ΤΡΟΤΣΚΙ: Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΤΕΛΟΥΣ ΤΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΣΤΑΛΙΝ

Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΤΕΛΟΥΣ ΤΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΣΤΑΛΙΝ

Το τελευταίο μέρος του βιβλίου του ΛΕΩΝ ΤΡΟΤΣΚΙ "ΤΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΣΤΑΛΙΝ", δημοσιεύει σήμερα το ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ. Εμείς σαν πρόλογο να υπενθυμίσουμε ότι από την Κεντρική Επιτροπή του Μπολσεβίκικου Κόμματος το 1917, μετά τις δίκες της Μόσχας ο μόνος που επέζησε ήταν ο ΣΤΑΛΙΝ, ο εκτελεστής.

Σε όλους τους τομείς της κοινωνικής και πολιτικής ζωής η γραφειοκρατία έχει γίνει για τη χώρα αιτία εξασθένησης, ξεπεσμού και ταπείνωσης. Πρώτα - πρώτα στην οικονομία. Οι κατηγορίες για σαμποτάζ που σκορπίστηκαν άφθονα σ΄ όλες τις κατευθύνσεις αποδιοργάνωσαν τη διοίκηση. Κάθε σφάλμα, γίνεται, μόλις βρουν συμφέρον σ΄ αυτό, σαμποτάζ. Κάθε περιοχή, κάθε αχτίδα τουφέκισε τον τοπικό της Πιατάκοβ. Οι μηχανικοί των υπηρεσιών, οι αρχιεργάτες τρέμουν για τη ζωή τους. Κανείς δε δέχεται να αναλάβει οποιαδήποτε υπευθυνότητα. Μα μπορείς να τουφεκιστείς και για έλλειψη πρωτοβουλίας. Η υπερένταση του δεσποτισμού οδηγεί στην αναρχία. Η σοβιετική οικονομία έχει ανάγκη από δημοκρατία όσο και από καλές πρώτες ύλες και λιπαντικά. Το σταλινικό σύστημα δεν είναι παρά ένα καθολικό σαμποτάζ της οικονομίας.

Τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα, αν μπορούν να γίνουν χειρότερα, στον τομέα της κουλτούρας. Η δικτατορία της αμάθειας και της ψευτιάς πνίγει την πνευματική ζωή ενός λαού από 170 εκατομμύρια κατοίκους. Οι πρόσφατες δίκες, μαζί με τις εκκαθαρίσεις, άτιμες στους σκοπούς τους και στις μέθοδές τους, εγκαθίδρυσαν οριστικά τη βασιλεία της κακογλωσσιάς, του χαφιεδισμού, της αναντρίας, της αισχρότητας. Το σοβιετικό σχολείο δε διαφθείρει λιγότερο το πνεύμα του παιδιού απ΄ ότι το καθολικό σεμινάριο από το οποίον ξεχωρίζει μόνο με τη μικρότερη ευστάθειά του. Οι συγγραφείς, οι παιδαγωγοί, οι επιστήμονες, φτάνει να είναι λίγο προικισμένοι με ταλέντο και ανεξαρτησία, απειλούνται, καταδιώκονται, συλλαμβάνονται, εξορίζονται - όταν δεν τουφεκίζονται. Ο τιποτένιος γυμνοσάλιαγκας θριαμβεύει σ΄ όλη τη γραμμή. Αυτός χαρίζει στην επιστήμη το οδοιπορικό της και υπαγορεύει στις τέχνες τους κανόνες της δημιουργίας. Ο σοβιετικός τύπος ξεχύνει μιαν αποπνιχτική μυρουδιά αποσύνθεσης.

Τι θα μπορούσε να είναι πιο ατιμωτικό από την αδιαφορία της γραφειοκρατίας για το διεθνές γόητρο της χώρας; Οι άνθρωποι της διεθνούς μεγαλομπουρζουαζίας και τα επιτελεία όλων των δυνάμεων γνωρίζουν πολύ καλύτερα από τις περισσότερες εργατικές οργανώσεις, τις εξαπατημένες από τους ηγήτορές τους, τι κρύβεται πίσω από τις δικαστικές απάτες και τις εκκαθαρίσεις της Μόσχας. Πώς οι οιωνοσκόποι του καπιταλισμού πρέπει να βλέπουν μια "σοσιαλιστική" κυβέρνηση που μπλέχτηκε σε τόσο βρώμικες περιπέτειες; Όπως και νάναι, στο Βερολίνο και στο Τόκιο δεν μπορεί να αγνοούν πώς οι κατηγορίες για προδοσία, που ορθώνονται εναντίον των Τροτσκιστών και των κόκκινων στρατηγών, είναι καθαρή αερολογία. Δεν έχουμε βέβαια αυταπάτες για την ηθική της γερμανικής, της γιαπωνέζικης και άλλων κυβερνήσεων. Δεν πρόκειται να συναγωνιστούν στην εφαρμογή των δέκα εντολών, μα να εκτιμήσουν τη σταθερότητα του σοβιετικού καθεστώτος. Η κυβέρνηση της Μόσχας βγαίνει ολότελα ατιμασμένη από τις δίκες που οργανώνει. Οι εχθροί της, όπως και οι πιθανοί σύμμαχοί της, εκτιμούν τη δύναμή της πολύ πιο κάτω απ΄ ότι ήταν πριν από την τελευταία εκκαθάριση. Και η αξιολόγησή τους γίνεται, με τη σειρά της, βασικός παράγοντας στις διεθνείς ανακατατάξεις. Η κυβέρνηση της ΕΣΣΔ υποχωρεί ωστόσο βήμα προς βήμα μπροστά στον πιο αδύναμο αντίπαλό της, την Ιαπωνία. Τα άρθρα και οι κραυγαλέοι λόγοι που συνοδεύουν τις συνθηκολογήσεις δεν ξεγελούν κανένα. Η μοσχοβίτικη ολιγαρχία, κάνοντας τον πόλεμο στο εσωτερικό, δεν είναι σε θέση να τον κάνει στο εξωτερικό. Η εγκατάλειψη των νήσων του Αμούρ έλυσε τα χέρια της Ιαπωνίας απέναντι στην Κίνα. Είναι αρκετά πιθανό πώς ο Λιτβίνοφ είχε επιφορτιστεί να πει στους Γιαπωνέζους διπλωμάτες: "Κάντε ότι σας αρέσει στην Κίνα, μα αφήστε μας ήσυχους. Δε θα επέμβουμε". Η διευθύνουσα φατρία χλευάζει το κάθε τι που βρίσκεται έξω από την αυτοσυντήρησή της.

Όχι λιγότερο ολέθρια η διπλωματική δράση των γραφείων της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Ποτέ η Αγγλία και η Γαλλία δε θα κατόρθωναν να επιβάλουν στην επαναστατική Ισπανία μιαν αντεπαναστατική αστική κυβέρνηση, όπως η κυβέρνηση Νεγκρίν. Οι διπλωμάτες του Λονδίνου και του Παρισιού χρειάστηκε αυτή τη φορά να επωφεληθούν από το μεταβιβαστικό μηχανισμό της λεγόμενης Κομμουνιστικής Διεθνούς. Ο κύριος σκοπός του Στάλιν, που ζητάει να δικαιώσει την εμπιστοσύνη της αγγλογαλλικής μπουρζουαζίας, είναι να εμποδίσει τους εργαζόμενους της Ισπανίας να μπουν στο δρόμο της σοσιαλιστικής επανάστασης. Η βοήθεια που έδωσε η Μόσχα στην κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου της Ιβηρικής Χερσονήσου είχε για όρο την απαίτηση για μια πιο ενεργητική καταστολή του επαναστατικού κινήματος. Οπως έπρεπε να το περιμένει κανείς, η πάλη εναντίον των εργατών και χωρικών στα μετόπισθεν φέρνει άφευκτα την ήττα στο μέτωπο. Απέναντι στο Φράνκο, η μοσχοβίτικη καμαρίλα είναι το ίδιο ανίσχυρη όσο κι απέναντι στο Μικάδο. Και όπως στην ΕΣΣΔ ο Στάλιν έχει ανάγκη από αποδιοπομπαίους τράγους για να φορτώσει πάνω τους τις δικές του αμαρτίες, έτσι οι ήττες που προκάλεσε στην Ισπανία η αντιδραστική πολιτική στα μετόπισθεν τον υποχρέωσαν να ζητήσει τη σωτηρία στην εξόντωση της επαναστατικής πρωτοπορίας.

Οι μέθοδες του αμαλγάματος και της κιβδηλείας, επεξεργασμένες στη Μόσχα, μεταφέρθηκαν ατόφιες στη Βαρκελώνα και στη Μαδρίτη. Οι ηγέτες του ΠΟΥΜ (σσ Εργατικό Κόμμα Μαρξιστικής Ενοποίησης) που μονάχα για οπορτουνισμό και αναποφασιστικότητα απέναντι στη σταλινική αντίδραση θα μπορούσαν να κατηγορηθούν, χαρακτηρίστηκαν μονομιάς "τροτσκιστές" και, εννοείται, σύμμαχοι του φασισμού. ΟΙ πράκτορες της Γκεπεού στην Ισπανία "ανακάλυψαν" γράμματα γραμμένα με συμπαθητική μελάνη που τα είχαν οι ίδιοι φαμπρικάρει και καταδείχνανε, σύμφωνα με τους κανόνες της μοσχοβίτικης απάτης, το σύνδεσμο των επαναστατών με το Φράνκο. Δεν λείπουν άθλιοι για αιματηρά έργα. Ο πρώην επαναστάτης Αντόνοβ - Οβσέενκο, που μετάνιωσε στα 1927 για τις αντιπολιτευτικές του αμαρτίες και κυριεύτηκε στα 1936 από θανατερή αγωνία στην ιδέα μήπως καθίσει ο ίδιος στο σκαμνί, είχε γράψει στην "Πράβδα" πώς ήταν έτοιμος να τουφεκίσει τους τροτσκιστές "με τα ίδια του τα χέρια". Τον έστειλαν λοιπόν στη Βαρκελώνα, με την ιδιότητα του πρόξενου, λέγοντάς του με τι να καταπιαστεί. Η σύλληψη του Νίν (σ.σ. Αντρέας Νίν, γραμματέας του ΠΟΥΜ, παλιός Ισπανός Επαναστάτης και πρώην πρόεδρος της Κόκκινης Συνδικαλιστικής Διεθνούς) με κατηγορία ολοφάνερα ψεύτικη, η απαγωγή του Νίν και η μυστηριώδης δολοφονία του είναι έργα του Αντόνοβ - Οβσέενκο (σ.σ. Παρ΄ όλα αυτά ο Αντόνοβ - Οβσέενκο δε γλίτωσε τελικά από το μαχαίρι του Στάλιν). Μα η πρωτοβουλία δεν ανήκει βέβαια σ΄ αυτόν: επιχειρήσεις τόσο σημαντικές αποφασίζονται μονάχα με διαταγή του γενικού γραμματέα της Κεντρικής Επιτροπής...

Ο Στάλιν έχει ανάγκη από αμαλγάματα στην Ευρώπη για να αποστρέψει την προσοχή από τη βασικά αντιδραστική διεθνή πολιτική του και για να επικυρώσει τα πάρα πολύ χοντροκομμένα αμαλγάματά του στην ΕΣΣΔ. Το παραμορφωμένο πτώμα του Νίν θα του χρησιμεύσει για ν΄ αποδείξει... πώς ο Πιατάκοβ πήγε στο Όσλο. Αυτού του είδους υποθέσεις δεν περιορίζονται στην Ισπανία. Προπαρασκευάζονται από καιρό ανάλογες υποθέσεις σε άλλες χώρες. Ο Γερμανός εξόριστος Αντον Γκρίλεβιτς, παλιός άμεμπτος επαναστάτης, πιάστηκε στην Τσεχοσλοβακία σαν ύποπτος... για συνεννόηση με τη Γκεστάπο. Ο φάκελος της κατηγορίας, που χωρίς καμιά αμφιβολία κατασκευάστηκε από τη Γκεπεού, παραδόθηκε ολοέτοιμος στην τσέχικη αστυνομία την ολοέτοιμη γι΄ αυτή την υπηρεσία (σ.σ. Αυτό επιβεβαιώθηκε ολότελα από τον Ιγνάτιο Ράϊς, Πολωνό κομμουνιστή, επιφορτισμένο με εμπιστευτικές αποστολές στο εξωτερικό από τη σοβιετική κυβέρνηση. Ο Ράϊς είχε έρθει σε ρήξη με τη Μόσχα τον Ιούλη του 1937 και είχε περάσει στην Αριστερή Αντιπολίτευση, δημοσιεύοντας στον τύπο μια διαμαρτυρία γεμάτη αγανάκτηση για τη σφαγή των παλιών μπολσεβίκων. Ο Ιγνάτιος Ράϊς δολοφονήθηκε στις 4 Σεπτέμβρη 1937 κοντά στη Λωζάνη από πράκτορες της Γκεπεού. Στις σημειώσεις που άφησε εξηγεί, ανάμεσα σ΄ άλλα, πως η υπόθεση Γκρύλεβιτς σκηνοθετήθηκε ολοκληρωτικά από την Γκεπεού και πώς ο Στάλιν είχε εκδηλώσει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον γι΄ αυτήν, τηλεφωνώντας ο ίδιος επανειλημμένα στον αρχηγό της Γκεπεού Γιέζοβ). Οι τροτσκιστές, αληθινοί ή υποτιθέμενοι, καταδιώκονται προπαντός στις χώρες που είχαν την ατυχία να πέσουν κάτω από την εξάρτηση της Μόσχας, Ισπανία, Τσεχοσλοβακία. Αυτό δεν είναι παρά η αρχή. Χάρη στις διεθνείς περιπλοκές, χρησιμοποιώντας ο Στάλιν το προσωπικό της Κομμουνιστικής Διεθνούς που είναι έτοιμο για όλα και τους πόρους από μιαν αυξανόμενη παραγωγή χρυσού, υπολογίζει να τα καταφέρει να επιβάλει τις μέθοδές του και σε άλλες χώρες. Παντού η αντίδραση δε ζητάει παρά πώς να απαλλαγεί από τους επαναστάτες, προπαντός αν μια ξένη κυβέρνηση, με επαναστατική επίφαση η ίδια, επιφορτίζεται να διαπράξει απάτες και δολοφονίες, με τη συνδρομή ξένων "φίλων" πληρωμένων από τον προϋπολογισμό της.

Ο σταλινισμός είναι η μάστιγα της ΕΣΣΔ και η λέπρα του διεθνούς εργατικού κινήματος. Δεν είναι τίποτα στο πεδίο των ιδεών. Αυτή η τρομακτική μηχανή εκμεταλλεύεται ακόμα το δυναμισμό της πιο μεγάλης κοινωνικής επανάστασης και την παράδοση του νικηφόρου ηρωισμού της. Από το δημιουργικό ρόλο της επαναστατικής βίας σε μιαν ορισμένη στιγμή της Ιστορίας, ο Στάλιν, με τη μετριότητα που τον χαρακτηρίζει, κατάληξε στην παντοδυναμία της βίας γενικά. Χωρίς να το αντιλαμβάνεται ο ίδιος, πέρασε από την επαναστατική βία εναντίον των εκμεταλλευτών στην αντεπαναστατική βία εναντίον των εργαζομένων. Έτσι συντελείται, κάτω από τις παλιές φόρμουλες, η διάλυση της Οχτωβριανής Επανάστασης.

Κανένας - και δεν κάνω εξαίρεση ούτε για τον Χίτλερ - δεν κατάφερε στο σοσιαλισμό τόσο θανάσιμα χτυπήματα. Ο Χίτλερ χτυπούσε τις εργατικές οργανώσεις από έξω. Ο Στάλιν τις χτυπάει από μέσα. Ο Χίτλερ καταστρέφει το μαρξισμό. Ο Στάλιν τον εκπορνεύει. Ούτε μια αρχή δε μένει άθικτη. Ούτε μια ιδέα που να μη βρωμιστεί. Οι ίδιες οι λέξεις σοσιαλισμός και κομμουνισμός έχουν σοβαρά δυσφημιστεί από τότε που ολότελα ανεξέλεγκτοι χωροφύλακες, διπλωματούχοι "κομμουνιστές", αποκαλούν σοσιαλισμό το καθεστώς που επιβάλλουν. Σιχαμερή βεβήλωση! Ο Τρατώνας της Γκεπεού δεν είναι το ιδανικό της μαχόμενης εργατικής τάξης. Σοσιαλισμός σημαίνει καθεστώς τέλειας διαφάνειας που στους κόλπους του οι εργαζόμενοι αυτοδιοικούνται. Το σταλινικό καθεστώς βασίζεται στη συνωμοσία των κυβερνώντων ενάντια στους κυβερνώμενους. Σοσιαλισμός σημαίνει αδιάκοπη πορεία προς την ισότητα. Ο Στάλιν αναστήλωσε ένα σύστημα με σκανδαλώδη προνόμια. Ο σοσιαλισμός έχει για αντικείμενο την ολοκληρωτική ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας. Πού και πότε η προσωπικότητα καταπατήθηκε όσο στην ΕΣΣΔ; Ο σοσιαλισμός δε θ΄ άξιζε τίποτα δίχως σχέσεις ανιδιοτελείς, τίμιες, ανθρώπινες ανάμεσα στους ανθρώπους. Το σταλινικό καθεστώς διαπότισε τις κοινωνικές και ατομικές σχέσεις με ψέμα, αριβισμό και προδοσία. Ο Στάλιν δεν προσδιορίζει τους δρόμους της Ιστορίας. Γνωρίζουμε τις αντικειμενικές αιτίες που προετοίμασαν την αντίδραση στην ΕΣΣΔ. Μα δεν είναι χωρίς λόγο που ο Στάλιν βρέθηκε στην κορυφή του θερμιδοριανού κύματος. Κατάφερε να δώσει στη βουλιμία μιας καινούργιας κάστας την πιο απαίσια έκφραση. Δεν είναι υπεύθυνος για την Ιστορία. Μα είναι υπεύθυνος για ότι κάνει και για το ρόλο του στην Ιστορία. Είναι ο ρόλος ενός εγκληματία που τα εγκλήματά του έχουν τέτοιο πλάτος ώστε η αηδία γι΄ αυτά πολλαπλασιάζεται από τη φρίκη.

Οι πιο αυστηροί κώδικες δεν προσφέρουν τιμωρίες αρκετές για τους ιθύνοντες της Μόσχας και πρώτα - πρώτα για τον αρχηγό τους. Αν παρ΄ όλα αυτά επιστήσαμε πάμπολλες φορές την προσοχή της σοβιετικής νεολαίας εναντίον της ατομικής τρομοκρατίας που γεννιέται τόσο εύκολα στη ρώσικη γη τη ζυμωμένη με αυθαιρεσία και βία, δεν ήταν για λόγους ηθικούς μα από πολιτικούς υπολογισμούς. Οι απελπισμένες πράξεις δεν αλλάζουν τίποτα από το σύστημα και το μόνο που κάνουν είναι να διευκολύνουν τους σφετεριστές στις αιματηρές καταστολές τους. Ακόμα κι αν κριθούν από το πρίσμα της "εκδίκησης", οι τρομοκρατικές επιθέσεις δεν θα μπορούσαν να μας δώσουν ικανοποίηση. τι αξία θα είχε ο χαμός μιας δεκάδας από ανώτερους γραφειοκράτες μπροστά στα εγκλήματα της γραφειοκρατίας; Το ζήτημα είναι να ξεσκεπάσουμε τους εγκληματίες απέναντι στη συνείδηση της ανθρωπότητας και να τους ρίξουμε έπειτα στο σκουπιδαριό της Ιστορίας. Δε θα μπορούσαμε να ικανοποιηθούμε με λιγότερα.

Η σοβιετική γραφειοκρατία, όπως και η ναζιστική γραφειοκρατία, υπολογίζει, είν΄ αλήθεια, σε βασιλεία χιλιόχρονη. Τα καθεστώτα υποκύπτουν, σκέφτεται, μόνο αν τους λείψει η ενεργητικότητα στην καταστολή. Η συνταγή είναι απλή: κόβοντας έγκαιρα κάθε κεφάλι προικισμένο με κριτική σκέψη, εξασφαλίζεις τη διαιώνιση του καθεστώτος. Για ορισμένη περίοδο, που η σοβιετική γραφειοκρατία εκπλήρωνε λειτουργίες σχετικά προοδευτικές - ανάλογες, σε πλατειά κλίμακα, με κείνες που εκπλήρωσε άλλοτε η καπιταλιστική γραφειοκρατία στη Δύση - ο Στάλιν σημείωσε ιλιγγιώδεις επιτυχίες. Αυτή η περίοδος ήταν σύντομη. Ίσα - ίσα τη στιγμή που ο Στάλιν έφτανε στο σημείο να πειστεί πώς η "μέθοδός" του ήταν ακατανίκητη, η σοβιετική γραφειοκρατία τέλειωνε την αποστολή της και άρχιζε να σαπίζει από την πρώτη κιόλας γενιά της. Απ΄ αυτού οι καινούργιες δίκες, οι καινούργιες κατηγορίες εναντίον των αντιπάλων της, κάθε τι που φαίνεται στο μέσο φιλισταίο σα να πέφτει από έναν ουρανό ωστόσο ξάστερο.

Η αιματηρή εκκαθάριση στερέωσε ή εξασθένησε την εξουσία του Στάλιν; Ο παγκόσμιος τύπος δίνει σ΄ αυτό το σημείο εκτιμήσεις διφορούμενες και δίγνωμες. Οι μοσχοβίτικες απάτες έκαναν πρώτα - πρώτα τον κόσμο να σκεφτεί ότι ένα καθεστώς υποχρεωμένο να καταφεύγει σε παρόμοιες σκηνοθεσίες δε θα μπορούσε να κρατήσει πολύ. Ακόμα και ο πιο συντηρητικός τύπος που οι συμπάθειές του ήταν ανέκαθεν με τη διευθύνουσα σοβιετική κάστα στην πάλη της εναντίον της επανάστασης, δεν άργησε να ελιχτεί. Ο Στάλιν είχε αφανίσει την αντιπολίτευση, ανανεώσει τη Γκεπεού, ξεπαστρέψει τους ανυπάκουους στρατηγούς - και ο λαός σώπαινε: ώστε στερέωνε την εξουσία του. Αυτές οι δυο εκτιμήσεις φαίνονται από πρώτη ματιά ορθές. Αυτό μόνο από πρώτη ματιά.

Η κοινωνική και πολιτική σημασία των εκκαθαρίσεων είναι φανερή: οι διευθυντικοί κύκλοι εξοντώνουν όποιον τους θυμίζει το επαναστατικό παρελθόν, τις αρχές του σοσιαλισμού, την ελευθερία, την ισότητα, την αδελφοσύνη, τα εκκρεμή καθήκοντα της παγκόσμιας επανάστασης. Η αγριότητα των διωγμών μαρτυράει το μίσος της προνομιούχας κάστας για τους επαναστάτες. Μ΄ αυτή την έννοια, η εκκαθάριση αυξάνει την ομοιογένεια των διευθυντικών κύκλων και φαίνεται σα να στερεώνει την εξουσία του Στάλιν.

Στερέωση φαινομενική. Ο ίδιος ο Στάλιν παραμένει το προϊόν της επανάστασης. Το άμεσο περιβάλλον του, το Πολιτικό Γραφείο, αποτελείται από ανθρώπους αρκετά ασήμαντους, μα δεμένους στο μεγαλύτερό τους μέρος, από το παρελθόν τους, με το μπολσεβικισμό. Η σοβιετική αριστοκρατία, που χρησιμοποιεί με επιτυχία τη σταλινική φατρία για να απαλλαγεί από τους επαναστάτες, δε νιώθει για τους τωρινούς αρχηγούς ούτε συμπάθεια ούτε σεβασμό. Αυτή εννοεί να ελευθερωθεί ολότελα από τους περιορισμούς του μπολσεβικισμού, ακόμα και παραμορφωμένους, που ο Στάλιν έχει ακόμα την ανάγκη τους για να πειθαρχήσει τους ανθρώπους του. Ο Στάλιν θα είναι αύριο βάρος για τη διευθύνουσα κάστα.

Εκείνο που είναι σοβαρό, μα πολύ πιο καθαρό, είναι ότι η εκκαθάριση της γραφειοκρατίας από τα ετερογενή στοιχεία πληρώνεται με ρήξη ολοένα και πιο βαθιά με το λαό. Δεν είναι υπερβολικό να πούμε πώς η ατμόσφαιρα της σοβιετικής κοινωνίας είναι κορεσμένη από μίσος εναντίον των προνομιούχων. Ο Στάλιν θα πείθεται ολοένα και περισσότερο πώς δε φτάνει μόνο η απόφαση να σκοτώνεις τον καθένα για να σώσεις ένα καθεστώς που έχει φάει τα ψωμιά του. Το αυξανόμενο μίσος του λαού για τη γραφειοκρατία και το βουβό μίσος της πλειονότητας της γραφειοκρατίας για το Στάλιν κλονίζει αναπότρεπτα τον ίδιο το μηχανισμό της καταστολής, δημιουργώντας έτσι έναν από τους όρους για την πτώση του καθεστώτος.

Ο σοβιετικός βοναπαρτισμός γεννήθηκε από το θεμελιακό ανταγωνισμό ανάμεσα στη γραφειοκρατία και το λαό και το συμπληρωματικό ανταγωνισμό ανάμεσα στους επαναστάτες και τους θερμιδοριανούς στους κόλπους της γραφειοκρατίας. Ο Στάλιν ανέβηκε στην εξουσία στηριζόμενος στη γραφειοκρατία ενάντια στο λαό, στους θερμιδοριανούς ενάντια στους επαναστάτες. Ωστόσο σε κρίσιμες στιγμές είχε αναγκαστεί να επιζητήσει την υποστήριξη των επαναστατών και, με τη συνδρομή τους, την υποστήριξη του λαού ενάντια στους πάρα πολύ ανυπόμονους προνομιούχους. Μα δεν μπορεί να στηριχτεί πάνω σ΄ ένα κοινωνικό ανταγωνισμό που οδηγεί στην άβυσσο. Απ΄ αυτού το υποχρεωτικό πέρασμα στο θερμιδοριανό "μονολιθισμό", με την εκμηδένιση των τελευταίων υπολειμμάτων του επαναστατικού πνεύματος και την κατάπνιξη της παραμικρής πολιτικής πρωτοβουλίας των μαζών. Όσο κι αν σώζει για μια στιγμή την εξουσία του Στάλιν, η αιματηρή εκκαθάριση γκρεμίζει για πάντα τις κοινωνικοπολιτικές βάσεις του βοναπαρτισμού.

Ο Στάλιν φαίνεται να βρίσκεται κοντά στο τέλος της τραγικής αποστολής του. Όσο περισσότερο πιστεύει πώς δεν έχει ανάγκη από κανένα, τόσο και πλησιάζει η ώρα όπου κανένας δε θάχει ανάγκη απ΄ αυτόν. Αν η γραφειοκρατία καταφέρει, αφού μετατρέψει τις μορφές ιδιοκτησίας, να βγάλει από μέσα της μια καινούργια κατέχουσα τάξη, αυτή η τάξη θα δώσει καινούργιους αρχηγούς χωρίς επαναστατικό παρελθόν - και πιο μορφωμένους. Ο Στάλιν ενδεχόμενα δε θα εισπράξει ευχαριστίες για τα έργα του. Η ξέσκεπη αντεπανάσταση θα απαλλαγεί απ΄ αυτόν κατηγορώντας τον, λόγου χάρη, για... τροτσκισμό. Ο Στάλιν θάπεφτε σ΄ αυτή την περίπτωση θύμα ενός αμαλγάματος του τρεχούμενου τύπου. Μα η ανθρωπότητα μπαίνει και πάλι σε μια φάση πολέμων και επαναστάσεων. Τα πολιτικά καθώς και τα κοινωνικά καθεστώτα θα καταρρεύσουν σαν χάρτινοι πύργοι. Είναι πολύ πιθανό οι επαναστατικοί σεισμοί στην Ευρώπη και στην Ασία, προλαβαίνοντας τον καταποντισμό του σταλινισμού από την καπιταλιστική αντεπανάσταση, να διευκολύνουν την ανατροπή του από τις εργαζόμενες μάζες. Σ΄ αυτή την περίπτωση, ο Στάλιν θάχε ακόμα λιγότερο να υπολογίζει σε χάρη.

Η μνήμη των ανθρώπων είναι μεγαλόψυχη όταν τα δρακόντεια μέτρα μπαίνουν στην υπηρεσία μεγάλων ιστορικών σκοπών. Αντίθετα η Ιστορία δε θα συγχωρέσει ούτε για μια σταλαγματιά αίμα που προσφέρθηκε στον καινούργιο Μολώχ της αυθαιρεσίας και του προνομίου. Το ηθικό μας αίσθημα βρίσκει τη βαθύτερη ικανοποίησή του στην ακλόνητη πεποίθηση πως η ιστορική τιμωρία θα είναι ανάλογη με το έγκλημα. Η επανάσταση θ΄ ανοίξει όλα τα μυστικά συρτάρια, θ΄ αναθεωρήσει όλες τις δίκες, θα αποκαταστήσει τους συκοφαντημένους, θα στήσει μνημεία στα θύματα, θα ρίξει αιώνιο ανάθεμα στους δήμιους. Ο Στάλιν θα εξαφανιστεί από τη σκηνή κάτω από το βάρος των εγκλημάτων του, σαν ο νεκροθάφτης της επανάστασης και η πιό απαίσια μορφή της Ιστορίας.

Κογιοακάν, καλοκαίρι του 1937