923) οι γραφειοκρατικές τάσεις του μηχανισμού έχουν μεγαλώσει στο έπακρο, όχι μόνο στο Λένινγκραντ αλλά σ΄ ολόκληρο το κόμμα.

Αναλογίσου προς στιγμή αυτό το γεγονός: η Μόσχα και το Λένινγκραντ, δυο κύρια προλεταριακά κέντρα, δέχονται ταυτόχρονα και προσέτι παμψηφεί (σκέψου το παμψηφεί!) στα τοπικά συνέδρια των κομμάτων τους δύο ψηφίσματα ενάντια το ένα στο άλλο. Και αναλογίσου κι αυτό: ότι η επίσημη γνώμη του κόμματος, εκπροσωπημένη από τον τύπο, δεν στέκεται καθόλου σ΄ αυτό το αληθινά πρωτοφανές γεγονός. Ποιες είναι αυτές οι ειδικές (;) κοινωνικές (;) συνθήκες στο Λένινγκραντ και τη Μόσχα, που επιτρέπουν μια τέτοια δραστική και "παμψηφεί" πολιτική αντίθεση; Κανένας δεν ενδιαφέρεται γι΄ αυτά και δεν αναρωτιέται... Ποια είναι λοιπόν η εξήγηση; Μόνο αυτό, ότι ο καθένας λέει στον εαυτό του ψιθυριστά: Η 100% αντίθεση του Λένινγκραντ προς τη Μόσχα είναι η δουλειά του μηχανισμού. Αυτή, Νικολάϊ Ιβάνοβιτς, είναι η ουσία της "αληθινής κατάστασης των πραγμάτων".

Αλλά το Λένινγκραντ δεν είναι το μόνο, που έπεσε στην "καθημερινή ρουτίνα". Τον περασμένο χρόνο είχαμε, από τη μια μεριά, την υπόθεση της Τσίτα, και από την άλλη, αυτή στο Χέρσον. Φυσικά, εσύ και εγώ καταλαβαίναμε ότι οι παρεκτροπές της Τσίτα και του Χέρσον είναι εξαιρέσεις ακριβώς γιατί φτάνουν στ΄ άκρα. Αλλ΄ αυτές οι εξαιρέσεις δεν είναι συμπτωματικές. Θα μπορούσαν τα πράγματα που συνέβησαν στην Τσίτα να μην είχαν συμβεί αν δεν είχαν δώσει οι κορυφαίοι της Τσίτα μια ειδική δεσμευτική αμοιβαία αμνηστία, ο ένας στον άλλο, ανεξάρτητα από τη βάση. Διάβασες την αναφορά της ανακριτικής επιτροπής του Σλίχτερ πάνω στον Χερσονοβισμό; Το ντοκουμέντο είναι σε μεγάλο βαθμό διαφωτιστικό - όχι μόνο γιατί χαρακτηρίζει μερικούς από το Χερσονοβικό προσωπικό, αλλά γιατί χαρακτηρίζει επίσης μερικές απόψεις όλου του καθεστώτος του κόμματος.

Στο ερώτημα, γιατί όλοι οι τοπικοί κομμουνιστές, που είχαν επίγνωση των εγκλημάτων των υπεύθυνων εργατών, σιωπούσαν επί δύο-τρία χρόνια, ο Σλίχτερ πήρε την απάντηση: "Για προσπάθησε να πεις τίποτε - θα χάσεις τη δουλειά σου, θα σε κλωτσήσουν σε κανένα χωριό κλπ". Παραπέμπω βέβαια από μνήμης, αλλά αυτή είναι η ουσία. Κι ο Σλίχτερ αναφωνεί σ΄ αυτό: "Πώς; Μέχρι σήμερα μόνο οι αντίθετοι μας έλεγαν ότι γι΄ αυτή ή την άλλη γνώμη τους, τους μετέθεταν με το έτσι θέλω (;!) από τα πόστα τους, τους ρίχναν στα χωριά κλπ. Τώρα, ακούμε από μέλη του κόμματος ότι δεν διαμαρτύρονται ενάντια σε εγκληματικές πράξεις των ηγετών συντρόφων από φόβο μη μετατεθούν, μη τους ρίξουν σε χωριό, μη τους διώξουν από το κόμμα κλπ., κλπ"...Αναφέρομαι σ΄ αυτά πάλι από μνήμης.

Γνωρίζω ότι, μερικοί σύντροφοι, πιθανώς και εσύ μέσα σ΄ αυτούς, είχαν εφαρμόσει μέχρι πρόσφατα αυτό το σχέδιο: δίνανε στους εργάτες στους πυρήνες τη δυνατότητα να κριτικάρουν τα εργοστασιακά, σωματειακά και περιφερειακά ζητήματα και, ταυτόχρονα, συντρίβανε αποφασιστικά κάθε "αντίθεση" που προερχόταν από τα ανώτερα στελέχη του κόμματος. Μ΄ αυτό τον τρόπο, λέγαν, θα διατηρούνταν ο καθεστωτικός μηχανισμός στο σύνολό του με την ύπαρξη μιας πλατύτερης βάσης. Αλλά αυτό το πείραμα δεν ήταν καθόλου πετυχημένο. Οι μέθοδες και οι συνήθειες του καθεστωτικού μηχανισμού διοχετεύονται αναπόφευκτα όλες από την κορυφή. Αν κάθε κριτική ενάντια στην Κεντρική Επιτροπή εξισώνεται, κάτω απ΄ όλες τις συνθήκες, σε μια φραξιονιστική πάλη για εξουσία, με όλες τις επακόλουθες συνέπειες, τότε η επιτροπή του Λένινγκραντ θα εφαρμόσει ακριβώς την ίδια πολιτική ενάντια σε αυτούς που την κριτικάρουν και βρίσκονται στη σφαίρα των πολλαπλών εξουσιών της: και κάτω από την Επιτροπή του Λένινγκραντ υπάρχουν περιοχή και περιοχή.

Όταν, το 1923, εμφανίστηκε η Αντιπολίτευση στη Μόσχα, (χωρίς τη βοήθεια του τοπικού οργανισμού και ενάντια στην αντίστασή του), ο κεντρικός και ο τοπικός μηχανισμός έριξαν μια μαγκουριά στο κεφάλι της Μόσχας λέγοντας: "Σκασμός! Δεν αναγνωρίζετε την αγροτιά"... Με τον ίδιο τρόπο κοπανάτε τώρα το Λένινγκραντ και φωνάζετε: "Σκασμός! Δεν αναγνωρίζετε τον μέσο χωρικό". Μ΄ αυτό τον τρόπο τρομοκρατείτε στα δύο κύρια κέντρα της προλεταριακής δικτατορίας τα καλύτερα προλεταριακά στοιχεία, εμποδίζοντάς τα να εκφράζουν δυνατά όχι μόνο τις απόψεις τους, σωστές είτε λαθεμένες, αλλά και την αναστάτωσή τους που αφορά τα γενικά προβλήματα της επανάστασης και του σοσιαλισμού. Στο μεταξύ, τα δημοκρατικά δικαιώματα, που έχουν δοθεί στις αγροτικές περιοχές, έχουν αναμφισβήτητα ισχυροποιηθεί και κατοχυρωθεί. Δεν βλέπεις όλους τους κινδύνους που πηγάζουν απ΄ αυτά;

4 Μάρτη 1926

Προσωπικό

Νικολάϊ Ιβάνοβιτς

Γράφω αυτό το γράμμα ιδιοχείρως (παρόλο που το έχω ξεσυνηθίσει) γιατί θα βρισκόμουν σε αμηχανία να υπαγορέψω σ΄ έναν στενογράφο αυτά που θέλω να πω. Γνωρίζεις βέβαια ότι, σύμφωνα με τη γραμμή του Ουγκλάνωφ, έχει διεξαχθεί ενάντιά μου στη Μόσχα μια μισοκρυμένη πάλη με κάθε είδους επιθέσεις και υπαινιγμούς, που διστάζω να τους χαρακτηρίσω όπως τους αξίζει.

Με κάθε λογής μηχανορραφίες - από κάθε άποψη ανάξιες και εξευτελιστικές για την οργάνωσή μας - δεν μου επιτρέπεται να μιλήσω σε συγκεντρώσεις εργατών. Ταυτόχρονα κυκλοφορούν φήμες μέσα στους εργατικούς πυρήνες ότι δίνω διαλέξεις "για τη μπουρζουαζία" και αρνούμαι να μιλήσω στους εργάτες. Άκουσε λοιπόν τι εντρυφεί σ΄ αυτό το έδαφος, και, γι΄ άλλη μια φορά, όχι τυχαία. Δίνω ένα απόσπασμα, επί λέξει, ενός εργάτη, μέλους του Κόμματος:"Στον πυρήνα μας τέθηκε το ερώτημα, γιατί κανονίζεις να δίνεις διαλέξεις επί πληρωμή... Οι τιμές για συμμετοχή σ΄ αυτές τις διαλέξεις είναι πολύ μεγάλη και οι εργάτες δεν μπορούν να τις πληρώσουν... Επομένως, μόνο η μπουρζουαζία μπορεί να τις παρακολουθεί. Ο γραμματέας του πυρήνα μας μας εξηγεί στις ομιλίες του πώς για καθένα από τα άρθρα σου και τα σχόλια σου παίρνεις επίσης αμοιβή, ότι έχεις μεγάλη οικογένεια και, λέει, έχεις δυσκολίες με τα έσοδά σου. Πρέπει ένα μέλος του Πολιτικού Γραφείου να πουλάει τα σχόλια του; κλπ., κλπ. Θα ρωτήσεις: δεν είναι αυτά περιττές ανοησίες; Όχι, με λύπη μας, δεν είναι ανοησίες. Το έχω εξακριβώσει. Πρώτα είχε αποφασιστεί να γράψουμε ένα γράμμα στην Κεντρική Επιτροπή - ή την Κεντρική Επιτροπή - υπογραμμένο από αρκετά μέλη του πυρήνα μας, αλλά μετά αποφάσισαν να μη το κάνουν, λέγοντας: "Θα μας πετάξουν έξω από το εργοστάσιο κι έχουμε κι οικογένειες"...".

Μ΄ αυτό τον τρόπο έχει καταλάβει ο φόβος έναν εργάτη, μέλος του κόμματος, γιατί άμα προσπαθήσει να εξακριβώσει μια άτιμη συκοφαντία ενάντια σ΄ ένα μέλος του Πολιτικού Γραφείου, αυτός, ένα μέλος του κόμματος, μπορεί να πεταχτεί έξω απ΄ το εργοστάσιο, και γιατί; μόνο και μόνο επειδή ακολούθησε την κομματική διαδικασία. Και ξέρεις, αν με ρωτούσε, δεν θα μπορούσα να του πω με κάθε ειλικρίνεια ότι αυτό δεν θα συνέβαινε. Ο ίδιος γραμματέας του ίδιου πυρήνα είπε, και ξανά καθόλου κατά τύχη: "Οι επιδειξίες του Πολιτικού Γραφείου το έχουν παραξηλώσει". Και ξανά, κανείς δεν τόλμησε να πει οτιδήποτε γι΄ αυτό σε κανένα - για τον ίδιο τυποποιημένο λόγο: θα μας πετάξουν έξω απ΄ το εργοστάσιο.

Άλλο ένα θέμα. Αυτός που έγραψε το παραπάνω γράμμα είναι ένας εβραίος εργάτης. Ούτε κι αυτός δεν τόλμησε να γράψει για τους "επιδειξίες που παρακινούν ενάντια στο λενινισμό". Το κίνητρο είναι το ακόλουθο. "Αν οι άλλοι, αυτοί που δεν είναι εβραίοι, σιωπούν, θα ήταν πολύ δύσκολο για μένα...". Αυτός ο εργάτης, που μου έγραψε για να με ρωτήσει αν αληθεύει ότι γυρεύω να πουλήσω τις διαλέξεις μου και τα σχόλιά μου στη μπουρζουαζία, περιμένει ότι από στιγμή σε στιγμή θα τον πετάξουν έξω από το εργοστάσιο. Αυτό είναι γεγονός. Και είμαι σίγουρος ότι θα συμβεί κάτι τέτοιο - αν όχι αμέσως, τότε σε κανένα μήνα, υπάρχουν πλήθος προφάσεις. Κι όλοι μέσα στον πυρήνα ξέρουν ότι "έτσι ήταν, κι έτσι θάναι" - και κρεμούν τα κεφάλια τους.

Μ΄ άλλα λόγια: μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος φοβούνται ν΄ αναφέρουν στα όργανα του Κόμματος την αγκιτάτσια των εκατονταρχιτών, σκεφτόμενοι ότι αυτοί είναι που θα πεταχτούν έξω κι όχι οι εκατονταρχίτες γκάνγκστερ. Θα πεις: Υπερβολή! Κι εγώ θα ήθελα να το πιστεύω αυτό. Επομένως έχω μια πρόταση να κάνω: Ας κάνουμε κι οι δυο ένα ταξίδι στον πυρήνα και να το ελέγξουμε. Νομίζω ότι, εσύ κι εγώ - δύο μέλη του Πολιτικού Γραφείου - έχουμε στο κάτω-κάτω μερικά κοινά πράγματα, αρκετά για να εξακριβώσουμε ήρεμα και συνειδητά: αν είναι αλήθεια, αν είναι δυνατόν, στο κόμμα μας, στη Μόσχα, σ΄ έναν εργατικό πυρήνα, να γίνεται ατιμωρητί προπαγάνδα φανερή και συκοφαντική, απ΄ τη μια μεριά, και αντισημιτική, απ΄ την άλλη, τίμιοι εργάτες να φοβούνται να ρωτήσουν ή να εξακριβώσουν ή να δοκιμάσουν να αρνηθούν κάθε βλακεία, γιατί θα πεταχτούν έξω στο δρόμο με τις οικογένειές τους... Βέβαια, μπορείς να μου αναφέρεις τα "καθαρά σώματα". Αλλά αυτό θα σήμαινε μόνο κλείσιμο του φαύλου κύκλου.

Θέλω να ελπίζω ότι δεν θα το κάνεις αυτό. Κι είναι ακριβώς η ελπίδα αυτή που με παρακινεί να γράψω το γράμμα τούτο.

Δικός σου

Λ. Τρότσκι