ΤΟ ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙ ΤΟΥ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΥ
ΝΙΚΟΛΑΙ ΜΠΟΥΧΑΡΙΝ
Το ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ θα δημοσιεύσει σε συνέχειες το έργο του ΝΙΚΟΛΑΪ ΜΠΟΥΧΑΡΙΝ "ΤΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ ΤΟΥ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΥ". Πρόκειται για ένα συκοφαντημένο έργο, όπως και ο συγγραφέας του, ο αγαπημένος σύντροφος του Μπολσεβίκικου Κόμματος, που έπεσε κι αυτός θύμα των σταλινικών εκκαθαρίσεων.
Εισαγωγή
Κ άθε κόμμα επιδιώκει oρισμένους σκοπούς : το κόμμα των γαιοχτημόνων και των καπιταλιστών, όπως και το κόμμα των εργατών και των χωρικών. Χωρίς σκοπούς, δεν υπάρχει κόμμα. Αν το κόμμα εκπροσωπεί τα συμφέροντα των μεγαλογαιοχτημόνων, θα επιδιώξει τους σκοπούς τους : να διατηρήσουν δηλαδή τη γη στα χέρια τους, να υποτάξουν το χωρικό, να πουλήσουν όσο μπορούν πιο ακριβά το στάρι των τσιφλικιών τους, να προμηθευτούν στην πιο χαμηλή τιμή την εργατική δύναμη του χωρικού, να πετύχουν τα ψηλότερα νοίκια.
Αν είναι κόμμα των καπιταλιστών, έχει επίσης τους σκοπούς του : νά'χουν φτηνή εργατική δύναμη να ξεζουμίζουν τους εργάτες των εργοστασίων, να βρίσκουν αγοραστές που να τους πουλάνε στην ψηλότερη τιμή τα εμπορεύματα, να κερδίζουν όσο μπορεί περισσότερα και να βάλουν γι'αυτό τους εργάτες να δουλεύουν όσο μπορεί πιο πολύ' προ παντός να κάνουν έτσι που να μη μπορούν οι εργάτες να φανταστούν τη δυνατότητα ενός καινούριου συστήματος και να μένουν με την πεποίθηση πως ανέκαθεν υπήρχαν αφεντάδες και πως θα υπάρχουν για πάντα. Τέτοιοι είναι οι σκοποί των βιομηχάνων.
Οι εργάτες και οι χωρικοί εννοείται, έχουν ολότελα διαφορετικούς σκοπούς, γιατί έχουν ολότελα διαφορετικά συμφέροντα. Άλλοτε λεγότανε : "Ό,τι είναι καλό για ένα Ρώσο, είναι θάνατος για έναν Γερμανό". Στην πραγματικότητα θά'ταν πιο σωστό να ειπωθεί : "Ό,τι είναι καλό για έναν εργάτη, είναι θάνατος για έναν γαιοχτήμονα ή για έναν καπιταλιστή". Βλέπουμε λοιπόν ότι ο εργάτης έχει το δικό του σκοπό, ο καπιταλιστής έναν άλλο σκοπό κι ο γαιοχτήμονας έχει κι αυτός τον δικό του.
Όμως κάθε μεγαλογαιοχτήμονας δεν σκέφτεται αποκλειστικά για τον καλύτερο τρόπο καθυπόταξης του χωρικού' οι πιο πολλοί περνάνε τον καιρό τους πίνοντας χωρίς να κοιτάζουν καν ό,τι τους κουβαλάει ο επιστάτης τους. Το ίδιο πράγμα συμβαίνει συχνά στο χωριό και στον εργάτη. Υπάρχουν εργάτες και χωρικοί που λένε : "Δε βαριέσαι, μια ζωή είν' αυτή και θα περάσει, γιατί να σκοτιζόμαστε; Έτσι τα βρήκαμε από τους παππούδες μας έτσι θα τ' αφήσουμε". Τούτοι εδώ οι άνθρωποι δεν νοιάζονται για τίποτα και δεν καταλαβαίνουν καθόλου το συμφέρον τους. Αντίθετα, κείνοι που σκέφτονται για τον καλύτερο τρόπο υπεράσπισης των συμφερόντων τους οργανώνονται σε κόμμα. Δεν είναι λοιπόν το σύνολο μιας τάξης που μπαίνει στο κόμμα, μα το καλύτερο και πιο ενεργητικό της τμήμα και το τμήμα αυτό οδηγεί τους άλλους.
Στο εργατικό κόμμα(κομμουνιστικό, μπολσεβίκικο κόμμα) προσκολλούνται οι καλύτεροι απ' τους εργάτες και φτωχούς χωρικούς' στο κόμμα των γαιοχτημόνων και των καπιταλιστών(καντέ, κόμμα της Λαϊκής Ελευθερίας) προσκολλούνται οι πιο ενεργητικοί ανάμεσα απ'τους γαιοχτήμονες και τους καπιταλιστές, καθώς κι οι υπηρέτες τους δικηγόροι, καθηγητές, αξιωματικοί, στρατηγοί κλπ. Κάθε κόμμα λοιπόν αντιπροσωπεύει το πιο συνειδητό τμήμα της τάξης που τα συμφέροντά της υπερασπίζει.
Ακριβώς γι'αυτό ένας γαιοχτήμονας ή ένας καπιταλιστής που μπαίνει σ'ένα κόμμα θα παλέψει με πολύ μεγαλύτερη επιτυχία ενάντια στον εργάτη και το χωρικό από κείνον που μένει απόξω. Το ίδιο ένας εργάτης που ανήκει σ'ένα κόμμα θα παλέψει με περισσότερο επιτυχία ενάντια στον καπιταλιστή και το γαιοχτήμονα από κείνον που δεν ανήκει σε κανένα κόμμα, γιατί αφού σκέφτηκε καλά πάνω στους σκοπούς και τα συμφέροντα της εργατικής τάξης, ξέρει πώς να τα επιδιώξει απ'τον πιο κοντινό δρόμο.
Το σύνολο των σκοπών που επιδιώκει ένα κόμμα υπερασπίζοντας τα συμφέροντα της τάξης του αποτελεί το πρόγραμμα αυτού του Κόμματος. Στο πρόγραμμά της λοιπόν δείχνονται οι σκοποί που επιδιώκει κάθε τάξη. Έτσι στο πρόγραμμα του κομμουνιστικού Κόμματος δείχνεται ο σκοπός που πρέπει να επιδιώξουν οι εργάτες κι οι φτωχοί χωρικοί. Το πρόγραμμα είναι για κάθε κόμμα το σπουδαιότερο πράμα. Ανάλογα με το πρόγραμμά του μπορούμε, πάντα να κρίνουμε τι συμφέροντα υπερασπίζει ένα κόμμα.
Πριν τον Καρλ Μαρξ, οι άνθρωποι που υπερασπίζανε τα συμφέροντα της εργατικής τάξης αυτοσχεδιάζανε συχνά θαυμάσιους πίνακες του μελλοντικού παράδεισου, αλλά χωρίς να αναρωτιούνται αν μπορούσαν να φτάσουν εκεί και ποιος ήτανε ο αληθινός δρόμος που έπρεπε ν'ακολουθήσει η εργατική τάξη και το αγροτικό προλεταριάτο. Ο Μαρξ μας έμαθε να ενεργούμε εντελώς διαφορετικά. Θεώρησε κακό, άδικο, βάρβαρο, το καθεστώς που βασιλεύει ίσαμε σήμερα σ'ολόκληρο τον κόσμο κι'έψαξε να βρει πώς ήτανε φτιαγμένο αυτό το καθεστώς. Ακριβώς όπως θα εξετάζαμε οποιαδήποτε μηχανή, λόγου χάρι, ένα ρολόι, εξέτασε ο Μαρξ το καπιταλιστικό σύστημα, όπου βασιλεύουν οι βιομήχανοι και οι μεγαλογαιοχτήμονες, μα όπου οι εργάτες και οι χωρικοί καταπιέζονται. Ας υποθέσουμε τώρα ότι παρατηρήσαμε πως δυο μικρές ρόδες του ρολογιού είναι κακά προσαρμοσμένες η μια πάνω στην άλλη, πως σε κάθε στροφή γαντζώνονται όλο και περισσότερο, θα μπορέσουμε κατόπι να προβλέψουμε πως το ρολόι θα χαλάσει και θα σταματήσει. Ο Μαρξ εξέτασε όχι ένα ρολόι μα την καπιταλιστική κοινωνία τη μελέτησε και πρόσεξε τη ζωή κάτω απ'την καπιταλιστική κυριαρχία. Και χάρη σ'αυτή τη μελέτη, είδε καθαρά πως το Κεφάλαιο ανοίγει τον ίδιο του τον τάφο, πως τούτη η μηχανή πάει να σταματήσει και πως θα σταματήσει χάρη στον αναπόφευχτο ξεσηκωμό των εργατών, που θα μεταβάλουν κατόπι ολόκληρη την υφήλιο σύμφωνα με τη θέλησή τους.
Σ'όλους τους μαθητές του ο Μαρξ άφησε σα διαθήκη να σπουδάζουν προπαντός τη ζωή τέτοια που είναι. Μονάχα ύστερα από μια τέτοια μελέτη μπορούμε να ορθώσουμε ένα σωστό πρόγραμμα. Γι'αυτό το πρόγραμμά μας πρέπει ν'αρχίσει απ'την περιγραφή της καπιταλιστικής κυριαρχίας.
Τώρα, η καπιταλιστική κυριαρχία είναι καταργημένη στη Ρωσία, οι προβλέψεις του Μαρξ πραγματοποιούνται κάτω απ'τά μάτια μας, η παλιά κοινωνία γκρεμίζεται, τα στέμματα φεύγουν απ'τά κεφάλια των βασιλιάδων και των αυτοκρατόρων. Οι εργάτες προχωράνε παντού για την επανάσταση και την εγκαθίδρυση της εξουσίας των Σοβιετ. Για να καταλάβουμε καλύτερα πώς έγινε αυτό, πρέπει να μάθουμε ακριβώς τι είναι το καπιταλιστικό σύστημα' ύστερα απ'αυτό θα δούμε γιατί η πτώση του ήτανε αναπόφευχτη.
Και μια και παραδεχτούμε πως δεν είναι πια δυνατή καμιά επιστροφή στο παρελθόν, πως η νίκη των εργατών είναι σίγουρη, θα διεξάγουμε με πιότερη δύναμη και αποφασιστικότητα την πάλη μας για την καινούρια οργάνωση της εργασίας.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι
Το καπιταλιστικό σύστημα
Το ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ θα δημοσιεύσει σε συνέχειες το έργο του ΝΙΚΟΛΑΪ ΜΠΟΥΧΑΡΙΝ "ΤΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ ΤΟΥ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΥ". Πρόκειται για ένα συκοφαντημένο έργο, όπως και ο συγγραφέας του, ο αγαπημένος σύντροφος του Μπολσεβίκικου Κόμματος, που έπεσε κι αυτός θύμα των σταλινικών εκκαθαρίσεων.
6. Η παραγωγή εμπορευμάτων
Ό ταν εξετάζουμε πώς αναπτύχθηκε η παραγωγή κάτω απ'τήν καπιταλιστική κυριαρχία, βλέπουμε προ παντός οτι παράγονται εκεί εμπορεύματα. "Και τι σπουδαίο βρίσκουμε σ'αυτό;" θα μπορούσε κανείς να ρωτήσει. Το σπουδαίο είναι πως το εμπόρευμα δεν είναι ένα οποιοδήποτε προϊόν, μα ένα προϊόν που προορίζεται για την αγορά.
Ένα προϊόν δεν είναι εμπόρευμα όσο είναι φτιαγμένο για τις ανάγκες μας.
Όταν ο χωρικός σπέρνει το σιτάρι του, κατόπι το θερίζει και τ'αλωνίζει, αλέθει τον καρπό και φτιάχνει ψωμί για τον εαυτό του, το ψωμί αυτό δεν είναι εμπόρευμα, είναι απλώς ψωμί.
Δε θα γίνει εμπόρευμα παρά μονάχα όταν πουληθεί στον αγοραστή, δηλαδή όταν παραχτεί για τον αγοραστή, για την αγορά' θ'ανήκει τότε σε κείνον που θα τ'αγοράσει.
Στο καπιταλιστικό σύστημα, όλα τα προϊόντα προορίζονται για την αγορά, όλα γίνονται εμπορεύματα. Κάθε φάμπρικα, εργοστάσιο ή εργαστήρι, δεν κατασκευάζει συνήθως παρά μονάχα ένα εμπόρευμα και το εμπόρευμα αυτό είναι φανερό πως δε γίνεται για τις ανάγκες του εργοστασιάρχη. Όταν ένας εργολάβος κηδειών κατασκευάζει φέρετρα είναι φανερό πως τα φέρετρα αυτά δεν προορίζονται γι'αυτόν, ή για την οικογένειά του, μα για την αγορά. Όταν ένας εργοστασιάρχης παράγει ρετσινόλαδο, είναι επίσης φανερό πως κι αν ακόμα υποφέρει συνεχώς από κοιλιακές ενοχλήσεις, δε θα μπορέσει να χρησιμοποιήσει παρά ένα ελάχιστο μέρος από την ποσότητα λαδιού που παράχτηκε στο εργοστάσιό του. Κάτω από το καπιταλιστικό σύστημα το ίδιο ακριβώς γίνεται με όλα τα προϊόντα.
Σ'ένα εργοστάσιο κουμπιών, παράγονται κουμπιά, μα τα εκατομμύρια αυτά κουμπιά φτιάχνονται όχι για να ραφτούνε στο γιλέκο του εργοστασιάρχη, μα για να πουληθούνε. Κάθε τι που παράγεται, στην καπιταλιστική κοινωνία παράγεται για την αγορά, στην αγορά πάνε τα γάντια, το βραστό σαλάμι, τα βιβλία κι η αλοιφή, τα μέταλλα και το σπίρτο, το ψωμί, οι μπότες και τα όπλα' κοντολογής κάθε τι που παράγεται.
Η παραγωγή εμπορευμάτων προϋποθέτει αναγκαστικά την ύπαρξη της ατομικής ιδιοχτησίας. Ο τεχνίτης ή ο μικροβιομήχανος που παράγει εμπορεύματα, είναι ιδιοχτήτης στο εργαστήρι του και στα εργαλεία του' ο βιομήχανος ή ο εργοστασιάρχης έχει τη φάμπρικά του ή το εργοστάσιό του, μαζί μ'όλες τις οικοδομές, μηχανές κλπ. Μα από τη στιγμή που υπάρχει ατομική ιδιοχτησία και παραγωγή εμπορευμάτων, υπάρχει πάντοτε πάλη γύρω από τον αγοραστή, δηλαδή συναγωνισμός ανάμεσα στους πωλητές. Ακόμα κι όταν δεν υπήρχαν βιομήχανοι, εργοστασιάρχες, μεγαλοκαπιταλιστές, μα απλοί χειροτέχνες, οι τελευταίοι αυτοί καυγάδιζαν κιόλας αναμεταξύ τους για τον αγοραστή. Κι όποιος ήτανε πιο δυνατός, πιο καπάτσος, που είχε καλύτερα εργαλεία, μα προ παντός εκείνος πού'χε εξοικονομήσει χρήματα, ήτανε πάντοτε από πάνω, καπάρωνε τον αγοραστή, κατέστρεφε τους άλλους χειροτέχνες και πλούταινε κιόλας. Λοιπόν, η μικρή ιδιοχτησία, η παραγωγή εμπορευμάτων, έφερνε το σπέρμα της μεγάλης ιδιοχτησίας και προξενούσε κιόλας πολλές καταστροφές.
Έτσι, το πρώτο χαρακτηριστικό γνώρισμα του καπιταλιστικού συστήματος είναι η παραγωγή εμπορευμάτων, παραγωγή που προορίζεται για την αγορά.
7. Η μονοπώληση των μέσων παραγωγής από την καπιταλιστική τάξη
Το χαρακτηριστικό αυτό δε φτάνει για να ορίσουμε τον καπιταλισμό. Μπορεί να υπάρχει παραγωγή εμπορευμάτων χωρίς καπιταλιστές, όπως λόγου χάρη, η παραγωγή των μικροτεχνών. Τούτοι δω παράγουν για την αγορά και πουλάνε τα προϊόντα τους' κατά συνέπεια, τα προϊόντα τους είναι εμπορεύματα και η παραγωγή τους παραγωγή εμπορευμάτων. Ωστόσο, είναι μια συνηθισμένη παραγωγή εμπορευμάτων και όχι μια καπιταλιστική παραγωγή. Για να μεταβληθεί η συνηθισμένη αυτή παραγωγή σε καπιταλιστική παραγωγή, πρέπει απ'τό'να μέρος τα μέσα παραγωγής (εργαλεία, μηχανές, οικοδομές, έδαφος κλπ.) να γίνουν ιδιοχτησία μιας ολιγάριθμης τάξης από πλούσιους καπιταλιστές κι'απ'τ'άλλο μέρος ένας μεγάλος αριθμός από ανεξάρτητους χειροτέχνες και χωρικούς να καταστραφούν και να γίνουν εργάτες.
Είδαμε κιόλας πως η συνηθισμένη παραγωγή εμπορευμάτων κλείνει μέσα της το σπέρμα της καταστροφής των μεν και του πλουτισμού των δε. Και πραγματικά σ'όλες τις χώρες οι μικροχειροτέχνες και τα μικροαφεντικά καταστράφηκαν στο μεγαλύτερό τους μέρος. Οι πιο φτωχοί ξοφλήσανε πουλώντας τα εργαλεία τους και από εργοδότες γίνανε άνθρωποι που δεν έχουν πια τίποτα έξω από τα χέρια τους. Όσοι ήτανε κάπως πλουσιώτεροι, γίνανε ακόμα πιο πολύ, μετατρέψανε και επεχτείνανε τα εργαστήρια τους, εγκαταστήσανε καινούργιους μπάγκους, κατόπιν μηχανές, αρχίσαν να στρατολογούν πολυάριθμους εργάτες και μεταβλήθηκαν σε εργοστασιάρχες.
Λίγο-λίγο, οι πλούσιοι αυτοί συγκεντρώσανε στα χέρια τους ό,τι είναι αναγκαίο στην παραγωγή : οικοδομές, μηχανές, πρώτες ύλες, αποθήκες και μαγαζιά, σπίτια, εργοστάσια, ορυχεία, σιδηροδρόμους, καράβια. Όλα τα μέσα παραγωγής γίνανε αποκλειστική ιδιοχτησία της καπιταλιστικής τάξης (ή όπως λέμε, "μονοπώλιο" των καπιταλιστών). Μια χούφτα πλούσιοι κατέχουν τα πάντα. Ένας τεράστιος αριθμός από φτωχούς δεν έχουν παρά τα χέρια τους. Το μονοπώλιο της τάξης των καπιταλιστών πάνω στα μέσα παραγωγής είναι το δεύτερο χαρακτηριστικό γνώρισμα του καπιταλιστικού συστήματος.
8. Η μισθωτή εργασία
Μια πολυάριθμη τάξη από ανθρώπους που μένουνε χωρίς καμιά ιδιοχτησία, μεταβλήθηκαν σε μισθωτούς εργάτες του Κεφαλαίου. Και πραγματικά τι άλλο μπορούσε να κάνει ο χωρικός κι ο τεχνίτης που καταστράφηκαν; Είτε θα μπει υπηρέτης στο σπίτι ενός τσιφλικά, είτε θα πάει στην πόλη για να δουλέψει σε μια φάμπρικα ή ένα εργοστάσιο. Δεν υπάρχει καμιά άλλη διέξοδος γι'αυτούς. Έτσι γεννήθηκε η μισθωτή εργασία. Το τρίτο χαρακτηριστικό γνώρισμα του καπιταλιστικού συστήματος.
Τι είναι λοιπόν η μισθωτή εργασία; ʼλλοτε, τον καιρό των δουλοπάροικων και των δούλων, μπορούσε κανείς να αγοράσει ή να πουλήσει κάθε δουλοπάροικο και κάθε δούλο. ʼνθρωποι με το πετσί τους, τα μαλλιά τους, τα πόδια τους και τα χέρια τους, ήτανε ατομική ιδιοχτησία των κυρίων τους. Ο κύριος μαστίγωνε μέχρι θανάτου το δουλοπάροικό του, ακριβώς σα νά'σπαγε, λόγου χάρη, όντας σε κατάσταση μέθης, μια καρέκλα ή ένα σταμνί. Ο δουλοπάροικος ή ο δούλος δεν ήτανε παρά απλό αντικείμενο. Στους αρχαίους Ρωμαίους, τα αναγκαία πράματα για την παραγωγή διαιρούνταν καθαρά σε "άλαλα όργανα δουλειάς" (πράγματα), "μισοάλαλα όργανα δουλειάς" (τα ζώα γενικά, πρόβατα, αγελάδες, βόδια κλπ.) και "όργανα με λαλιά" (οι δούλοι, οι άνθρωποι). Ένα φτυάρι, ένα βόδι, ένας σκλάβος είχανε για τον αφέντη την ίδια αξία, όργανα που μπορούσε να πουλήσει, να αγοράσει, να καταστρέψει.
Στη μισθωτή εργασία, ο ίδιος ο άνθρωπος ούτε πουλιέται, ούτε αγοράζεται. Δεν πουλιέται, ούτε αγοράζεται παρά η εργατική του δύναμη κι όχι ο ίδιος. Ο μισθωτός εργάτης είναι προσωπικά ελεύθερος' ο εργοστασιάρχης δεν μπορεί ούτε να τον ξυλίσει, ούτε να τον πουλήσει στο γείτονά του, δεν μπορεί να τον ανταλλάξει ακόμη μ'ένα νέο κυνηγιάρικο σκυλί, όπως τον καιρό της δουλοπαροικίας. Ο ίδιος ο εργάτης νοικιάζει μοναχά τις υπηρεσίες του. Φαίνεται λοιπόν πως ο καπιταλιστής και οι εργάτες είναι ίσοι : "Αν δε θέλεις μη δουλέψεις, κανένας δε θα σ'αναγκάσει με το ζόρι", έτσι μιλάνε οι κύριοι εργοδότες. Καμώνονται πως θρέφουν τους εργάτες, βάζοντάς τους να δουλέψουνε.
Στην πραγματικότητα, οι εργάτες και οι καπιταλιστές δεν έχουν καμιά ισότητα αναμεταξύ τους. Οι εργάτες είναι δεμένοι στο Κεφάλαιο με τις αλυσίδες της πείνας. Η πείνα τους αναγκάζει να μισθώνουν, δηλαδή να πουλάνε την εργατική τους δύναμη.Για τον εργάτη καμιά άλλη διέξοδος ούτε εκλογή. Μ'άδεια τα χέρια δεν μπορεί να οργανώσει τη "δικιά" του παραγωγή.Ας προσπαθήσουν λοιπόν να χύσουνε τ'ατσάλι, να υφάνουν, να φτιάξουνε βαγόνια χωρίς μηχανές και χωρίς εργαλεία! Μα η ίδια η γη κάτω από το καπιταλιστικό σύστημα ανήκει ολάκερη στ'άτομα' δεν μπορείς να εγκατασταθείς πουθενά για να καλλιεργήσεις. Η ελευθερία για τον εργάτη να πουλάει την εργατική του δύναμη, ελευθερία για τον καπιταλιστή και τον εργάτη - όλα αυτά δεν είναι στην πραγματικότητα παρά μια αλυσίδα, η αλυσίδα της πείνας που εξαναγκάζει τον εργάτη να δουλεύει για τον καπιταλιστή.
Έτσι, η μισθωτή εργασία συνίσταται κυρίως στο πούλημα της εργατικής δύναμης ή στη μεταβολή αυτής της δύναμης σε εμπόρευμα. Στην απλή παραγωγή εμπορευμάτων, που γι'αυτήν κάναμε λόγο πιο πάνω, μπορούσε κανείς να βρεί στην αγορά γάλα, ψωμί, υφάσματα, μπότες κλπ. μα καθόλου εργατική δύναμη.Η δύναμη αυτή δεν πουλιότανε. Ο ιδιοκτήτης της, ο χειροτέχνης, κατέχει ακόμα, έξω απ'αυτή, το σπιτάκι του και τα εργαλεία του. Δούλευε ο ίδιος, χρησιμοποιούσε τη δικιά του δύναμη στη δικιά του εκμετάλλευση.
Τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά στο καπιταλιστικό σύστημα. Εδώ, κείνος που δουλεύει δεν έχει κανένα μέσο παραγωγής, δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει τη δικιά του εργατική δύναμη στη δικιά του εκμετάλλευση, είναι υποχρεωμένος για να μην πεθάνει απ'την πείνα να την πουλήσει στον καπιταλιστή. Πλάι στην αγορά, όπου πουλιέται το μπαμπάκι, το τυρί κι οι μηχανές, δημιουργήθηκε μια αγορά της δουλειάς, όπου οι προλετάριοι, δηλαδή οι μισθωτοί εργάτες, πουλάνε την εργατική τους δύναμη. Κατά συνέπεια, εκείνο που ξεχωρίζει την καπιταλιστική παραγωγή απ'την παραγωγή εμπορευμάτων, είναι ότι στην καπιταλιστική παραγωγή, η εργατική δύναμη γίνεται κι'αυτή εμπόρευμα.
Έτσι, το τρίτο χαραχτηριστικό γνώρισμα του καπιταλιστικού συστήματος είναι η μισθωτή εργασία.
9. Σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους στην καπιταλιστική παραγωγή
Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του καπιταλιστικού συστήματος είναι λοιπόν τρία τον αριθμό : 1ο η παραγωγή για την αγορά (παραγωγή εμπορευμάτων). 2ο η μονοπώληση των μέσων παραγωγής από την καπιταλιστική τάξη, και 3ο η μισθωτή εργασία, αυτή δηλαδή που βασίζεται στο πούλημα της εργατικής δύναμης.
Αλλά ποιες σχέσεις διατηρούν οι άνθρωποι, όταν δημιουργούν και διανέμουνε τα προϊόντα; Όταν μιλάμε για "παραγωγή εμπορευμάτων" ή για "παραγωγή για την αγορά", αυτό τι σημαίνει; Αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι δουλεύουνε ο ένας για τον άλλο, μα ότι καθένας παράγει στο μερίδιο του, για την αγορά, χωρίς να ξέρει ποιος θα αγοράσει το εμπόρευμά του. Ας πάρουμε το χειροτέχνη Ιβόνωφ και το χωρικό Σιντόρωφ. Ο χειροτέχνης Ιβόνωφ φέρνει στην αγορά τις μπότες πού'φτιαξε και τις πουλάει στο Σιντόρωφ, με τα λεφτά που παίρνει, αγοράζει από το Σιντόρωφ ψωμί. Ο Ιβόνωφ, όταν πηγαίνει στην αγορά, δεν ήξερε πως θά'βρισκε κει το Σιντόρωφ και ο Σιντόρωφ αγνοούσε πως θα συναντούσε εκεί τον Ιβόνωφ, κι ο ένας κι ο άλλος πήγαιναν απλούστατα στην αγορά. Όταν ο Ιβόνωφ αγοράζει ψωμί και ο Σιντόρωφ μπότες, φαίνονται καθαρά ότι ο Σιντόρωφ εργάστηκε για τον Ιβόνωφ και ο Ιβόνωφ για το Σιντόρωφ, αλλά αυτό δε φαίνεται από πρώτη ματιά. Ο κανόνας της αγοράς, τους εμποδίζει να δουν πως πραγματικά δουλεύουν ο ένας για τον άλλον κι ότι δεν μπορούν να ζήσουν ο ένας χωρίς τον άλλον. Κάτω από το καθεστώς της παραγωγής εμπορευμάτων οι άνθρωποι δουλεύουν ο ένας για τον άλλον. Κατά συνέπεια κάτω απ'αυτό το καθεστώς οι ρόλοι των ανθρώπων μοιράζονται με τρόπο ξεχωριστό. Οι άνθρωποι βρίσκονται σ'ορισμένες αμοιβαίες σχέσεις, πρόκειται λοιπόν εδώ για σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους.
Όταν μιλάμε για "μονοπώληση των μέσων παραγωγής" ή για "μισθωτή εργασία", πρόκειται το ίδιο για σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους. Και πραγματικά τι σημαίνει "μονοπώληση"; Σημαίνει ότι οι άνθρωποι που κατασκευάζουνε τα προϊόντα με τα μέσα παραγωγής που δεν είναι ιδιοκτήτες τους - οι εργάτες - είναι υποταγμένοι στους κατόχους αυτών των μέσων, δηλαδή στους καπιταλιστές τους. Κοντολογής, πρόκειται κι εδώ επίσης για σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους, κατά την κατασκευή των προϊόντων. Ονομάζουμε τις σχέσεις αυτές ανάμεσα στους ανθρώπους κατά τη διάρκεια της παραγωγής, σχέσεις παραγωγής.
Δεν είναι δύσκολο να δούμε, ότι οι σχέσεις παραγωγής δεν ήτανε πάντοτε οι ίδιες. Εδώ και πολύ καιρό από σήμερα, οι άνθρωποι ζούσανε σε μικρές κοινότητες, δουλεύανε μαζί, σα σύντροφοι, πηγαίνανε στο κυνήγι, στο ψάρεμα, μαζεύανε καρπούς και ρίζες και όλα αυτά τα μοιραζόντουσαν κατόπι αναμεταξύ τους.Αυτό ήτανε μια μορφή παραγωγικών σχέσεων. Τον καιρό που υπήρχε η δουλεία, υπήρχαν διαφορετικές σχέσεις παραγωγής. Τις ονομάζουμε : οικονομική διάρθρωση της κοινωνίας ή τρόπος παραγωγής.
"Οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής", ή, που είναι το ίδιο, "η οικονομική διάρθρωση της κοινωνίας", είναι σχέσεις που υπάρχουνε ανάμεσα στους ανθρώπους μέσα στην παραγωγή εμπορευμάτων, που γίνεται με μέσα παραγωγής μονοπωλημένα από μια χούφτα καπιταλιστές και με τη μισθωτή εργασία της εργατικής τάξης.
10. Η εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης
Μια ερώτηση μπαίνει : Με ποιο σκοπό η τάξη των καπιταλιστών στρατολογεί εργάτες; Ο καθένας ξέρει πως αυτό δε γίνεται γιατί οι εργοστασιάρχες επιθυμούνε να θρέψουν τους πεινασμένους εργάτες, μα γιατί θέλουν να βγάλουν απ'αυτούς κέρδη. Για το κέρδος ο εργοστασιάρχης χτίζει το εργοστάσιό του, για το κέρδος προσλαμβάνει εργάτες, για το κέρδος μυρίζεται τα μέρη όπου πουλάνε ακριβότερα. Το κέρδος κατευθύνει όλους τους υπολογισμούς του. Πρόκειται κι εδώ επίσης για ένα περίεργο γνώρισμα της καπιταλιστικής κοινωνίας.Δεν είναι η ίδια κοινωνία πραγματικά που παράγει ό,τι της είναι αναγκαίο και χρήσιμο, μα η τάξη των καπιταλιστών που υποχρεώνει τους εργάτες να παράγουν ό,τι πληρώνεται ακριβότερα, που να μπορεί να βγάλει απ'αυτό το πιο μεγάλο κέρδος. Το σπίρτο, λόγου χάρη, είναι πράμα πολύ βλαβερό και θά'πρεπε να μην κατασκευάζεται αλκοόλ, παρά μόνο για τεχνικούς και ιατρικούς σκοπούς. Και όμως, σ'ολάκερο τον κόσμο, οι καπιταλιστές αφιερώνουν στην κατασκευή του όλη τους την ενεργητικότητα. Γιατί; Γιατί απ'τη μέθη του λαού μπορούν να βγάλουν ένα μεγάλο κέρδος.
Πρέπει τώρα να εξηγήσουμε πώς σχηματίζεται το κέρδος. Γι'αυτό ας εξετάσουμε το ζήτημα από πιο κοντά. Ο καπιταλιστής παίρνει το κέρδος του σε μορφή χρήματος, όταν πουλάει το εμπόρευμα που παράχτηκε στο εργοστάσιό του. Τι ποσό παίρνει; Αυτό εξαρτάται από την τιμή του εμπορεύματος. Αλλά από τι καθορίζεται αυτή η τιμή; Γιατί είναι υψηλή για ορισμένα εμπορεύματα και χαμηλή για άλλα; Είναι εύκολο πράμα να διαπιστώσουμε : όταν σε μια οποιαδήποτε βιομηχανία εισάγουνε καινούριες μηχανές και η εργασία γίνει αποδοτική ή όπως λέμε, παραγωγικότερη, η τιμή των εμπορευμάτων κατεβαίνει. Αντίθετα, όταν η παραγωγή δυσκολεύεται και παράγονται λιγότερα εμπορεύματα, η εργασία είναι λιγότερο παραγωγική και η τιμή των εμπορευμάτων ανεβαίνει. [1]
Αν η κοινωνία χρησιμοποιεί κατά μέσον όρο πολλή εργασία για την κατασκευή ενός εμπορεύματος, η τιμή του εμπορεύματος αυτού θα είναι υψηλή : όσο λιγότερη είναι η εργασία τόσο χαμηλότερη είναι η τιμή. Η ποσότητα κοινωνικής εργασίας, που δίνει μια μέση τεχνική (δηλαδή μηχανές και εργαλεία που δεν είναι ούτε τα καλύτερα, ούτε τα χειρότερα) και που χρησιμοποιείται για την παραγωγή ενός εμπορεύματος, καθορίζει την αξία (ή το κόστος) αυτού του εμπορεύματος. Βλέπουμε τώρα ότι η τιμή καθορίζεται από την αξία. Στην πραγματικότητα η τιμή είναι πότε μεγαλύτερη, πότε μικρότερη από την αξία, αλλά για να γίνουμε απλοί, μπορούμε να παραδεχτούμε ότι τιμή και αξία είναι ίσες.
Τώρα, ας θυμηθούμε ό,τι είπαμε για τη μίσθωση των εργατών : μισθώνω, σημαίνει αγοράζω ένα ιδιαίτερο εμπόρευμα, την εργατική δύναμη. Μα από τη στιγμή που η εργατική δύναμη γίνεται εμπόρευμα, εφαρμόζεται γι'αυτή ό,τι ενδιαφέρει όλα τα εμπορεύματα, όταν ο καπιταλιστής προσλαμβάνει έναν εργάτη, του πληρώνει την τιμή ή για να γίνουμε πιο απλοί, την αξία της εργατικής του δύναμης. Από τι η αξία αυτή καθορίζεται; Είδαμε πως για όλα τα εμπορεύματα, καθορίζεται από την ποσότητα εργασίας που χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή τους. Το ίδιο και για την εργατική δύναμη.
Αλλά τι εννοούμε μιλώντας για παραγωγή της εργατικής δύναμης; Η εργατική δύναμη δεν παράγεται μέσα στο εργοστάσιο, δεν είναι ούτε πανί, ούτε αλοιφή, ούτε μηχανή. Τι εννοούμε λοιπόν με την παραγωγή της;
Φτάνει να κοιτάξουμε στην πραγματική ζωή, στο καπιταλιστικό σύστημα για να καταλάβουμε για τι πρόκειται. Ας υποθέσουμε, ότι οι εργάτες τελειώνουν τη δουλειά τους. Είναι πολύ κουρασμένοι, δεν έχουν πια δύναμη, δεν μπορούν να δουλέψουν περισσότερο. Η εργατική τους δύναμη έχει σχεδόν εξαντληθεί. Τι χρειάζεται για να την αποκαταστήσουν; Πρέπει να φάνε, ν'αναπαυτούνε, να κοιμηθούν, να ανανεώσουν τον οργανισμό τους και να αποκαταστήσουν έτσι τις δυνάμεις τους. Μόνον ύστερα απ'αυτό επανορθώνεται η δυνατότητα να εργαστούν, αποκατασταίνεται η εργατική δύναμη.
Ώστε λοιπόν η τροφή, τα ρούχα, η κατοικία τους - κοντολογής, η ικανοποίηση των αναγκών του εργάτη, αντιπροσωπεύουν την παραγωγή της εργατικής δύναμης. Μα πρέπει να προσθέσουμε σ'αυτό και στοιχεία, όπως τα έξοδα για τη μαθήτευση, όταν πρόκειται για ειδικευμένους εργάτες.
Ό,τι καταναλώσει η εργατική τάξη για να ανακτήσει την εργατική της δύναμη έχει μιαν αξία' κατά συνέπεια, η αξία των προϊόντων κατανάλωσης, όπως και τα έξοδα μαθήτευσης, να τι αποτελεί την αξία της εργατικής δύναμης. Διαφορετικά εμπορεύματα, διαφορετική αξία. Το ίδιο κάθε είδος εργατικής δύναμης έχει την αξία του: η εργατική δύναμη ενός τυπογράφου είναι διαφορετική από του χειρόναχτα και ούτω καθεξής.
Ας ξαναγυρίσουμε όμως στο εργοστάσιο. Ο καπιταλιστής αγοράζει πρώτες ύλες, καύσιμα, μηχανές, μηχανόλαδο και άλλα απαραίτητα πράγματα' κατόπι, αγοράζει την εργατική δύναμη, "μισθώνει εργάτες". Όλα αυτά, τα πληρώνει τοις μετρητοίς. Η παραγωγή αρχίζει. Οι εργάτες δουλεύουνε, οι μηχανές κινούνται, τα καύσιμα καίγονται, το λάδι ξοδεύεται, τα χτίρια φθείρονται, η εργατική δύναμη εξαντλείται. Και από το εργοστάσιο βγαίνει ένα καινούριο εμπόρευμα. Όπως όλα τα εμπορεύματα, έτσι και το εμπόρευμα αυτό έχει μιαν αξία. Ποιά είναι αυτή η αξία των μέσων παραγωγής που ξοδεύτηκαν γι'αυτό; Πρώτα - πρώτα το εμπόρευμα απορρόφησε την αξία. Πρώτες ύλες, καύσιμα, φθορά των μηχανών κλπ. Όλα αυτά αποτελούνε τώρα μέρος της αξίας του εμπορεύματος.
Κατόπι, μπήκε σ'αυτό η εργασία των εργατών. Αν τριάντα εργάτες δουλέψουν ο καθένας τριάντα ώρες για την κατασκευή του, έχουμε συνολικά 900 ώρες δουλειά ώστε, η συνολική αξία του εμπορεύματος παράχτηκε θα αποτελεστεί από την αξία των υλών που ξοδεύτηκαν (ας υποθέσουμε, λόγου χάρη, αυτήν την αξία τόση με 600 ώρες) και από την καινούρια αξία που προσθέτουν οι εργάτες με την εργασία τους (900 ώρες), δηλαδή θα είναι (600 + 900) = 1500 ώρες εργασία.
Αλλά τι στοιχίζει το εμπόρευμα στον καπιταλιστή; Οι πρώτες ύλες πληρώθηκαν στο ακέραιο, δηλαδή ένα ποσό που αντιστοιχεί και προς την αξία του σε 600 ώρες εργασία. Και η εργατική δύναμη; Πληρώθηκαν και οι 900 ώρες; Όλο το ζήτημα βρίσκεται εδώ. Σύμφωνα με την υπόθεσή μας πληρώθηκε ολόκληρη η αξία της εργατικής δύναμης για τις ημέρες εργασίας.
Όταν τριάντα εργάτες δουλεύουν τις τριάντα ώρες τους μέσα σε τρεις μέρες, δηλαδή δέκα ώρες την ημέρα, ο εργοστασιάρχης πληρώνει το αναγκαίο ποσό, για την αποκατάσταση της εργατικής του δύναμης, για τις τρείς αυτές μέρες. Ποιό είναι αυτό το ποσό; Η απάντηση είναι καθαρή: είναι πολύ κατώτερο από την αξία των 900 ωρών. Γιατί; Γιατί άλλο πράμα είναι η ποσότητα αναγκαίας εργασίας για τη διατήρηση της εργατικής μου δύναμης και άλλο πράμα η ποσότητα εργασίας που μπορώ να προσφέρω; Μπορώ να δουλέψω δέκα ώρες την ημέρα. Και για να φάω, να ντυθώ κλπ., έχω ανάγκη για μια μέρα αντικείμενα ίσης αξίας με πέντε ώρες. Ώστε μπορώ να δουλέψω πολύ περισσότερο απ'ό,τι χρειάζεται για τη διατήρηση της εργατικής μου δύναμης. Στο παράδειγμά μας, ας υποθέσουμε ότι οι εργάτες για να τραφούν, να ντυθούν κλπ. δεν ξοδεύουνε παρά προϊόντα αξίας 450 εργάσιμων ωρών προσφέροντας μιαν εργασία 900 ωρών, 450 ώρες μένουν στον καπιταλιστή και αποτελούν ακριβώς την πηγή του κέρδους του.
Στην πραγματικότητα το εμπόρευμα στοιχίζει στον καπιταλιστή όπως το είδαμε (600+450) = 1050 ώρες και το πουλάει στην αξία των (600+900) = 1500 ωρών, οι 450 ώρες είναι η υπεραξία που δημιουργήθηκε από την εργατική δύναμη. Απ'αυτό βγαίνει ότι οι εργάτες δουλεύουνε το μισό καιρό τους (δηλαδή πέντε ώρες το δεκάωρο) για να αποκαταστήσουνε αυτό που ξοδεύουνε οι ίδιοι και τον άλλο μισό καιρό τους τον καταναλώνουνε εξ'ολοκλήρου για τον καπιταλιστή.
Ας κοιτάξουμε τώρα ολόκληρη την κοινωνία. Γιατί δεν μας νοιάζει τι κάνει ατομικά ο εργοστασιάρχης ή ο εργάτης. Ό,τι μας ενδιαφέρει είναι ο μηχανισμός της γιγάντιας αυτής μηχανής που ονομάζεται καπιταλιστική κοινωνία. Η καπιταλιστική τάξη απασχολεί την εργατική τάξη, τεράστια σε αριθμό. Μέσα σε χιλιάδες εργοστάσια,μέσα σε ορυχεία,σε δάση και σε χωράφια, εργάζονται σαν τα μυρμήγκια εκατομμύρια εργάτες. Ο καπιταλιστής τους πληρώνει για μισθό την αξία της εργατικής τους δύναμης, προορισμένη να ανανεώσει την εργατική αυτή δύναμη για τις υπηρεσίες που προσφέρει στον καπιταλιστή. Η εργατική τάξη δεν πληρώνεται μόνον αυτή από την εργασία της, δημιουργεί ακόμα τα εισοδήματα των ανώτερων τάξεων, δημιουργεί την υπεραξία. Από χιλιάδες κανάλια, η υπεραξία εισρέει στις τσέπες των εργοδοτών. Ένα μέρος το τσεπώνει ο ίδιος ο καπιταλιστής, είναι το κέρδος του σαν επιχειρηματία, ένα μέρος τσεπώνεται από τον γαιοκτήμονα, τον κάτοχο του εδάφους, ένα μέρος, με τη μορφή φόρων, φτάνει στα χέρια του καπιταλιστικού κράτους, ένα μέρος πηγαίνει στους εμπόρους, τους μαγαζάτορες, στις εκκλησίες και τους οίκους ανοχής, τους ηθοποιούς και τους κλόουν, στους αστούς συγγραφείς κτλ. Σε βάρος της υπεραξίας ζούν όλα τα παράσιτα που γεννάει η καπιταλιστική κοινωνική τάξη.
Ένα μέρος αυτής της υπεραξίας χρησιμοποιείται με τη σειρά του από τους καπιταλιστές. Το κεφάλαιό τους αυξαίνει. Μεγαλώνουν τις επιχειρήσεις τους. Στρατολογούν περισσότερους εργάτες. Προμηθεύονται καινούριες μηχανές. Μεγαλύτερος αριθμός εργατών τους προμηθεύει ακόμα μεγαλύτερη υπεραξία. Οι καπιταλιστικές επιχειρήσεις γίνονται ολοένα και μεγαλύτερες. Έτσι κάθε στιγμή προοδεύει το κεφάλαιο μαζεύοντας υπεραξία. Αντλώντας το κεφάλαιο υπεραξία από τους εργάτες, εκμεταλλεύοντάς τους αναπτύσσονται αδιάκοπα.
11. Το κεφάλαιο
Βλέπουμε τώρα καθαρά τι είναι κεφάλαιο. Κεφάλαιο είναι προπαντός, μια αξία ορισμένη είτε σε μορφή χρήματος, μηχανών, πρώτων υλών, χτιρίων, εργοστασίων, είτε σε μορφή βιομηχανικών προϊόντων. Και είναι αξία που χρησιμεύει για την παραγωγή καινούριας αξίας : της υπεραξίας. Το κεφάλαιο είναι μια αξία που παράγει υπεραξία. Η καπιταλιστική παραγωγή είναι παραγωγή υπεραξίας.
Στην καπιταλιστική κοινωνία οι μηχανές και τα χτίρια αντιπροσωπεύουν ένα κεφάλαιο. Μα είναι πάντοτε κεφάλαιο; Όχι. Αν υπήρχε ένας αδερφικός τρόπος παραγωγής για ολόκληρη την κοινωνία, ούτε οι μηχανές, ούτε οι πρώτες ύλες θα ήτανε κεφάλαιο, γιατί δε θα μπορούσανε να βγάλουν πια κέρδος για μια χούφτα πλούσιους. Ώστε, οι μηχανές λόγου χάρη δε γίνονται κεφάλαιο, παρά στο βαθμό που είναι η ατομική ιδιοχτησία της τάξης των καπιταλιστών και χρησιμεύουνε στην εκμετάλλευση της μισθωτής εργασίας, στην παραγωγή υπεραξίας.
Η μορφή αυτής της αξίας είναι χωρίς σημασία' μπορεί να αποτελείται, τόσο από μικρούς ράβδους χρυσού όσο κι από χαρτονόμισμα, και που μ' αυτά αγοράζει ο καπιταλιστής τα μέσα παραγωγής και την εργατική δύναμη, η αξία αυτή μπορεί επίσης να πάρει τη μορφή μηχανών που μ'αυτές δουλεύουν οι εργάτες, ή πρώτων υλών που τις φτιάχνουν εμπορεύματα, ή ακόμα βιομηχανικά προϊόντα που θα πουληθούν αργότερα. Μα από τη στιγμή που αυτή η αξία χρησιμεύει για την παραγωγή υπεραξίας, είναι πια κεφάλαιο.
Συνήθως το κεφάλαιο δεν αφήνει μια μορφή παρά για να πάρει μιαν άλλη. Ας δούμε λοιπόν πως γίνεται η μεταμόρφωση.
Ι. Ο καπιταλιστής δεν έχει ακόμα αγοράσει ούτε οργανική δύναμη, ούτε μέσα παραγωγής. Μα τον καίει η επιθυμία να προσλάβει εργάτες, να προμηθευτεί μηχανές, να αποκτήσει πρώτες ύλες, κάρβουνο σε αρκετές ποσότητες. Για την ώρα δεν έχει τίποτα, εξόν το χρήμα. Το κεφάλαιο παρουσιάζεται εδώ με τη νομισματική του μορφή.
ΙΙ. Με τα χρήματα που έχει στη διάθεσή του, πηγαίνει ο καπιταλιστής στην αγορά (όχι ο ίδιος εννοείται, γιατί έχει γι'αυτό τηλέφωνο, τηλέγραφο κτλ.). Εκεί, αγοράζει τα μέσα παραγωγής και την εργατική δύναμη. Ο καπιταλιστής γυρίζει στο εργοστάσιο χωρίς χρήματα, αλλά με εργάτες, μηχανές, πρώτες ύλες, καύσιμα. Όλα αυτά τα πράματα δεν είναι τώρα πια εμπορεύματα. Παύσανε να είναι εμπορεύματα από τη στιγμή που δεν είναι πια για πούλημα. Το χρήμα μεταμορφώθηκε σε μέσα παραγωγής και σε εργατική δύναμη. Αύξησε το νομισματικό του περικάλυμμα. Το κεφάλαιο παρουσιάζεται τώρα με μορφή βιομηχανικού κεφαλαίου.
Κατόπι αρχίζει η δουλειά! Οι μηχανές μπαίνουν σε κίνηση, οι ρόδες γυρίζουν, οι μοχλοί λειτουργούν, οι εργάτες κι οι εργάτριες είναι βουτηγμένοι στον ιδρώτα, οι μηχανές φθείρονται, οι πρώτες ύλες λιγοστεύουν, η εργατική δύναμη εξαντλείται σε δράση.
ΙΙΙ. Τότε όλες αυτές οι πρώτες ύλες, η φθορά των μηχανών, η εργατική δύναμη, μεταμορφώνονται λίγο - λίγο σε σωρούς από εμπορεύματα. Αυτή τη φορά, το κεφάλαιο αφήνει το υλικό του περικάλυμμα σαν όργανο κατασκευής και παρουσιάζεται σα σωρός εμπορεύματα. Aυτό είναι το κεφάλαιο στην εμπορική του μορφή. Αλλά δεν άλλαξε παρά μόνο περικάλυμμα και μεγάλωσε την αξία του, γιατί κατά τη διάρκεια της παραγωγής προστέθηκε σ'αυτό η υπεραξία.
ΙV. Όμως, ο καπιταλιστής παράγει εμπορεύματα όχι για ατομική του χρήση, μα για την αγορά, για την πώληση. Ό,τι συσσώρευσε στις αποθήκες του, πρέπει να πουληθεί. Στην αρχή, το κεφάλαιο πηγαίνει στην αγορά σαν αγοραστής, τώρα πρέπει να πάει εκεί σαν πουλητής. Πρώτα είχε στα χέρια χρήμα και ήθελε να αποχτήσει εμπορεύματα (τα μέσα παραγωγής), τώρα έχει στα χέρια εμπορεύματα και θέλει να αποχτήσει χρήματα. Όταν πουλιέται το εμπόρευμα, το κεφάλαιο περνάει ξανά από την εμπορική του μορφή στη νομισματική του μορφή. Αλλά η ποσότητα χρήματος που παίρνει ο καπιταλιστής δεν είναι πια η ποσότητα χρήματος που είχε δώσει στην αρχή, γιατί αυξήθηκε με το ποσοστό της υπεραξίας.
Αλλά η κυκλοφορία του κεφαλαίου δεν έχει ακόμα τελειώσει. Το αυξημένο κεφάλαιο ξαναμπαίνει σε κίνηση και αποχτάει ακόμα μεγαλύτερη ποσότητα υπεραξίας. Η υπεραξία αυτή προσθέτεται και ένα μέρος στο κεφάλαιο και αρχίζει έναν καινούριο κύκλο και τα ίδια συνέχεια. Το κεφάλαιο, όμοιο με μια μπάλα χιόνι, κυλάει αδιάκοπα, και σε κάθε στροφή και μια όλο και μεγαλύτερη ποσότητα υπεραξίας προστίθεται σ'αυτό. Έτσι μεγαλώνει και απλώνει η καπιταλιστική παραγωγή.
Να πώς κλέβει το κεφάλαιο από την εργατική τάξη την υπεραξία και απλώνεται παντού. Η γρήγορη αύξησή του εξηγιέται από τις ξεχωριστές του ιδιότητες. Βέβαια η εκμετάλλευση μιας τάξης από μιαν άλλην υπήρχε και πρωτύτερα. Ας πάρουμε όμως για παράδειγμα ένα γαιοχτήμονα, τον καιρό της δουλοπαροικίας, ή έναν ιδιοχτήτη δούλων στην αρχαιότητα. Καταπιέζει τους δουλοπάροικούς του και τους δούλους του. Κάθε τι που αυτοί παράγανε, το τρώγανε οι αρχόντοι, τό'πιναν το κατανάλωναν οι ίδιοι ή τό'διναν να το καταναλώσει η αυλή τους και οι πολυάριθμοι παράσιτοί τους. Η παραγωγή εμπορευμάτων ήτανε πολύ αδύνατη και δεν μπορούσανε να τα πουλήσουν πουθενά. Αν οι γαιοχτήμονες ή οι αφεντάδες θέλανε να αναγκάσουνε τους δουλοπάροικούς τους ή τους σκλάβους τους να παράγουν βουνά ψωμί, κρέας, ψάρι κτλ. όλα αυτά θα σάπιζαν. Η παραγωγή προοριζότανε τότε στην ικανοποίηση των αναγκών του γαιοχτήμονα και της ακολουθίας του. Τα πράματα είναι εντελώς διαφορετικά στο καπιταλιστικό καθεστώς. Στο καπιταλιστικό καθεστώς παράγουνε όχι για την ικανοποίηση αναγκών, μα για το κέρδος. Παράγουν εμπορεύματα για να τα πουλήσουν, για να κερδίσουν, για να συσσωρεύσουν κέρδη. Όσο μεγαλύτερο είναι το κέρδος, τόσο περισσότερο αξίζει. Απ'αυτού, στην καπιταλιστική τάξη η ξέφρενη πορεία για το κέρδος. Η δίψα της για κέρδος δεν έχει όρια. Είναι ο μοχλός, το κυριότερο ελατήριο της καπιταλιστικής παραγωγής.
12. Το καπιταλιστικό κράτος
Η καπιταλιστική κοινωνία βασίζεται, όπως το είδαμε, στην εκμετάλλευση της εργατικής τάξης. Μια χούφτα άνθρωποι κατέχουν τα πάντα' η πλειοψηφία των εργατών δεν έχει τίποτα. Οι καπιταλιστές διατάζουν, οι εργάτες υπακούνε. Οι καπιταλιστές εκμεταλλεύονται, οι εργάτες είναι εκμεταλλευόμενοι. Η καπιταλιστική κοινωνία στηρίζεται ουσιαστικά στην αμείλιχτη αυτή εκμετάλλευση που ολοένα μεγαλώνει.
Η καπιταλιστική παραγωγή είναι μια αντλία προορισμένη να αντλεί την υπεραξία. Πώς όμως αυτή η αντλία μπορεί και λειτουργεί πολύ καιρό; Πώς οι εργάτες υποφέρουνε μια παρόμοια κατάσταση πραγμάτων; Είναι δύσκολο να απαντήσουμε αμέσως σ'αυτή την ερώτηση. Γενικά όμως υπάρχουν δυο εξηγήσεις γι'αυτό: 1ο. Η οργάνωση και η δύναμη είναι στα χέρια των καπιταλιστών. 2ο. Η αστική τάξη κυριαρχεί γενικά πάνω στο μυαλό της εργατικής τάξης.
Το πιο σίγουρο μέσο για την αστική τάξη της το προσφέρνει η οργάνωση του κράτους. Σ'όλες τις καπιταλιστικές χώρες, το κράτος δεν είναι άλλο πράγμα από'να συνασπισμό επιχειρηματιών. Ας πάρουμε μιαν οποιαδήποτε χώρα: την Αγγλία ή τις Ενωμένες Πολιτείες, τη Γαλλία ή την Ιαπωνία. Υπουργοί, ανώτεροι λειτουργοί, βουλευτές είναι πάντα οι ίδιοι οι καπιταλιστές, γαιοκτήμονες, εργοστασιάρχες, τραπεζίτες ή οι πιστοί και καλοπληρωμένοι υπηρέτες τους, που τους υπηρετούνε όχι από φόβο, μα με ζήλο : δικηγόροι, διευθυντές τραπεζών, καθηγητές, στρατηγοί και επίσκοποι.
Η οργάνωση όλων αυτών των αστών, που αγκαλιάζει ολόκληρη τη χώρα και την κρατάει στα νύχια τους, ονομάζεται κράτος. Το κράτος έχει διπλό σκοπό: ο κυριότερος, είναι να καταστέλλει τις ταραχές και τις εξεγέρσεις των εργατών, να βγάζει ευκολότερα την υπεραξία της εργατικής τάξης και να εξασφαλίζει τη στερεότητα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής' ο άλλος της σκοπός είναι να παλεύει ενάντια σ'άλλες παρόμοιες οργανώσεις (άλλα αστικά κράτη) με το μοίρασμα της παρμένης με τη βία υπεραξίας. Έτσι, το καπιταλιστικό κράτος είναι μια ένωση επιχειρηματιών που εξασφαλίζει την εκμετάλλευση. Και είναι αποκλειστικά τα συμφέροντα του κεφαλαίου που κατευθύνουν τη δράση της ληστρικής αυτής ένωσης.
Στην τέτοια αντίληψη για το αστικό κράτος μπορεί ν' αντιτάξει κανένας τις παρακάτω αντιρρήσεις:
- Λέτε ότι το κράτος κατευθύνεται αποκλειστικά και μόνον από τα συμφέροντα του Κεφαλαίου. Αλλά κοιτάξτε: σ'όλες τις καπιταλιστικές χώρες, υπάρχουν εργατικοί νόμοι που απαγορεύουν ή περιορίζουν την εργασία των παιδιών, λιγοστεύουν τις ώρες δουλειάς κτλ., στη Γερμανία, λόγου χάριν, από την εποχή του Γουλιέλμου ΙΙ, η ασφάλιση των εργατών δεν ήτανε κακά οργανωμένη από το κράτος στην Αγγλία το ίδιο, ένας αστός υπουργός, ο δραστήριος Λόυδ Τζώρτζ, εθέσπισε την ασφάλιση και τη σύνταξη για τους γέρους' σ'όλα τα αστικά κράτη, χτίζουν νοσοκομεία, αναρρωτήρια για τους εργάτες' κατασκευάζουν σιδηροδρόμους που μεταφέρουν φτωχούς και πλούσιους' φτιάχνουν υδραγωγεία, αγωγούς ύδρευσης σ'όλες τις πόλεις κτλ. για όλον τον κόσμο. Τότε - θα πούν όχι λίγοι άνθρωποι - ακόμα και σε μια χώρα που κυβερνάει το Κεφάλαιο, το κράτος δεν ενεργεί αποκλειστικά και μόνο προς το συμφέρον του Κεφαλαίου, αλλά και προς όφελος των εργατών.Καμιά φορά μάλιστα προστιμάρει τους εργοστασιάρχες που παραβιάζουν τους εργατικούς νόμους.
Οι αντιρρήσεις αυτές δεν είναι σωστές και να γιατί. Είναι αλήθεια, ότι η αστική εξουσία ψηφίζει καμιά φορά νόμους και διατάγματα που απ'αυτά επωφελείται και η εργατική τάξη. Αλλά το κάνει προς το συμφέρον της αστικής τάξης. Ας πάρουμε τους σιδηρόδρομους : Χρησιμοποιούνται από τους εργάτες, εξυπηρετούν και τους εργάτες, αλλά δεν γίνονται γι'αυτούς. Έμποροι, εργοστασιάρχες, τους χρειάζονται για τη μεταφορά των εμπορευμάτων τους, την κυκλοφορία των φορτίων τους, τη μεταφορά των στρατευμάτων και των εργατών κτλ. Το Κεφάλαιο έχει ανάγκη από σιδηροδρόμους και τους φτιάχνει για το δικό του συμφέρον. Είναι χρήσιμοι και στους εργάτες, μα το καπιταλιστικό κράτος δεν τους έφτιαξε γι'αυτό. Ας πάρουμε ακόμα την καθαριότητα των δρόμων, τις δημοτικές υπηρεσίες περίθαλψης και νοσοκομείων' η αστική τάξη τις εξασφαλίζει επίσης και στις εργατικές συνοικίες. Είναι αλήθεια ότι, συγκρινόμενες με τις αστικές συνοικίες, οι εργατικές συνοικίες είναι βρώμικες και αποτελούν εστίες μολύνσεων, κτλ. Μα σαν κι η αστική τάξη κάνει κάτι. Γιατί; Μα γιατί αλλιώτικα, οι αρρώστιες και οι επιδημίες θα απλώνονταν σ'ολόκληρη την πόλη και θα μπορούσε τότε να πάθει απ'αυτές και η αστική τάξη. Το αστικό κράτος και τα πολιτικά του όργανα κατευθύνονται λοιπόν και δω από τα συμφέροντα μόνον της αστικής τάξης.
Ακόμα ένα παράδειγμα : Στη Γαλλία, τις τελευταίες δεκαετίες, οι εργάτες μάθανε από την αστική τάξη να περιορίζουνε τεχνικά τις γεννήσεις, ή δεν κάνουνε καθόλου παιδιά ή δεν κάνουν περισσότερα από δύο. Η ανέχεια ανάμεσα στους εργάτες είναι τόσο μεγάλη που τους είναι πολύ δύσκολο και σχεδόν αδύνατο να συντηρήσουν μια πολυμελή οικογένεια. Το αποτέλεσμα είναι ότι ο πληθυσμός της Γαλλίας δε μεγαλώνει σχεδόν καθόλου. Και αρχίζει να παρουσιάζεται έλλειψη στρατιωτών για τη γαλλική αστική τάξη. Τούτη δω παραπονιέται! "Το κράτος κινδυνεύει!" Στη Γερμανία ο πληθυσμός αναπτύσσεται πιο γρήγορα παρά σε μας. Ας το πούμε περαστικά' οι στρατιώτες που παρουσιάζονται στο στρατό κάθε χρόνο ήτανε μικρόσωμοι, με αδύνατο στήθος, πολύ λίγο ζωηροί. Τότε η αστική τάξη έγινε ξαφνικά πιο "φιλελεύθερη", ζήτησε μέσα της ορισμένες βελτιώσεις προς όφελος της εργατικής τάξης, για να πάρει λίγο πάνω της και να κάνει περισσότερα παιδιά. Γιατί, άμα ψοφήσει η κότα δεν υπάρχουνε πια αυγά.
Σ'όλες τις περιπτώσεις, που η αστική τάξη παίρνει μόνη της μέτρα υπέρ των εργατών, καθοδηγιέται σ'αυτό από τα δικά της συμφέροντα. Υπάρχουν περιπτώσεις που ωφέλιμοι νόμοι ψηφίζονται από την αστική τάξη, κάτω από την πίεση της εργατικής τάξης. Οι περιστάσεις αυτές είναι και οι περισσότερες. Σχεδόν όλοι οι "εργατικοί νόμοι" πραγματοποιήθηκαν μ'αυτόν τον τρόπο - με τις απειλές από μέρους των εργατών. Στη Ρωσία η τσαρική κυβέρνηση δημοσίευσε τους πρώτους νόμους για τα εργοστάσια, φοβισμένη από τις ταραχές και τις απεργίες. Σε τούτη την περίπτωση, το εχθρικό για την εργατική τάξη κράτος, ο συνασπισμός αυτός των επιχειρηματιών, κάνει αυτόν τον υπολογισμό για το δικό του συμφέρον : "Είναι προτιμότερο να δώσουμε κάτι σήμερα παρά να δώσουμε αύριο το διπλό και να ριψοκινδυνέψουμε, ίσως το πετσί μας". Όπως ο εργοστασιάρχης, κάνοντας παραχωρήσεις στους απεργούς κι αυξάνοντας μερικές δραχμές το μεροκάματό τους, δεν παύει να είναι εργοστασιάρχης, έτσι και το αστικό κράτος δεν παύει καθόλου να είναι αστικό όταν κάτω από την απειλή εργατικών ταραχών, ρίχνει ένα μικρό κόκκαλο στο προλεταριάτο.
Το καπιταλιστικό κράτος δεν είναι μόνο η μεγαλύτερη και ισχυρότερη αστική οργάνωση, είναι ταυτόχρονα μια οργάνωση πολυπλοκότατη, με πολυάριθμους σχηματισμούς και που τα πλοκάμια της απλώνονται προς όλες τις κατευθύνσεις. Και όλα αυτά έχουν για σκοπό την υπεράσπιση, τη στερέωση και την επέχταση της εργατικής εκμετάλλευσης. Το κράτος διαθέτει, ενάντια στην εργατική τάξη, μέσα κτηνώδικης καταπίεσης, όπως και μέσα ηθικής υποδούλωσης, που αποτελούν όργανα του καπιταλιστικού κράτους.
Ανάμεσα στα μέσα χτηνώδικης καταπίεσης, πρέπει να σημειώσουμε κατά πρώτο, το στρατό, την αστυνομία και τη χωροφυλακή, τις φυλακές και τα δικαστήρια και τα βοηθητικά τους όργανα : χαφιέδες, προβοκάτορες, απεργοσπάστες, πληρωμένους δολοφόνους κτλ.
Ο στρατός, στο καπιταλιστικό κράτος, είναι μια ξεχωριστή οργάνωση. Επικεφαλής του βρίσκονται οι ανώτεροι αξιωματικοί, οι "μεγαλογαλονάδες". Στρατολογούνται ανάμεσα στους διανοούμενους. Αυτός είναι ο πιο λυσσασμένος εχθρός του προλεταριάτου' από τη νεανική τους ηλικία μορφώνονται σε ειδικές στρατιωτικές σχολές. Τους μαθαίνουν πώς να αποχτηνώνουν τους στρατιώτες, να υπερασπίζουνε την τιμή της "στολής", δηλαδή πώς να κρατάνε τους στρατιώτες σε πλέρια υποδούλωση και να τους μεταβάλλουν σε πιόνια σκακιού. Οι πιο ικανοί απ'τούς αριστοκράτες αυτούς και μεγαλοαστούς γίνονται στρατηγοί και σκεπάζονται με σταυρούς και κορδέλες.
Οι αξιωματικοί δεν προέρχονται καθόλου από τις φτωχές τάξεις. Κρατάνε στα χέρια τους ολόκληρη τη μάζα των στρατιωτών. Και οι στρατιώτες είναι έτσι διαπαιδαγωγημένοι που δεν τολμούν να ρωτήσουν γιατί χτυπιούνται αναμεταξύ τους και δεν ξέρουν παρά να κοιτάνε στα μάτια τους ανωτέρους τους. Ένας τέτοιος στρατός, έχει για σκοπό προπαντός να καταστέλλει τα εργατικά κινήματα.
Στη Ρωσία, ο στρατός του τσάρου χρησιμοποιήθηκε περισσότερο από μια φορά για την καταστολή των εργατικών και αγροτικών εξεγέρσεων. Επί βασιλέως Αλεξάνδρου ΙΙ, πριν την απελευθέρωση των χωρικών, πολυάριθμες αγροτικές εξεγέρσεις καταπνίγηκαν από το στρατό. Το 1905, ο στρατός πυροβόλησε τους εργάτες στην εξέγερση της Μόσχας, έκανε εγκληματικές εκστρατείες στις Βαλτικές επαρχίες, στον Καύκασο, στη Σιβηρία το 1906 - 1908 κατέστειλλε τις εξεγέρσεις των χωρικών και προστάτεψε τις περιουσίες των γαιοχτημόνων κτλ. Στον πόλεμο τουφέκισε εργάτες στο Ιβάσαβο - Βόσνεσενσκ και στην Κοστρόμα, κτλ. Οι σκληρότεροι υπήρξαν παντού οι αξιωματικοί και οι στρατηγοί.
Ακριβώς το ίδιο και στο εξωτερικό. Στη Γερμανία, ο στρατός του καπιταλιστικού κράτους, χρησιμοποιήθηκε το ίδιο για το στραγγάλισμα των εργατών. Η πρώτη εξέγερση των ναυτών κατεστάλη από το στρατό. Στη Γαλλία, ο στρατός πυροβόλησε περισσότερο από μια φορά τους απεργούς, τώρα τουφεκίζει τους επαναστατημένους Ρώσους εργάτες και στρατιώτες. Στην Αγγλία, τα τελευταία χρόνια ο στρατός έπνιξε πολλές φορές στο αίμα τις εξεγέρσεις των Ιρλανδών εργατών, των μισοσκλάβων Αιγύπτιων και χτύπησε τις εργατικές συγκεντρώσεις στην ίδια την Αγγλία. Στην Ελβετία, σε κάθε απεργία, βάζει σε κίνηση τα πολυβόλα και τη λεγόμενη εθνοφυλακή περισσότερο από μια φορά, η εθνοφυλακή αυτή πυροβόλησε ενάντια στους προλετάριους. Στις Ενωμένες Πολιτείες της Αμερικής, ο στρατός πυρπόλησε και λεηλάτησε ολόκληρες εργατικές πολιτείες (λόγου χάριν, κατά την απεργία του Κολοράδο). Οι στρατοί των καπιταλιστικών κρατών συμμαχούν σήμερα για να πνίξουν την επανάσταση των εργατών στη Ρωσία, στην Ουγγαρία, στα Βαλκάνια, στη Γερμανία και για να καταστείλλουνε την προλεταριακή επανάσταση σ'ολόκληρο τον κόσμο.
Αστυνομία και χωροφυλακή.- Το καπιταλιστικό κράτος, έξω από τον ταχτικό στρατό του, κατέχει ακόμα ένα σώμα από εξασκημένους αχρείους και στρατεύματα ειδικά εκπαιδευμένα για την πάλη ενάντια στους εργάτες. Είναι αλήθεια ότι αυτοί οι θεσμοί (λ.χ. η αστυνομία) έχουν επίσης για σκοπό του αγώνα ενάντια στους κλέφτες και τη διατήρηση της λεγόμενης "προσωπικής και υλικής ασφάλειας" των πολιτών' μα διατηρούνται επίσης για να κυνηγούν, να καταδιώκουν και να τιμωρούν τους δυσαρεστημένους εργάτες. Στη Ρωσία, οι πράκτορες της αστυνομίας ήτανε οι πιο σίγουροι υπερασπιστές των γαιοχτημόνων και του τσάρου. Η πιο χτηνώδικη αστυνομία ήταν, σ'όλα τα καπιταλιστικά κράτη, η μυστική αστυνομία (η πολιτική αστυνομία, που ονομαζόταν σε μας Οχράνα) όπως και η χωροφυλακή. Πλάι τους, εργάζεται ένα πλήθος από ντέντεχτιβ, προβοκάτορες, χαφιέδες, απεργοσπάστες και τόσοι άλλοι.
Πολύ ενδιαφέρον, απ'αυτήν την άποψη, έχει ο τρόπος που ενεργεί η αμερικανική μυστική αστυνομία. Βρίσκεται σε σχέσεις με αναρίθμητα γραφεία ιδιωτικών ή ημιεπίσημων ντέντεχτιβ. Οι περίφημες περιπέτειες του Νατ Πίγκερτον ήτανε στην πραγματικότητα οργανωμένες επιθέσεις εναντίον των εργατών. Οι προβοκάτορες βάζανε μπόμπες, στα σπίτια των εργατικών ηγετών και προσπαθούσαν να τους σπρώξουν σε δολοφονίες καπιταλιστών.
Οι ίδιοι ντέντεχτιβ στρατολογούν μια μεγάλη ποσότητα από απεργοσπάστες (που ονομάζονται scabs) καθώς επίσης και αποσπάσματα από οργανωμένους αλήτες που σκοτώνουν με πρώτη ευκαιρία τους απεργούς. Δεν υπάρχει ατιμία που να μην μπορούν να την κάνουν οι ληστές αυτοί, στην υπηρεσία του "δημοκρατικού" κράτους των Αμερικάνων καπιταλιστών.
Η Δικαιοσύνη, στο αστικό κράτος είναι ένα μέσο άμυνας για την μπουρζουαζία' καταδικάζει προπαντός εκείνους που θα τολμήσουν να προσβάλλουν την καπιταλιστική ιδιοχτησία και το καπιταλιστικό σύστημα. Η δικαιοσύνη αυτή κατεδίκασε το Λήμπκνεχτ στα κάτεργα και απάλλαξε τους δολοφόνους του. Οι δικαστικές αρχές ενεργούν με την ίδια αυστηρότητα όπως και οι δήμιοι του αστικού κράτους. Η κόψη της ρομφαίας τους στρέφεται ενάντια στους φτωχούς και όχι ενάντια στους πλούσιους.
Αυτοί είναι οι θεσμοί του καπιταλιστικού κράτους πού'χουν για σκοπό την άμεση και χτηνώδη καταπίεση της εργατικής τάξης.
Ανάμεσα στα μέσα ηθικής υποδούλωσης της εργατικής τάξης, που βρίσκονται στη διάθεση του καπιταλιστικού κράτους, πρέπει να αναφέρουμε τρία που είναι και τα κυριότερα : Το επίσημο Σχολειό, η επίσημη Εκκλησία, ο επίσημος Τύπος - που υποστηρίζονται τουλάχιστον από το αστικό κράτος.
Η μπουρζουαζία καταλαβαίνει πολύ καλά ότι δεν μπορεί να τα βγάλει πέρα με τις εργατικές μάζες μόνο με τη χτηνώδικη βία, της χρειάζεται λοιπόν να πλέξει γύρω απ'τά μυαλά των μαζών ένα λεπτό αράχνινο ιστό. Το αστικό κράτος θεωρεί τους εργάτες σα γομάρια : Πρέπει τα ζώα αυτά να δουλεύουν, αλλά να μη δαγκώνουν. Πρέπει λοιπόν όχι μονάχα να τα σκοτώνουν και να τα ντουφεκίζουν μόλις δαγκάσουν, μα και να τα δαμάζουν, να τα τιθασσεύουν, όπως κάνουν ορισμένοι ειδικοί στα θηριοτροφεία. Με τον ίδιο τρόπο, εκπαιδεύει το καπιταλιστικό κράτος για την αποχτήνωση, την αποβλάκωση και την τιθάσσευση του προλεταριάτου, τεχνικούς δασκάλους και αστούς καθηγητές, παπάδες και μητροπολιτάδες, ψευτοσυγγραφείς και αστούς δημοσιογράφους. Στο σχολειό, οι ειδικοί αστοί μαθαίνουν στα παιδιά, από την τρυφερή τους ηλικία, να υπακούνε στο Κεφάλαιο, να περιφρονούν και να μισούν τους επαναστάτες. Τους λένε παραμύθια που να κοιμούνται ορθοί μπρός στην επανάσταση και το επαναστατικό κίνημα' εξυμνούν τους τσάρους, τους βασιλιάδες, τους βιομήχανους κλπ.' οι πλερωμένοι παπάδες από το αστικό κράτος κηρύχνουνε στις εκκλησίες : "Δεν υπάρχει εξουσία που να μην προέρχεται από το θεό", οι αστικές εφημερίδες σφυρίζουν όλη την ώρα στο αυτί των εργατών αναγνωστών τους, το αστικό αυτό ψέμα. Κάτω από τέτοιες συνθήκες είναι εύκολο στον εργάτη να βγεί από το τέλμα του;
Ένας γερμανός ιμπεριαλιστής ληστής έγραψε : "Έχουμε ανάγκη όχι μόνο από τα πόδια των στρατιωτών, μα και από το μυαλό τους και την καρδιά τους". Το αστικό κράτος αγωνίζεται ακριβώς να κάνει την εργατική τάξη υποταχτικό ζώο, που να δουλεύει σαν άλογο, να παράγει υπεραξία και να μένει ολότελα ήσυχο. Έτσι, το καπιταλιστικό σύστημα εξασφαλίζει την ανάπτυξή του. Η εκμεταλλευτική μηχανή γυρίζει. Από την ξεζουμισμένη εργατική τάξη, βγάζει συνεχώς υπεραξία. Και το καπιταλιστικό κράτος στέκει άγρυπνος φρουρός για να μην ξεσηκωθούνε οι μισθωτοί σκλάβοι του κεφαλαίου.
13. Κύριες αντιφάσεις του καπιταλιστικού συστήματος
Πρέπει τώρα να ψάξουμε να βρούμε αν η αστική κοινωνία είναι καλά συγκροτημένη. Ένα πράγμα είναι καλό και στερεό μόνον, όταν όλα του τα μέρη είναι καλά προσαρμοσμένα τό'να με τ'άλλο. Ας πάρουμε το μηχανισμό ενός ρολογιού: λειτουργεί κανονικά και χωρίς να σταματάει, μόνον όταν κάθε ρόδα είναι καλά προσαρμοσμένη με τη δουλειά της, δόντι με δόντι. Ας κοιτάξουμε τώρα την καπιταλιστική κοινωνία. Εύκολα παρατηρούμε ότι δεν είναι καθόλου στερεά, συγκροτημένη όπως φαίνεται, και ότι αντίθετα παρουσιάζει πολύ μεγάλες αντιφάσεις και φανερώνει μεγάλα ρήγματα.
Στο καπιταλιστικό σύστημα προ παντός δεν υπάρχει οργανωμένη παραγωγή και διανομή των εμπορευμάτων, υπάρχει αναρχία στην παραγωγή. Τι πάει να πει αυτό; Αυτο πάει να πει ότι κάθε επιχειρηματίας καπιταλιστής (ή κάθε ένωση καπιταλιστική) παράγει εμπορεύματα ανεξάρτητα από τους άλλους καπιταλιστές. Δεν είναι ολάκερη η κοινωνία που λογαριάζει τι της χρειάζεται μα απλούστατα οι βιομήχανοι, που παράγουν με τον αποκλειστικό σκοπό να πραγματοποιήσουνε όσο το δυνατό μεγαλύτερο κέρδος και να χτυπήσουν τους ανταγωνιστές τους στην αγορά. Αυτός είναι ο λόγος που συμβαίνει καμιά φορά να παράγονται πάρα πολλά εμπορεύματα (πρόκειται βέβαια για την προπολεμική κατάσταση) και να μην μπορούν να πωληθούν, γιατί αδυνατούν να τ'αγοράσουν οι εργάτες μη έχοντας χρήματα. Επέρχεται τότε κρίση' τα εργοστάσια κλείνουνε και οι εργάτες ρίχνονται στο πεζοδρόμιο.
Η αναρχία στην παραγωγή επί πλέον φέρνει την πάλη για την αγορά' κάθε παραγωγός θέλει να πάρει από τον άλλον τους αγοραστές του, να τους τραβήξει με το μέρος του, να μονοπωλήσει την αγορά. Η πάλη αυτή παίρνει διάφορες μορφές, διάφορες όψεις, αρχίζοντας από την πάλη ανάμεσα σε δυο βιομηχάνους και τελειώνοντας με τον παγκόσμιο πόλεμο ανάμεσα στα καπιταλιστικά κράτη για το μοίρασμα των αγορών ολάκερου του κόσμου. Δεν πρόκειται πια εδώ για ολοκληρωτικά μέρη της καπιταλιστικής κοινωνίας, που πιάνονται τό'να από τ'άλλο, μα για μια πραγματική σύγκρουση ανάμεσά τους.
Έτσι, η πρώτη αιτία της εξάρθρωσης του καπιταλισμού, είναι η αναρχία στην παραγωγή, που εκδηλώνεται με τις κρίσεις, το συναγωνισμό και τους πολέμους.
Η δεύτερη αιτία της εξάρθρωσής του είναι ο χωρισμός σε τάξεις. Γιατί, η καπιταλιστική κοινωνία δεν είναι στο βάθος μια και μόνο κοινωνία' είναι κομμένη σε δυο κοινωνίες' στους καπιταλιστές από τη μια μεριά, στους εργάτες και τους φτωχούς χωρικούς από την άλλη. Οι δυο αυτές κοινωνίες βρίσκονται ανάμεσά τους, σε κατάσταση συνεχούς, ασυμφιλίωτης, ασίγαστης εχθρότητας, που εκφράζεται με την πάλη των τάξεων. Ας δούμε ξανά ότι τα διάφορα μέρη της καπιταλιστικής κοινωνίας, όχι μόνο δεν είναι προσαρμοσμένα τό'να με τ'άλλο, μα αντίθετα βρίσκονται σε διαρκή ανταγωνισμό ανάμεσά τους.
Θα καταρρεύσει ο καπιταλισμός, ναι ή όχι; Η απάντηση εξαρτάται από την ακόλουθη εξέταση: αν παρακολουθώντας την ανάπτυξη που πήρε ο καπιταλισμός μέσα στους αιώνες, βρίσκουμε πως η εξάρθρωσή του εξακολουθεί να ελαττώνεται, τότε μπορούμε να πούμε πως η ζωή του θα είναι μακρυά' αν όμως ανακαλύψουμε αντίθετα, ότι με τον καιρό τα διάφορα μέρη της καπιταλιστικής κοινωνίας συγκρούονται αναπόφευχτα όλο και πιο δυνατά τό'να με τ'άλλο, και ότι τα ρήγματα αυτής της κοινωνίας πρέπει το ίδιο αναπόφευχτα να μεταβάλλονται σε άβυσσους, τότε μπορούμε να του ψάλλουμε το "Αιωνία η μνήμη".
Χρειάζεται λοιπόν να μελετήσουμε την εξέλιξη του καπιταλιστικού συστήματος.
[1] Μιλάμε εδώ για τη μεταβολή των τιμών ανεξάρτητα από την αξία του νομίσματος, χωρίς να λογαριάσουμε αν το νόμισμα είναι χρυσός ή χαρτί ή αν είναι περισσότερο ή λιγότερο άφθονο. Οι μεταβολές αυτές μπορεί να είναι πολύ μεγάλες, και τότε εκδηλώνονται σ'όλα τα εμπορεύματα μαζί' δεν εξηγούνται λοιπόν από τις διαφορές τιμών ανάμεσα στα εμπορεύματα. Λόγου χάρη, μια μεγάλη ποσότητα χαρτονόμισμα εξομοιώνει φοβερά τις τιμές σ'όλες τις χώρες. Μα η ακρίβεια αυτή δεν εξηγεί ακόμη γιατί ένα εμπόρευμα στοιχίζει ακριβότερα από ένα άλλο.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ IΙ
Εξέλιξη του καπιταλιστικού συστήματος
Το Δεύτερο μέρος από το βιβλίο του ΝΙΚΟΛΑΪ ΜΠΟΥΧΑΡΙΝ που δημοσιεύει το ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ, ΤΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ ΤΟΥ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΥ
14. Πάλη ανάμεσα στη μικρή και τη μεγάλη βιομηχανία, ανάμεσα στην ατομική ιδιοκτησία κερδισμένη με τη δουλειά και την καπιταλιστική ιδιοκτησία αποχτημένη χωρίς δουλειά
α) Πάλη ανάμεσα στη μικρή και τη μεγάλη παραγωγή στη βιομηχανία.
Τα μεγάλα εργοστάσια που αριθμούν κάποτε περισσότερο από δέκα χιλιάδες εργάτες, με τις γιγάντιες, τις τρομερές μηχανές τους, δεν υπήρχαν ανέκαθεν. Γεννήθηκαν από τη βαθμιαία και σχεδόν πλήρη εξαφάνιση της χειροτεχνίας και της μικρής βιομηχανίας. Για να καταλάβουμε αυτήν την εξέλιξη, πρέπει πρώτα - πρώτα να παρατηρήσουμε ότι η ατομική ιδιοχτησία και η παραγωγή εμπορευμάτων κάνουν αναπόφευχτη την πάλη για τον αγοραστή : το συναγωνισμό. Ποιος θριαμβεύει μέσα σ'αυτήν την πάλη; Εκείνος που ξέρει να προσελκύει με το μέρος του τον αγοραστή και να τον αποσπά από τον ανταγωνιστή του (τον αντίζηλό του). Και τον αγοραστή τον προσελκύουν κυρίως οι χαμηλές τιμές των εμπορευμάτων [1]. Μα πώς μπορεί να πουλήσει πιο φτηνά; Είναι φανερό, ότι ο μεγαλοεργοστασιάρχης, μπορεί να πουλήσει πιο φτηνά από το μικρό εργοστασιάρχη ή το χειροτέχνη, γιατί το εμπόρευμα του στοιχίζει φτηνότερα. Η μεγάλη βιομηχανία διαθέτει πραγματικά πλήθος από πλεονεχτήματα. Πρώτα - πρώτα ο επιχειρηματίας - καπιταλιστής είναι σε θέση να εγκαταστήσει καλύτερες μηχανές, να χρησιμοποιήσει καλύτερα εργαλεία και καλύτερα μηχανήματα. Οι χειροτέχνες, οι μικροεργοδότες κερδίζουν πολύ δύσκολα τη ζωή τους, εργάζονται συνήθως με μηχανές που δουλεύουν με το χέρι' δεν τολμούν καν να σκεφτούν από έλλειψη μέσων, για μεγάλες και καλές μηχανές. Ο μικροκεφαλαιούχος δεν είναι καθόλου σε θέση να εισάγει νεότερες μηχανές. Όσο μεγαλύτερη είναι η επιχείρηση, όσο τελειότερη είναι η τεχνική, όσο παραγωγικότερη είναι η εργασία, τόσο πιο φτηνά στοιχίζει το εμπόρευμα.
Στα μεγάλα εργοστάσια της Αμερικής και της Γερμανίας υπάρχουν ως και επιστημονικά εργαστήρια που ανακαλύπτουν συνεχώς καινούριες τελειοποιήσεις, συνδέοντας έτσι την επιστήμη με τη βιομηχανία. Οι εφευρέσεις αυτές αποτελούν μυστικό της επιχείρησης και δε χρησιμοποιούνται παρά μόνο απ'αυτή.
Στη μικρή βιομηχανία και τη χειροτεχνία, ο ίδιος εργάτης κατασκευάζει σχεδόν ολόκληρο το προϊόν, στην εργασία που γίνεται με τη μηχανή και όπου απασχολούνται πολλοί εργάτες ένας εργάτης κάνει αυτά, ένας άλλος εργάτης εκείνο, ένας τρίτος το άλλο κτλ. κτλ. Η δουλειά προχωρεί έτσι πολύ πιο γρήγορα' είναι αυτό που λένε καταμερισμός της εργασίας. Μπορεί κανείς τώρα να λογαριάσει τα πλεονεχτήματα του καταμερισμού, σύμφωνα με μιαν αμερικανική έρευνα του 1898. Να τα αποτελέσματα της έρευνας : Για την κατασκευή δέκα αμαξιών, η δουλειά με το χέρι απαιτεί δυο εργάτες που κάνουν ο καθένας τους 11 διαφορετικές δουλειές, να εργαστούν συνολικά 1180 ώρες και να πάρουν 54 δολλάρια' η ίδια δουλειά στη μηχανή απαιτεί 52 εργάτες, 97 διαφορετικές δουλειές (όσο περισσότεροι είναι οι εργάτες, τόσο περισσότερο ειδικευμένοι είναι), να δουλέψουν 37 ώρες και 28 λεπτά και να πάρουν 7,9 δολλάρια, (κατά συνέπεια η απώλεια χρόνου υπήρξε ασύγκριτα πιο λίγη κι η εργασία έγινε τεράστια πιο φτηνή). Για την κατασκευή 100 ροδελλών ρολογιού, η δουλειά με το χέρι απαιτεί 14 εργάτες, 453 διαφορετικές δουλειές, 341.866 ώρες δουλειά και 80.822 δολλάρια' με μηχανή : 10 εργάτες 1088 δουλειές, 8343 ώρες δουλειά, 1799 δολλάρια. Για την κατασκευή 500 γιαρδών ενός υφάσματος καρό η δουλειά με το χέρι απαιτεί 3 εργάτες, 19 δουλειές, 7534 ώρες, 135,6 δολλάρια' η δουλειά στη μηχανή : 252 εργάτες, 43 δουλειές, 84 ώρες, 6,81 δολλάρια. Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε και πολλά άλλα τέτοια παραδείγματα. Από μιαν άλλη πλευρά, ολόκληρη σειρά από παραγωγικούς κλάδους που απαιτούν μιαν υψηλή τεχνική, όπως η κατασκευή των βαγονιών, των θωρηκτών, τα ορυχεία, είναι, μπορούμε να πούμε, απρόσιτα στους μικροεπιχειρηματίες και τους χειροτέχνες.
Η μεγάλη βιομηχανία είναι οικονομικότερη σ'όλα : στα χτίρια, τις μηχανές και τις πρώτες ύλες, στο φωτισμό και τη θέρμανση, στην ελάττωση της μέρας κλπ. Ας φανταστούμε πραγματικά χιλιάδες μικροεργαστήρια και ένα μεγάλο εργοστάσιο που παράγει μόνο του όσο και τα χίλια αυτά εργαστήρια μαζί' είναι ευκολότερο να χτίσουμε μια μεγάλη οικοδομή παρά χίλιες μικρές' στα χίλια μικροεργαστήρια χρησιμοποιούνται περισσότερες πρώτες ύλες, υπάρχει μεγαλύτερη απώλεια, λιγότερη μαστοριά, περισσότερη σπατάλη' είναι ευκολότερο να φωτίσεις και να θερμάνεις ένα μεγάλο εργοστάσιο από χίλια μικρά εργαστήρια' είναι το ίδιο ευκολότερο να το συντηρήσεις, να το καθαρίσεις, να το φυλάξεις, να το επισκευάσεις κλπ. Κοντολογίς σε μια μεγάλη επιχείρηση μπορείς απ'όλα αυτά νά'χεις διάφορο ή όπως λένε : να εξοικονομήσεις.
Στην αγορά των πρώτων υλών και του κάθε τι που μπορεί να είναι αναγκαίο στην παραγωγή κι εκεί η μεγάλη βιομηχανία αποδείχτηκε πλεονεχτικότερη.
Αγοράζουν χοντρικά το καλύτερο εμπόρευμα στην καλύτερη τιμή' επί πλέον, ο μεγάλος εργοστασιάρχης, ξέροντας καλύτερα την αγορά, γνωρίζει πού και πώς ν'αγοράσει φτηνότερα. Το ίδιο και στο πούλημα των εμπορευμάτων της, η μικρή επιχείρηση είναι πάντα σε μειονεκτικότερη θέση. Ο μεγάλος εργοδότης ξέρει καλύτερα που μπορεί να πουλήσει ακριβότερα (έχει γι'αυτή τη δουλειά τους περιοδεύοντες υπαλλήλους του, βρίσκεται σε σχέσεις με το Χρηματιστήριο όπου είναι συγκεντρωμένες όλες οι πληροφορίες για τη ζήτηση των εμπορευμάτων' επικοινωνεί σχεδόν μ'ολόκληρο τον κόσμο). Προπαντός όμως, μπορεί να περιμένει. Αν, λόγου χάρη, οι τιμές των εμπορευμάτων του είναι πολύ χαμηλές, μπορεί να φυλάξει τα εμπορεύματά του στην αποθήκη και να περιμένει τη στιγμή που θα ξανανέβουν οι τιμές. Ο μικροεργοδότης δεν μπορεί. Πουλάει και ζει. Μόλις πουλήσει το εμπόρευμα πρέπει αμέσως να ξοδέψει τα χρήματα που πήρε, για να ζήσει : δεν έχει περίσσευμα. Είναι ακόμα υποχρεωμένος να πουλήσει σ'οποιαδήποτε τιμή, αλλιώτικα είναι χαμένος. Είναι φανερό πως ζημιώνεται τρομερά.
Η μεγάλη βιομηχανία τέλος, βρίσκει κι ένα άλλο πλεονέχτημα στην πίστωση. Όταν ο μεγαλοεπιχειρηματίας έχει επείγουσα ανάγκη από χρήματα, είναι πάντοτε σε θέση να τα δανείζεται. Οποιαδήποτε τράπεζα θα δανείσει ένα "σοβαρό οίκο" και με σχετικά ελάχιστο τόκο. Ποιος όμως θα εμπιστευτεί στο μικροεργοδότη; Μα κι αν ακόμα του εμπνέει εμπιστοσύνη, θα του δανείσει χρήματα με τοκογλυφικά ποσοστά. Και ο μικροβιομήχανος πέφτει εύκολα στα νύχια του τοκογλύφου.
Όλα αυτά τα πλεονεχτήματα της μεγάλης βιομηχανίας μας εξηγούν γιατί η μικρή βιομηχανία εξαφανίζεται αναπόφευχτα στην καπιταλιστική κοινωνία. Το μεγάλο κεφάλαιο τη σκοτώνει, της παίρνει τον αγοραστή, την καταστρέφει και μετατρέπει τον ιδιοχτήτη της σε προλετάριο και σε ξυπόλητο. Είν'ολοφάνερο ότι ο μικροεργοδότης προσπαθεί να γαντζωθεί από κάπου. Αγωνίζεται με λύσσα, δουλεύει ο ίδιος και αναγκάζει τους εργάτες του και την οικογένειά του να δουλέψουν πάνω απ'τις δυνάμεις τους, αναγκάζεται όμως τελικά να υποχωρήσει μπρος στο κεφάλαιο. Ένας μικροεργοδότης πολλές φορές, φαινομενικά ανεξάρτητος, εξαρτιέται ολότελα, στην πραγματικότητα, από'ναν καπιταλιστή, δουλεύει γι'αυτόν και δεν μπορεί να κάνει βήμα χωρίς αυτόν. Ο μικροβιομήχανος εξαρτιέται συχνά από τον τοκογλύφο : η ανεξαρτησία του είναι απατηλή, στην πραγματικότητα, δουλεύει μονάχα γι'αυτήν τη βδέλλα' πότε εξαρτιέται από τον κερδοσκόπο που αγοράζει τα εμπορεύματά του, πότε από το μαγαζί που εργάζεται γι'αυτό (και στην περίπτωση αυτή η ανεξαρτησία του είναι μονάχα φαινομενική' στην πραγματικότητα έχει γίνει μισθωτός του κεφαλαιούχου έμπορα)' συμβαίνει επίσης να του προσφέρνει ο καπιταλιστής τις πρώτες ύλες και τα εργαλεία (αυτό γινότανε τις περισσότερες φορές στη δική μας σπιτική εργασία). Είναι εύκολο να δούμε τότε ότι ο εργαζόμενος στο σπίτι δεν είναι τίποτ'άλλο από'να εξάρτημα του κεφαλαίου.
Υπάρχουν κι άλλοι τρόποι ακόμα εξάρτησης απ'τό κεφάλαιο: γύρω από τις μεγάλες επιχειρήσεις εγκαθίστανται συχνά μικρά εργαστήρια επισκευών' σ'αυτήν την περίπτωση είναι ένα μικρό εξάρτημα του κεφαλαίου και τίποτα περισσότερο. Και αυτά επίσης μόνο φαινομενικά είναι ανεξάρτητα. Βλέπουμε καμιά φορά μικροεργοδότες, μικροχειροτέχνες, εργαζόμενους στο σπίτι, μικρέμπορους, μικροκεφαλαιούχους, διωγμένους από'ναν βιομηχανικό ή εμπορικό κλάδο να περνάνε σ'έναν άλλον κλάδο, όπου το κεφάλαιο δεν είναι ακόμα τόσο ισχυρό. Τις περισσότερες φορές, οι καταστραμμένοι μικροεργοδότες γίνονται μικροπωλητές και γυρολόγοι. Έτσι το μεγάλο κεφάλαιο διώχνει από παντού σιγά-σιγά τη μικρή βιομηχανία. Δημιουργούνται επιχειρήσεις που αριθμούν χιλιάδες, ακόμα και δεκάδες χιλιάδες εργάτες. Το μεγάλο κεφάλαιο γίνεται ο κύριος του κόσμου. Η αποχτημένη με τη δουλειά μικρή ιδιοχτησία, εξαφανίζεται. Αντικατασταίνεται από την καπιταλιστική ιδιοχτησία.
β) Πάλη ανάμεσα στη μικρή και στη μεγάλη παραγωγή στη γεωργία.
Η πάλη ανάμεσα στη μικρή και τη μεγάλη παραγωγή όπως στη βιομηχανία, υπάρχει επίσης κάτω απ'το καπιταλιστικό σύστημα και στη γεωργία. Ο γαιοχτήμονας που διευθύνει το χτήμα του όπως ο καπιταλιστής τη φάμπρικά του, ο πλούσιος χωρικός, ο μεσαίος χωρικός, οι φτωχοί χωρικοί που δουλεύουν μεροκάματο στο χτήμα του μεγαλοτσιφλικά ή του μεγαλοχτηματία και τέλος οι εργάτες της γης: όλα αυτά στη βιομηχανία είναι το ίδιο πράμα με το μεγαλοκαπιταλιστή, το μικροεργοδότη, το μικροχειροτέχνη, τον εργάτη που δουλεύει σπίτι του, το μισθωτό εργάτη. Στο χωριό, όπως και στις πόλεις, η μεγάλη ιδιοχτησία είναι καλύτερα οργανωμένη απ'τη μικρή.
Ο μεγαλογαιοχτήμονας μπορεί να μπάσει στα χτήματά του μια καλή τεχνική. Οι αγροτικές μηχανές (άροτρα ηλεκτροκίνητα, άροτρα ατμοκίνητα, αλωνιστικές και θεριστικές μηχανές, σπαρτικές, λιχνιστικές κτλ.) είναι τις περισσότερες φορές απλησίαστες στο μικροκαλλιεργητή στο χωριό. Όπως δεν υπάρχει λόγος εγκατάστασης μιας πολυέξοδης μηχανής στο μικρό εργαστήρι του χειροτέχνη (γιατί δεν έχει τα μέσα να την αγοράσει και δε θα μπορούσε να βγάλει τα έξοδά της), έτσι κι ο χωρικός δεν μπορεί να πληρώσει για ένα ατμοκίνητο άροτρο μα, ακόμα κι αν το αγόραζε, δε θα του χρησίμευε σε τίποτα: μια μηχανή τόσο σπουδαία, για να μπορεί να βγάλει τα έξοδα της χρειάζεται αρκετή γη και όχι ένας μικρός κλήρος που μόλις φτάνει για να κερδίζει μια κότα τη ζωή της.
Η πλέρια χρησιμοποίηση των μηχανών και των εργαλείων, εξαρτιέται από την έκταση της διαθέσιμης γης. Ένα αλέτρι που το σέρνουν άλογα, θα δουλέψει με πλήρη επίδοση σε μιαν έχταση από τριάντα εχτάρια. Μια συνηθισμένη μηχανή σπαρτική, θεριστική, αλωνιστική σε 70 εχτάρια' μια ατμοκίνητη αλωνιστική μηχανή σε 200 εχτάρια, ένα ατμοκίνητο άροτρο σε 1000. Τα τελευταία αυτά χρόνια, χρησιμοποιούν ηλεκτρικές αγροτικές μηχανές αλλά μόνο στις μεγάλες εκμεταλλεύσεις.
Η άρδευση, η αποξήρανση των ελών, η διοχέτευση του νερού, η κατασκευή στενών σιδηροτροχιών κτλ. δεν είναι διόλου πραγματοποιήσιμη, παρά μόνο για το μεγαλοχτηματία. Η μεγάλη καλλιέργεια, όπως και η μεγάλη βιομηχανία, έχουν οικονομία εργαλείων, υλικών, εργατικής δύναμης, καυσίμων, φωτισμού κτλ.
Στα μεγάλα χτήματα χρειάζονται κατά εχτάριο λιγότερα χαντάκια, μάντρες, φραγιές' χάνεται λιγότερος σπόρος.
Επί πλέον ένας μεγαλογαιοχτήμονας μπορεί να αγκαζάρει γεωπόνους και να διευθύνει επιστημονικά το χτήμα του.
Από την άποψη του εμπορίου και της πίστωσης, ο μεγαλογαιοχτήμονας ακριβώς όπως και ο μεγαλοβιομήχανος, ξέρει καλύτερα την αγορά, μπορεί να περιμένει ν'αγοράζει σε καλύτερη τιμή ό,τι του χρειάζεται, να πουλάει πιο ακριβά. Ο μικροϊδιοχτήτητς δεν έχει παρά μονάχα μια διέξοδο το να παλεύει με όλες του τις δυνάμεις. Μόνο με την εντατική εργασία, με τον περιορισμό των αναγκών και τον υποσιτισμό διατηρείται η μικρή αγροτική ιδιοχτησία, κάτω από την κυριαρχία του καπιταλισμού. Ό,τι χαραχτηρίζει περισσότερο τη δυστυχία της είναι οι τεράστιοι φόροι. Το καπιταλιστικό κράτος της επιβάλλει ένα αβάσταχτο φορτίο: φτάνει να φέρουμε στο νου μας τι ήταν για το χωρικό οι φόροι τον καιρό των τσάρων: "πούλα τα όλα μα πλήρωσε τους φόρους".
Μπορούμε να πούμε γενικά ότι η μικρή παραγωγή αμύνεται καλύτερα στη γεωργία παρά στη βιομηχανία. Στις πόλεις, οι χειροτεχνίες και οι μικροεπιχειρηματίες χάνονται πολύ γρήγορα, μα σ'όλες τις χώρες η αγροτική καλλιέργεια διατηρείται κάπως καλύτερα.
Κι εδώ βέβαια υπάρχει φτώχεια για τον περισσότερο κόσμο, μα είναι συχνά λιγότερο φανερή. Φαίνεται καμιά φορά πως μια καλλιέργεια δεν είναι πολύ μεγάλη, αν κρίνουμε από την επιφάνεια του εδάφους, στην πραγματικότητα όμως είναι πάρα πολύ μεγάλη, αν κρίνουμε από τα κεφάλαια που χρησιμοποιούνται σ'αυτή και από τον αριθμό εργατών (λόγου χάρη η κηπουρική καλλιέργεια στα προάστεια των μεγάλων πόλεων). Καμιά φορά νομίζουμε αντίθετα πως έχουμε να κάνουμε με πολυάριθμους μικροϊδιοχτήτες ολότελα ανεξάρτητους' στην πραγματικότητα όλοι τους σχεδόν είναι μισθωτοί εργάτες που πάνε να προσφέρουν την εργασία τους, είτε στο γειτονικό χτήμα, είτε ανάλογα με την εποχή, στις πόλεις. Με τους χωρικούς συμβαίνει σ'όλες τις χώρες ό,τι συμβαίνει με τους χειροτέχνες και τους εργαζόμενους στο σπίτι. Ένα μικρό μέρος απ'αυτούς, γίνονται κερδοσκόποι (ξενοδόχοι, τοκογλύφοι που λίγο-λίγο στρογγυλεύουν την περιουσία τους)' οι άλλοι φυτοζωούν ή κατεστραμμένοι οριστικά, πουλάνε την αγελάδα τους, το άλογό τους' κατόπι, αφού εξαφανιστεί με τη σειρά του και το χωραφάκι, μεταναστεύουν για πάντα στην πόλη ή γίνονται εργάτες γης. Ο χωρικός δίχως άλογο γίνεται μισθωτός, ο χωρικός που μισθώνει εργάτες γίνεται γαιοχτήμονας ή καπιταλιστής.
Έτσι ένας μεγάλος αριθμός χωραφιών, εργαλείων, μηχανών, ζώων γίνονται χτήμα μιας φούχτας από μεγαλοκαπιταλιστές και μεγαλογαιοχτήμονες και εκατομμύρια χωριάτες, εξαρτιούνται απ'αυτούς.
Στην Αμερική, όπου το αγροτικό κεφάλαιο είναι πολύ αναπτυγμένο, υπάρχουν μεγάλες ιδιοχτησίες, όπου εργάζεται κανένας όπως στις φάμπρικες. Και όπως στις φάμπρικες φτιάχνουν εκεί μονάχα ένα προϊόν. Υπάρχουν μεγάλες εχτάσεις φυτεμένες αποκλειστικά και μόνο από φραουλιές ή καρποφόρα δέντρα. Γίνεται ειδική εκμετάλλευση κατοικιδίων ζώων' εκεί καλλιεργούν το στάρι με μηχανές. Πολυάριθμος κλάδος είναι συγκεντρωμένος σε λίγα χέρια. Έτσι υπάρχουν "βασιλιάδες των πουλερικών" (καπιταλιστές που συγκεντρώνουν στα χέρια τους σχεδόν ολόκληρη την παραγωγή των πουλερικών), "βασιλιάδες των αβγών" κλπ.
15. Η εξάρτηση του προλεταριάτου. Ο εφεδρικός στρατός, η δουλεία των γυναικών και των παιδιών
Ολοένα και μεγαλύτερες λαϊκές μάζες μεταβάλλονται, κάτω από το καπιταλιστικό σύστημα, σε μισθωτούς εργάτες. Καταστραμμένοι χειροτέχνες, εργαζόμενοι στο σπίτι χωρικοί, έμποροι, μεσαίοι καπιταλιστές σε κατάσταση χρεωκοπίας, κοντολογής όλοι όσοι πετάχτηκαν μακρυά ή ζώστηκαν από το μεγάλο κεφάλαιο, πέφτουν στις γραμμές του προλεταριάτου.
Όσο ο πλούτος συγκεντρώνεται στα χέρια μιας χούφτας καπιταλιστών, ο λαός μεταβάλλεται όλο και πιο πολύ σε μισθωτούς σκλάβους των καπιταλιστών.
Χάρη στη διαρκή καταστροφή των μεσαίων στρωμάτων και τάξεων, υπάρχουν όλο και περισσότεροι εργάτες που δε χρειάζονται στο κεφάλαιο. Έτσι δένεται με αλυσίδες ο εργάτης στο κεφάλαιο. Είναι αναγκασμένος να δουλεύει για τον καπιταλιστή. Αν δε θέλει, υπάρχουν εκατοντάδες άλλοι εργάτες για να πάρουν τη θέση του.
Όμως η εξάρτηση αυτή απ'το κεφάλαιο δε στερεώνεται μονάχα από την καταστροφή καινούριων στρωμάτων του πληθυσμού. Η κυριαρχία του κεφαλαίου πάνω στην εργατική τάξη μεγαλώνει και από το γεγονός, ότι το κεφάλαιο πετάει συνεχώς στο πεζοδρόμιο τους εργάτες που δεν έχει πια ανάγκη και δημιουργείται έτσι μια εφεδρεία εργατικής δύναμης. Πώς γίνεται αυτό; Έχουμε κιόλας δει πως κάθε εργοστασιάρχης προσπαθεί να λιγοστέψει το κόστος των εμπορευμάτων. Γι'αυτό εισάγει ολοένα και καινούριες μηχανές. Μα η μηχανή, κατά γενικό κανόνα, αντικατασταίνει τους εργάτες, αχρηστεύει ένα μέρος των εργατών. Καινούρια μηχανή στο εργοστάσιο σημαίνει ότι ένα μέρος εργατών απολύονται και γίνονται άνεργοι. Και επειδή καινούριες μηχανές εισάγονται συνεχώς, στον ένα ή τον άλλο βιομηχανικό κλάδο, είναι φανερό πως κάτω από το καπιταλιστικό καθεστώς υπάρχει μοιραία πάντοτε ανεργία. Γιατί ο καπιταλιστής δε νοιάζεται ούτε να δώσει σ'όλους τους εργάτες δουλειά, ούτε να προμηθέψει σ'όλους εμπορεύματα' μα να πετύχει μεγαλύτερα κέρδη. Και φυσικά πετάει στο δρόμο τους εργάτες που δεν είναι ικανοί να του δώσουνε το ίδιο κέρδος.
Και πραγματικά στις μεγάλες πόλεις όλων των καπιταλιστικών χωρών, βλέπουμε πάντοτε να υπάρχουν πολλοί άνεργοι. Βρίσκουμε εκεί κινέζους ή γιαπωνέζους εργάτες, καταστραμμένους χωρικούς, που ήρθαν από την άκρη του κόσμου για να ζητήσουν δουλειά, πρώην επαγγελματίες και μικροβιοτέχνες' μα συναντούμε επίσης εκεί και μεταλλουργούς, τυπογράφους, υφαντουργούς, που αφού δούλεψαν σκληρά πολύν καιρό στις φάμπρικες, διώχτηκαν από τις καινούριες μηχανές. Παρμένοι στο σύνολό τους σχηματίζουν μιαν εφεδρεία εργατικής δύναμης για το κεφάλαιο, ή όπως έλεγε ο Κ. Μαρξ, τον εφεδρικό βιομηχανικό στρατό. Η ύπαρξη αυτού του στρατού, η μονιμότητα της ανεργίας, επιτρέπουν στους καπιταλιστές να μεγαλώνουν την εξάρτηση και την καταπίεση της εργατικής τάξης. Το κεφάλαιο, χάρη στις μηχανές, πετυχαίνει να τραβάει από ένα μέρος εργατών περισσότερο χρυσάφι από πριν' όσο για τους άλλους εργάτες, μένουν στο δρόμο. Μα και στους δρόμους πεταγμένοι ακόμα, χρησιμεύουν στον καπιταλιστή σαν καμτσίκι για να βαράει εκείνους που δουλεύουνε.
Ο εφεδρικός βιομηχανικός στρατός, μας δίνει παραδείγματα πλέριας αποχτήνωσης, αθλιότητας, πείνας, μεγάλης θνησιμότητας, ακόμα και εγκληματικότητας. Εκείνοι που χρόνια ολόκληρα δεν μπόρεσαν να βρουν δουλειά, γίνονται σιγά-σιγά μέθυσοι, αλήτες, ζητιάνοι κλπ. Στις μεγάλες πόλεις: στο Λονδίνο, στη Νέα Υόρκη, στο Αμβούργο, στο Βερολίνο, στο Παρίσι, υπάρχουνε ολάκερες συνοικίες που κατοικούνται από τέτοιους ανέργους. Η αγορά του Χίτρωφ στη Μόσχα, μπορεί να χρησιμεύσει για παράδειγμα. Στη θέση του προλεταριάτου σχηματίζεται ένα καινούριο στρώμα πού'χει ξεμάθει να δουλεύει. Το στρώμα αυτό της καπιταλιστικής κοινωνίας, ονομάζεται γερμανικά, λούμπεν προλεταριάτο: κουρελοπρολεταριάτο.
Η εισαγωγή των μηχανών γέννησε επίσης την εργασία της γυναίκας και του παιδιού, οικονομικότερη και γι'αυτό, πλεονεχτικότερη για τον καπιταλιστή. Πριν τις μηχανές, κάποια δεξιοτεχνία ήταν αναγκαία' κάποτε μάλιστα χρειαζόταν μακρυά μαθήτευση. Τώρα ορισμένες μηχανές μπορεί να τις δουλεύει κι ένα παιδί, φτάνει μονάχα να σηκώνει το χέρι του ή να κουνάει το πόδι του "μέχρις εξαντλήσεως". Να γιατί οι μηχανές αναπτύξανε την εργασία της γυναίκας και του παιδιού. Πρέπει να προσθέσουμε σ'αυτό ότι οι γυναίκες και τα παιδιά προβάλλουνε μικρότερη αντίσταση στον καπιταλιστή από τους άντρες. Είναι πιο υπάκουες, πιο άτολμες μπρος στις αρχές και στους παπάδες. Γι'αυτό ο καπιταλιστής αντικατασταίνει συχνά τους άντρες με τις γυναίκες και μετατρέπει σε κέρδος το αίμα των μικρών παιδιών.
Στα 1913 ο αριθμός των εργατριών και των υπαλλήλων ήτανε: στη Γαλλία 6.280.000, στη Γερμανία 9.400.000, στην Αυστρουγγαρία 8.200.000, στην Ιταλία 5.700.000, στο Βέλγιο 930.000, στις Ενωμένες Πολιτείες 8.000.000. Στη Ρωσία ο αριθμός των εργατριών μεγάλωνε συνεχώς. Το 1900 αντιπροσώπευαν τα 25% του συνόλου των εργατών και εργατριών της βιομηχανίας, το 1903 τα 31% και το 1912 τα 45%. Σε ορισμένους παραγωγικούς κλάδους οι γυναίκες ήτανε πλειοψηφία στην υφαντουργική βιομηχανία, λόγου χάρη, σε 870.000 εργάτες, το 1912, οι 453.000 ήτανε γυναίκες, δηλαδή πάνω από 52%. Τα χρόνια του πολέμου ο αριθμός των εργατριών αύξησε τεράστια.
Όσο για την εργασία των παιδιών αναπτύχθηκε σε πολλές χώρες, παρά την απαγόρευση. Στην πιο αναπτυγμένη καπιταλιστική χώρα, την Αμερική, τη συναντάς σε κάθε σου βήμα.
Αποτέλεσμα, το ξεχαρβάλωμα των εργατικών οικογενειών. Όταν η γυναίκα καμιά φορά και το παιδί τραβιούνται από τη φάμπρικα, δεν υπάρχει πια οικογενειακή ζωή!
Όταν μια γυναίκα γίνει εργάτρια εργοστασίου, υφίσταται όπως και ο άντρας όλη τη φρίκη της ανεργίας. Κι αυτή επίσης πετιέται στο δρόμο από τον καπιταλιστή, κι αυτή επίσης περνάει στις γραμμές του βιομηχανικού εφεδρικού στρατού και μπορεί ακριβώς, όπως και ο άντρας, να πέσει χαμηλά. Η κατάσταση αυτή τη ρίχνει στην πορνεία, που σημαίνει να πουλιέται στον πρώτο άντρα που θα συναντήσει στο δρόμο. Μη έχοντας τίποτα να φάει, χωρίς δουλειά, διωγμένη από παντού, αναγκάζεται να εμπορευτεί το κορμί της, μα ακόμα κι όταν δουλεύει, το μεροκάματό της είναι τόσο άθλιο, που αναγκάζεται να το αυξήσει με το ίδιο εμπόριο. Και συνηθίζει εύκολα στο καινούριο της επάγγελμα.
Κι έτσι δημιουργείται το στρώμα εκείνο των γυναικών, πού'χουν επάγγελμά τους την πορνεία.
Στις μεγαλουπόλεις, οι πόρνες είναι πολυάριθμες. Πόλεις όπως το Αμβούργο και το Λονδίνο, αριθμούν δεκάδες χιλιάδες δυστυχισμένες τέτοιες υπάρξεις. Το κεφάλαιο βγάζει κέρδη δημιουργώντας οίκους ανοχής οργανωμένους με τρόπο καπιταλιστικό. Υπάρχει ένα πλατύ διεθνές εμπόριο λευκών σκλάβων, με κέντρο τις πόλεις της Αργεντινής. Η πιο απαίσια πορνεία είναι των παιδιών που ανθίζει σ'όλες τις πόλεις της Ευρώπης και της Αμερικής.
Έτσι στην καπιταλιστική κοινωνία, στο μέτρο που εφευρίσκονται καινούριες και τελειώτερες μηχανές, που κατασκευάζονται όλο και μεγαλύτερα εργοστάσια και αυξάνει η παραγωγικότητα, μεγαλώνουν παράλληλα η πίεση του κεφαλαίου, η αθλιότητα και τα βάσανα του εφεδρικού βιομηχανικού στρατού, η εξάρτηση της εργατικής τάξης από τους εκμεταλλευτές.
Αν δεν υπήρχε ιδιοχτησία κι αν όλα ανήκαν σ'όλους, ο πίνακας θα ήτανε πολύ διαφορετικός. Οι άνθρωποι θα λιγοστεύανε απλούστατα, τις ώρες εργασίας τους, θα φύλαγαν τις δυνάμεις τους, θά'καναν οικονομία στον κόπο τους, θα φρόντιζαν για την ανάπαυσή τους. Όμως όταν εισάγει ο καπιταλιστής τις μηχανές δεν σκέπτεται παρά το κέρδος' αν λιγόστευε τις ώρες δουλειάς, θα ζημίωνε. Κάτω από την κυριαρχία του κεφαλαίου, η μηχανή δεν ελευθερώνει τον άνθρωπο, μα τον κάνει σκλάβο.
Με την ανάπτυξη του καπιταλισμού, ολοένα και μεγαλύτερο μέρος του κεφαλαίου αφιερώνεται στις μηχανές, μηχανήματα, οικοδομές κάθε είδους, στα γιγάντια πλοία, στις πελώριες υψικάμινους κλπ. Αντίθετα ένα όλο και μικρότερο μέρος πηγαίνει στο μισθό των εργατών. Όταν η δουλειά γινότανε στο σπίτι, τα έξοδα για τις εγκαταστάσεις και τ'άλλα εργαλεία δεν ήτανε μεγάλα' σχεδόν ολάκερο το κεφάλαιο περνούσε στο μισθό. Τώρα γίνεται το αντίθετο: το μεγαλύτερο μέρος προορίζεται για χτίρια και μηχανές. Κι αυτό σημαίνει πως η ζήτηση εργατικών χεριών αυξάνει λιγότερο από τον αριθμό των ανθρώπων που καταστράφηκαν και γίνηκαν προλετάριοι. Όσο πιο πολύ αναπτύσσεται η τεχνική, κάτω από το καπιταλιστικό σύστημα, τόσο πιο πολύ μεγαλώνει η πίεση του κεφαλαίου πάνω στην εργατική τάξη, γιατί γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο στους εργάτες να βρουν δουλειά.
16. Η αναρχία της παραγωγής. Ο συναγωνισμός και οι κρίσεις
Η αθλιότητα της εργατικής τάξης μεγαλώνει στο μέτρο και στο βαθμό που αναπτύσσεται η τεχνική, που κάτω από το καπιταλιστικό σύστημα αντί να είναι ωφέλιμη για όλους, φέρνει κέρδος στο κεφάλαιο και στους εργάτες την πείνα και την ανεργία. Και η αθλιότητα αυτή μεγαλώνει και για άλλους πολλούς λόγους ακόμα.
Είδαμε πιο πάνω πως η καπιταλιστική κοινωνία είναι πολύ κακά οργανωμένη. Η ατομική ιδιοχτησία βασιλεύει εκεί χωρίς κανένα γενικό σχέδιο. Κάθε εργοστασιάρχης διευθύνει την επιχείρησή του ανεξάρτητα από τους άλλους. Αντίθετα μάλιστα με τους άλλους, για τον αγοραστή, βρίσκεται μαζί τους σε "συναγωνισμό".
Η πάλη αυτή αδυνατίζει ή δυναμώνει με την ανάπτυξη του καπιταλισμού; Από πρώτη ματιά μπορεί να φαίνεται πως αδυνατίζει. Πραγματικά ο αριθμός των καπιταλιστών μικραίνει αδιάκοπα' οι μεγάλοι τρώνε τους μικρούς' άλλοτε ήτανε δεκάδες χιλιάδες οι επιχειρηματίες που πάλευαν αναμεταξύ τους, ο συναγωνισμός ήτανε άγριος' σήμερα αφού οι αντίπαλοι είναι λιγότεροι, θά'πρεπε νά'ναι και λιγότερο λυσσασμένη η πάλη ανάμεσά τους, θα μπορούσε κανείς να πιστέψει. Στην πραγματικότητα, τίποτ'απ'αυτά' ακριβώς, το αντίθετο είναι αληθινό.
Οι αντίπαλοι βέβαια είναι λιγότεροι, μα καθένας απ'αυτούς έχει γίνει πιο μεγάλος και πιο δυνατός. Και η πάλη τους έγινε όχι μικρότερη, μα μεγαλύτερη, όχι πιο ήμερη, μα πιο λυσσασμένη. Αν σε κάθε χώρα δεν υπήρχαν παρά μονάχα μια χουφτιά καπιταλιστές, θα ξέσπαγε πόλεμος ανάμεσα στις καπιταλιστικές αυτές χώρες. Και κει φτάσαμε τελικά. Ο ανταγωνισμός γίνεται τώρα ανάμεσα σε τεράστιες καπιταλιστικές ενώσεις, ανάμεσα στα κράτη τους. Και δεν παλεύουνε μονάχα με την πτώση των τιμών, μα και με την ένοπλη δύναμη. Ο ανταγωνισμός στο μέτρο και στο βαθμό που αναπτύσσεται ο καπιταλισμός, όχι μονάχα δε μικραίνει όσο μικραίνει ο αριθμός των ανταγωνιστών, μα γίνεται όλο και πιο λυσσασμένος και πιο καταστρεφτικός.[2]
Είναι ανάγκη να υπογραμμίσουμε κι ένα ακόμα σύμπτωμα, αυτό που λέμε κρίση. Τι είναι αυτή η κρίση; Ένα ωραίο πρωί παρατηρούμε ότι ορισμένα εμπορεύματα παράχτηκαν σε πάρα πολύ μεγάλες ποσότητες. Οι τιμές πέφτουν, γιατί δεν υπάρχει ξόδευση. Οι αποθήκες παραφορτωμένες από προϊόντα που δεν μπορούν να πουληθούν: δεν υπάρχουν αγοραστές και πλάι σ'αυτό υπάρχουν πεινασμένοι εργάτες που παίρνουν ελάχιστο μεροκάματο και που δεν μπορούν να αγοράσουν περισσότερο από πρωτύτερα. Έρχεται τότε η δυστυχία. Σ'ένα παραγωγικό κλάδο, είναι πρώτα οι μεσαίοι και μικροί επιχειρηματίες που χρεοκοπούν και κλείνουν τις πόρτες τους' έρχεται ύστερα η σειρά των μεγάλων, κάθε βιομηχανία όμως εξαρτιέται από μιαν άλλη, όλοι είναι πελάτες αναμεταξύ τους. Λ.χ., οι επιχειρήσεις κοστουμιών αγοράζουν το ύφασμα από τα υφαντουργεία, τα υφαντουργεία πάλι εφοδιάζονται από τα εριουργεία κτλ. Μια και χρεοκοπήσανε λοιπόν οι επιχειρήσεις κοστουμιών, επειδή δεν υπάρχει πια κανένας ν'αγοράσει από τους εμπόρους υφασμάτων, η υφαντουργική βιομηχανία κινδυνεύει, κατόπιν η παραγωγή του μαλλιού. Εργοστάσια και φάμπρικες αρχίζουν να κλείνουνε παντού, δεκάδες χιλιάδες εργάτες πετιούνται στους δρόμους, η ανεργία αυξάνει υπερβολικά, η ζωή των εργατών χειροτερεύει. Και όμως υπάρχουνε ποσότητες από εμπορεύματα και οι αποθήκες βουλιάζουνε κάτω απ'τό βάρος τους. Αυτό γινόταν συχνά πριν τον πόλεμο' η βιομηχανία ευημερούσε, οι υποθέσεις των βιομηχάνων πήγαιναν θαυμάσια' ξαφνικά, έρχεται η χρεοκοπία, η καταστροφή, η ανεργία, η στασιμότητα στις υποθέσεις' κατόπι η κατάσταση καλυτερεύει, οι υποθέσεις ξαναγίνονται λαμπρές' κατόπι έρχεται ξανά η χρεοκοπία και τα ίδια συνέχεια.
Πώς να εξηγήσουμε την τρελή αυτή κατάσταση, όπου οι άνθρωποι γίνονται ζητιάνοι, μέσα στα πλούτη και την αφθονία;
Η απάντηση δεν είναι το ίδιο απλή. Έχουμε κιόλας δει ότι στην καπιταλιστική κοινωνία βασιλεύει το χάος, η αναρχία στην παραγωγή. Κάθε επιχειρηματίας παράγει για λογαριασμό του, με δικό του κίνδυνο και φόβο. Με έναν τέτοιο τρόπο παραγωγής συμβαίνει, αργά ή γρήγορα, να παράγονται πάρα πολλά εμπορεύματα (υπερπαραγωγή). Όταν παράγονταν προϊόντα και όχι εμπορεύματα, δηλαδή όταν η παραγωγή δεν προοριζόταν για την αγορά, η υπερπαραγωγή δεν ήταν επικίνδυνη. Τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά με την παραγωγή εμπορευμάτων. Εδώ, κάθε εργοστασιάρχης, για ν'αγοράσει τις πρώτες ύλες για την κατοπινή του παραγωγή, πρέπει να πουλήσει πρώτα τα εμπορεύματά του. Μια και σταματήσει η μηχανή μόνο σ'έναν τόπο, χάρη στην αναρχία της παραγωγής, έχει το σταμάτημα αυτό την άμεση αντανάκλασή του από τον ένα κλάδο στον άλλο. Και τότε ξεσπάει γενική κρίση.
Οι κρίσεις αυτές είναι καταστρεπτικότατες. Ποσότητες από εμπορεύματα χάνονται. Τα απομεινάρια της μικρής βιομηχανίας σκουπίζονται σαν από σιδερένια σκούπα. Ακόμα και οι μεγάλες φίρμες δεν μπορούν να αντισταθούν και ορισμένες απ'αυτές χάνονται.
Μερικές φάμπρικες κλείνουν εντελώς, άλλες περιορίζουνε την παραγωγή τους, δε δουλεύουνε όλες τις μέρες της βδομάδας, άλλες τέλος κλείνουνε προσωρινά. Ο αριθμός των ανέργων μεγαλώνει. Ο εφεδρικός βιομηχανικός στρατός αυξάνει, μεγαλώνοντας την αθλιότητα και την καταπίεση της εργατικής τάξης. Κατά τη διάρκεια της κρίσης, οι άσχημοι κιόλας όροι για την εργατική τάξη, γίνονται ακόμα χειρότεροι.
Να μερικοί αριθμοί από την κρίση του 1907-1910, που αγκάλιασε την Ευρώπη και την Αμερική, με μια λέξη ολόκληρο τον καπιταλιστικό κόσμο. Στις Ενωμένες Πολιτείες, ο αριθμός των συνδικαλισμένων ανέργων μεγάλωσε κατά τον ακόλουθο τρόπο: τον Ιούνη του 1907 8,1%, τον Οχτώβρη 18,5%, το Νοέμβρη 22%, το Δεκέμβρη 32,7% (στους οικοδόμους: 42%, στους ραφτάδες 43,6%, στους καπνεργάτες μέχρι 55%). Εννοείται ότι ο συνολικός αριθμός των ανέργων (μαζί με τους μη συνδικαλισμένους εργάτες) ήτανε ακόμα μεγαλύτερος. Στην Αγγλία ο αριθμός των ανέργων ήτανε το καλοκαίρι του 1907 3,4 - 4%, το Νοέμβρη έφτασε το 5%, το Δεκέμβρη 6,1%, τον Ιούνη του 1908 ανεβαίνει σε 8,2%. Στη Γερμανία, μες το Γενάρη του 1908 ο αριθμός των ανέργων ήτανε διπλάσιος από τα προηγούμενα χρόνια. Το ίδιο στις άλλες χώρες.
Όσο με τη μείωση της παραγωγής, η παραγωγή ατσαλιού ήτανε στις Ενωμένες Πολιτείες, από 26 εκατομ. τόνους το 1907, σε 16 εκατομ. τόνους το 1908.
Κατά τη διάρκεια της κρίσης οι τιμές πέφτουνε. Τότε, οι κύριοι καπιταλιστές, για να μη χάσουν τα κέρδη τους, καταφεύγουνε στο σαμποτάζ. Στην Αμερική, λόγου χάρη, άφησαν τις υψικάμινους να σβήσουν. Πιο περίεργος ακόμη ο τρόπος που ενεργούν οι ιδιοχτήτες καφεφυτειών στη Βραζιλία. Για να διατηρήσουνε τις υψηλές τιμές, έριχναν τσουβάλια ολόκληρα καφέ στη θάλασσα. Την ώρα αυτή ολόκληρος κόσμος υποφέρει από την πείνα και την έλλειψη προϊόντων, αποτέλεσμα του πολέμου που γέννησε ο καπιταλισμός. Και την εποχή της ειρήνης πνιγόταν ο καπιταλισμός κάτω από την αφθονία των προϊόντων, που δεν μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από τους εργάτες, από έλλειψη χρημάτων. Απ'όλη αυτή την αφθονία, ένα πράγμα μονάχα απολάμβανε ο εργάτης: την ανεργία σε όλη της τη φρίκη.
17. Η εξέλιξη του καπιταλισμού και οι τάξεις. Η όξυνση των ταξικών ανταγωνισμών
Είδαμε κιόλας ότι η καπιταλιστική κοινωνία υποφέρει από δυο μεγάλα κακά: πρώτον ότι είναι "αναρχική" (στερείται οργάνωσης)' κατόπι ότι αποτελείται από δυο κοινωνίες (τάξεις) εχθρικές. Είδαμε επίσης ότι με την ανάπτυξη του καπιταλισμού, η αναρχία στην παραγωγή, που εκδηλώνεται με τον συναγωνισμό, φέρνει μιαν όξυνση, μιαν αποσύνθεση, και μια καταστροφή όλο και πιο μεγαλύτερη. Το ξεχαρβάλωμα της κοινωνίας, όχι μονάχα δε μικραίνει μα μεγαλώνει. Μαζί πλαταίνει και βαθαίνει το χάσμα που χωρίζει την κοινωνία σε δύο μέρη. Από τό'να μέρος οι καπιταλιστές, συσσωρεύουνε τα πλούτη της γης. Από το άλλο μέρος, οι καταπιεζόμενες τάξεις με τις αθλιότητες, τα βάσανα και τα δάκρυα. Ο εφεδρικός βιομηχανικός στρατός αγκαλιάζει στρώματα, απελπισμένων κι αποχτηνωμένων ανθρώπων, στερημένων από όλα τ'αγαθά. Μα και κείνοι ακόμα που δεν είναι άνεργοι, ξεχωρίζουνε, από τον τρόπο ζωής τους, όλο και περισσότερο από τους καπιταλιστές. Η διαφορά ανάμεσα στο προλεταριάτο και τη μπουρζουαζία μεγαλώνει αδιάκοπα. ʼλλοτε υπήρχανε κάθε λογής κεφαλαιούχοι, μεσαίοι και μικροί που πολλοί απ'αυτούς, ήτανε λίγο πολύ εργάτες και δε ζούσανε καθόλου καλύτερα απ'τούς εργάτες. Σήμερα όμως τα πράγματα έχουν αλλάξει. Τα μεγάλα πρόσωπα ζουν κατά τέτοιο τρόπο που κανένας δε θα τολμούσε να ονειρευτεί πριν. Η κατάσταση των εργατών, βέβαια, καλυτέρευσε με την ανάπτυξη του καπιταλισμού στις αρχές του 20ού αιώνα' οι μισθοί γενικά όλο και μεγαλώνανε. Στο ίδιο όμως αυτό χρονικό διάστημα τα κέρδη των καπιταλιστών αύξαιναν πιο γρήγορα ακόμα. Τώρα οι εργατικές μάζες είναι τόσο μακριά απ'τούς καπιταλιστές όσο κι ο ουρανός απ'τή γη. Όσο περισσότερο αναπτύσσεται ο καπιταλισμός, τόσο πιο πάνω ορθώνεται η μικρή φουχτιά των δισεκατομμυριούχων καπιταλιστών και τόσο βαθύτερη γίνεται η άβυσσος ανάμεσα σ'αυτή τη φουχτιά των βασιλιάδων χωρίς στέμμα και τα εκατομμύρια των σκλαβωμένων προλετάριων.
Έχουμε πει πως αν ο μισθός μεγαλώνει, το κέρδος μεγαλώνει ακόμα πιο γρήγορα και πως κατά συνέπεια το χάσμα ανάμεσα στις δυο τάξεις ολοένα πλαταίνει. Ωστόσο από τις αρχές του 20ού αιώνα, οι μισθοί δεν ανεβαίνουν πια' αντίθετα πέφτουνε. Τον ίδιο αυτό καιρό τα κέρδη μεγαλώνουν όσο ποτέ πριν, έτσι που τα τελευταία τούτα χρόνια, η κοινωνική ανισότητα μεγάλωσε με μιαν καταπληχτική ταχύτητα. Η αυξανόμενη αυτή ανισότητα δεν μπορούσε παρά να οδηγήσει, αργά ή γρήγορα, σε μια σύγκρουση ανάμεσα στους εργάτες και τους καπιταλιστές. Αν η διαφορά ανάμεσά τους εξακολουθούσε να μικραίνει, αν η υλική κατάσταση των εργατών πλησιάζει την κατάσταση των καπιταλιστών, η ειρήνη θα μπορούσε να βασιλεύσει μια μέρα πάνω στη γη. Στην πραγματικότητα όμως, μέσα στην αστική κοινωνία, οι εργάτες όχι μονάχα δεν πλησιάζουν τους καπιταλιστές, μα απομακρύνονται απ'αυτούς μέρα με τη μέρα. Κι αυτό σημαίνει ότι η ταξική πάλη ανάμεσα στο προλεταριάτο και τη μπουρζουαζία δεν μπορεί παρά να οξύνεται αναπόφευχτα.
Οι αστοί επιστήμονες πολεμήσανε με λύσσα αυτήν την άποψη. Ήθελαν να αποδείξουν ότι η κατάσταση των εργατών στην καπιταλιστική κοινωνία ολοένα και καλυτέρευε. Ύστερα απ'αυτούς ήρθαν οι σοσιαλιστές της δεξιάς να βαρέσουνε την ίδια τρομπέτα. Κι αυτοί και κείνοι ισχυρίζονται πως οι εργάτες θα πλουτίζουν λίγο-λίγο και θα μπορέσουν να γίνουν κι αυτοί μικροί καπιταλιστές. Η άποψη αυτή αποδείχτηκε σε λίγο ψεύτικη. Στην πραγματικότητα, η κατάσταση των εργατών σε σχέση με την κατάσταση των καπιταλιστών πήγαινε απ'τό κακό στο χειρότερο. Απόδειξη γι'αυτό είναι ένα παράδειγμα παρμένο απ'τήν πιο προοδευμένη καπιταλιστική χώρα, τις Ενωμένες Πολιτείες. Αν λογαριάσουμε στα 100 την αγοραστική δύναμη του εργατικού εισοδήματος (δηλαδή την ποσότητα προϊόντων που μπορεί ν'αγοράσει ο εργάτης), υπολογίζοντας τις τιμές των τροφίμων, στα χρόνια 1890-1899 η αγοραστική δύναμη των μισθών ακολούθησε αυτή τη σειρά:
το 1890: 98,6
το 1895: 100,6
το 1900: 103
το 1905: 101,4
το 1907: 101,5
Δηλαδή το επίπεδο ζωής των εργαζομένων δεν υψώθηκε καθόλου και έμεινε, σχεδόν, στάσιμο. Ο εργάτης αγόραζε τόσα τρόφιμα, ρούχα κτλ. Το 1890 όσα και τα επόμενα χρόνια. Η αγοραστική του δύναμη δεν ανέβηκε, παρά πολύ λίγο: 3%. Τον ίδιο καιρό οι Αμερικάνοι δισεκατομμυριούχοι (οι πιο μεγάλοι βιομήχανοι), μαζεύουν τεράστια κέρδη και η υπεραξία που τσεπώνουνε μεγαλώνει τρομερά. Φυσικά μεγαλώνει ταυτόχρονα και το επίπεδο ζωής των καπιταλιστών.
Η πάλη των τάξεων στηρίζεται πάνω στους ανταγωνισμούς συμφερόντων ανάμεσα στην μπουρζουαζία και το προλεταριάτο. Και οι ανταγωνισμοί αυτοί είναι τόσο ασυμφιλίωτοι όσο ο λύκος και το αρνί.
Ο καθένας καταλαβαίνει εύκολα, ότι το συμφέρον του καπιταλιστή είναι να βάζει τους εργάτες να δουλεύουν όσο μπορεί περισσότερο και να τους πληρώνει όσο μπορεί πιο φτηνά. Αντίθετα ο εργάτης έχει κάθε συμφέρον να δουλεύει όσο μπορεί λιγότερο και να παίρνει όσο μπορεί περισσότερα. Γι'αυτό, από την πρώτη εμφάνιση της εργατικής τάξης, η πάλη δεν μπορούσε παρά να γίνει για την ύψωση των μισθών και του περιορισμού των ωρών εργασίας.
Η πάλη αυτή ποτέ δε σταμάτησε κι ούτε θα σταματήσει ποτέ ολότελα. Ωστόσο, δεν περιόρισε τους σκοπούς της σε μερικές δεκάρες μεροκάματο παραπάνω. Παντού όπου αναπτύχθηκε το καπιταλιστικό σύστημα, οι μάζες φτάσανε στο συμπέρασμα πως ήταν ανάγκη να τελειώνουν με τον ίδιο τον καπιταλισμό. Οι εργάτες άρχισαν να σκέφτονται πώς να αντικαταστήσουν το απαίσιο αυτό σύστημα μ'ένα σύστημα δίκαιης και αδερφικής εργασίας. Έτσι γεννήθηκε το κομμουνιστικό κίνημα της εργατικής τάξης.
Ο αγώνας της εργατικής τάξης συνοδεύτηκε πολλές φορές από ήττες. Όμως το καπιταλιστικό σύστημα κλείνει μέσα του την τελική νίκη του προλεταριάτου. Γιατί; Γιατί η ανάπτυξη του καπιταλισμού μετατρέπει σε προλετάριους πλατιά λαϊκά στρώματα! Νίκη του μεγάλου κεφαλαίου σημαίνει καταστροφή του χειροτέχνη, του εμπόρου, του χωρικού και μεγαλώνει έτσι αδιάκοπα τις γραμμές των μισθωτών εργατών. Το προλεταριάτο μεγαλώνει σε αριθμό σε κάθε βήμα της καπιταλιστικής ανάπτυξης. Και η ανάπτυξη αυτού του συστήματος καταστρέφει δεκάδες χιλιάδες, εκατομμύρια μικροεργοδότες και χωρικούς, κυνηγημένους απ'τούς καπιταλιστές. Έτσι μεγαλώνει ο αριθμός των προλετάριων, των εχθρών του καπιταλιστικού συστήματος. Μα η εργατική τάξη δε γίνεται μόνο πολυαριθμότερη, αναπτύσσει επιπλέον όλο και περισσότερο την αλληλεγγύη της, μαζί με τον καπιταλισμό αναπτύσσονται και τα μεγάλα εργοστάσια. Και κάθε μεγάλο εργοστάσιο συγκεντρώνει μέσα στους τοίχους του χιλιάδες, καμιά φορά και δεκάδες χιλιάδες εργάτες, που δουλεύουνε πλάι-πλάι. Βλέπουν πως ο επιχειρηματίας καπιταλιστής τους εκμεταλλεύεται. Βλέπουν πως οι εργάτες είναι μεταξύ τους σύντροφοι και φίλοι. Στη δουλειά οι εργάτες συγκεντρωμένοι απ'τό εργοστάσιο, μαθαίνουν να ενεργούν από κοινού. Τους είναι πολύ εύκολο να συμφωνήσουν αναμεταξύ τους. Και να γιατί, μαζί με την ανάπτυξη του καπιταλισμού μεγαλώνει όχι μονάχα ο αριθμός, μα κι η αλληλεγγύη της εργατικής τάξης.
Όσο τα εργοστάσια πληθαίνουν και αναπτύσσεται ο καπιταλισμός, οι χειροτέχνες, οι αγρότες που δουλεύουν στο σπίτι, οι χωρικοί καταστρέφονται και οι τεράστιες πόλεις με τα εκατομμύρια κατοίκους, μεγαλώνουν γρηγορότερα. Τέλος, πάνω σε μια σχετικά μικρή έχταση - στις μεγάλες πόλεις - συγκεντρώνονται μεγάλες λαϊκές μάζες, που η τεράστια πλειοψηφία τους αποτελείται από τους εργάτες των εργοστασίων. Σωριάζονται οι βρώμικες και γεμάτες καπνιά συνοικίες, ενώ η φουχτιά των κυρίων που κατέχουν τα πάντα κατοικεί σε πολυτελή παλάτια. Η φουχτιά αυτή γίνεται όλο και πιο ολιγάριθμη. Ο αριθμός των εργατών μεγαλώνει και συνδέονται ανάμεσά τους όλο και στενότερα.
Κάτω απ'αυτούς τους όρους, η αναπόφευχτη όξυνση της πάλης θα τερματιστεί αναγκαστικά με τη νίκη της εργατικής τάξης. Αργά ή γρήγορα, η εργατική τάξη θά'ρθει σε οξεία σύγκρουση με την μπουρζουαζία, θα την γκρεμίσει απ'τό θρόνο της, θα καταστρέψει το ληστρικό της κράτος και θα χτίσει μια καινούρια κοινωνία, την κοινωνία της δουλειάς, την κομμουνιστική κοινωνία. Έτσι η εξέλιξη του καπιταλισμού, οδηγεί αναπόφευχτα στην κομμουνιστική επανάσταση του προλεταριάτου.
Η ταξική πάλη του προλεταριάτου εναντίον της μπουρζουαζίας παίρνει διάφορες μορφές. Οι τρεις κυριότερες μορφές εργατικής οργάνωσης που αναφάνηκαν μέσα σ'αυτήν την πάλη είναι: τα συνδικάτα, που συγκεντρώνουν τους εργάτες σύμφωνα με το επάγγελμά τους, οι συνεταιρισμοί (κοπερατίβες), προπαντός οι καταναλωτικοί συνεταιρισμοί, που έχουν για σκοπό την κατάργηση των ενδιάμεσων' τέλος τα πολιτικά κόμματα της εργατικής τάξης που γράφουν στο πρόγραμμά τους την πάλη για την πολιτική εξουσία της εργατικής τάξης. Όσο περισσότερο οξύνεται ο αγώνας ανάμεσα στις τάξεις, τόσο περισσότερο πρέπει να ενώνονται οι μορφές αυτές του εργατικού κινήματος για την επιτυχία του κοινού σκοπού: την ανατροπή της αστικής κυριαρχίας. Εκείνοι από τους αρχηγούς του εργατικού κινήματος που βλέπουνε καλύτερα τα πράματα, ήτανε πάντα υπέρ μιας στενής ένωσης και συνεργασίας όλων των εργατικών οργανώσεων. Έλεγαν λόγου χάρη πως ήταν απαραίτητη η ενότητα δράσης ανάμεσα στα συνδικάτα και το πολιτικό κόμμα του προλεταριάτου, και πως κατά συνέπεια, τα συνδικάτα δεν μπορούσαν να είναι "ουδέτερα" (δηλαδή αδιάφορα για την πολιτική), μα πως έπρεπε να βαδίσουν μαζί με το κόμμα της εργατικής τάξης.
Τα τελευταία αυτά χρόνια, το εργατικό κίνημα πήρε τις καινούριες μορφές, πολύ σπουδαίες, όπως είναι τα Εργατικά Συμβούλια (Σοβιέτ). Όμως γι'αυτά θα ξαναμιλήσουμε αργότερα..
Από τις παρατηρήσεις αυτές για την ανάπτυξη του καπιταλιστικού συστήματος, μπορούμε, χωρίς τον κίνδυνο να απατηθούμε, να βγάλουμε το παρακάτω συμπέρασμα: από τό'να μέρος ο αριθμός των καπιταλιστών μικραίνει, ενώ από τ'άλλο γίνονται ολοένα και πιο πλούσιοι, ολοένα και πιο δυνατοί' ο αριθμός των εργατών αυξάνει συνεχώς μαζί και η αλληλεγγύη τους, όχι όμως στις ίδιες αναλογίες' η διαφορά ανάμεσα στον εργάτη και στον καπιταλιστή γίνεται ολοένα και μεγαλύτερη. Κατά συνέπεια, η ανάπτυξη του καπιταλισμού οδηγεί στην αναπόφευχτη σύγκρουση αυτών των τάξεων, δηλαδή στην κομμουνιστική επανάσταση.
18. Η συγκέντρωση και συγκεντροποίηση του κεφάλαιου είναι προϋποθέσεις για την πραγματοποίηση του κομμουνιστικού συστήματος
Ο καπιταλισμός, όπως είδαμε, ανοίγει μόνος του τον τάφο του, γιατί γεννάει τους νεκροθάφτες του: τους προλετάριους' όσο περισσότερο αναπτύσσεται, τόσο περισσότερο πληθαίνει ο αριθμός των θανασίμων εχθρών του και τόσο περισσότερο τους συνασπίζει εναντίον του. Και προετοιμάζει το έδαφος για μια καινούρια οικονομική οργάνωση αδερφική και κομμουνιστική.
Πραγματικά, είδαμε πιο πάνω (παρ.11. το Κεφάλαιο), ότι το κεφάλαιο αναπτύσσεται αδιάκοπα. Ένα μέρος από την υπεραξία που αποσπάει ο καπιταλιστής απ'τόν εργάτη προστίθεται στο κεφάλαιο, που γίνεται έτσι μεγαλύτερο. Και όταν το κεφάλαιο αυξάνει, μπορεί να επεχταθεί η παραγωγή. Η αύξηση αυτή του κεφαλαίου, η ανάπτυξή του στα ίδια χέρια, ονομάζεται συσσώρευση ή συγκέντρωση του κεφάλαιου.
Είδαμε επίσης ότι με την ανάπτυξη του κεφαλαίου εκμηδενίζονται η μικρή και μεσαία παραγωγή, οι φτωχοί και μεσαίοι βιομήχανοι και έμποροι καταστρέφονται, χωρίς να μιλήσουμε για τους χειροτέχνες: όλοι τους καταβροχθίζονται από το μεγάλο κεφάλαιο. Ό,τι είχαν οι μικροί και οι μεσαίοι κεφαλαιούχοι -τα κεφάλαιά τους- φεύγει από τα χέρια τους και από διάφορους δρόμους συγκεντρώνεται στα χέρια των μεγάλων ληστών, αυξάνοντας έτσι το κεφάλαιό τους. Κατ'αυτόν τον τρόπο το κεφάλαιο, πού'ταν μοιρασμένο άλλοτε ανάμεσα σε πολλούς κατόχους, συγκεντρώνεται σε λίγα μόνον χέρια, σε μια χούφτα νικητών. Η συγκέντρωση αυτή του άλλοτε διασκορπισμένου κεφαλαίου, ονομάζεται συγκεντροποίηση του κεφαλαίου.
Η συγκέντρωση και η συγκεντροποίηση του κεφαλαίου, δηλαδή η συσσώρευσή του σε λίγα χέρια, δε σημαίνει ακόμη τη συγκέντρωση και τη συγκεντροποίηση της παραγωγής. Ας υποθέσουμε ότι ο καπιταλιστής αγόρασε, μαζί με τη συσσωρευμένη υπεραξία, τη μικρή φάμπρικα του γείτονά του και την έβαλε να δουλέψει όπως στο παρελθόν. Υπάρχει βέβαια συσσώρευση, μα η παραγωγή μένει στην κατάσταση που βρισκόταν. Ωστόσο, τις περισσότερες φορές, ο καπιταλιστής, μετατρέπει την παραγωγή, την απλώνει και μεγαλώνει τις ίδιες τις φάμπρικες. Δεν έχουμε τότε μόνον αύξηση του κεφαλαίου, μα και της ίδιας της παραγωγής.
Η παραγωγή γίνεται τεράστια, χρησιμοποιεί πολλές μηχανές, συγκεντρώνει χιλιάδες εργάτες. Συμβαίνει ώστε μια δουλειά από πολύ μεγάλες φάμπρικες να ικανοποιεί τις ανάγκες μιας ολόκληρης χώρας. Σ'αυτή την περίπτωση, οι εργάτες παράγουνε για ολόκληρη την κοινωνία, η δουλειά, όπως τό'χουμε πει, κοινωνικοποιείται. Μα η διεύθυνση και το κέρδος ανήκουν στους καπιταλιστές.
Αυτή η συγκέντρωση και συγκεντροποίηση της παραγωγής κάνουν επίσης δυνατή μια πραγματική αδερφική παραγωγή, μα μόνο μετά την προλεταριακή επανάσταση. Πραγματικά, αν αυτή η συγκέντρωση της παραγωγής δεν υπήρχε κι αν το προλεταριάτο έπαιρνε την εξουσία, ενώ η παραγωγή ήταν περιορισμένη ανάμεσα σε εκατοντάδες χιλιάδες μικρά εργαστήρια με δυο ή τρεις εργάτες, ήταν αδύνατο να οργανώσουμε τα εργαστήρια αυτά πάνω σε κοινωνική βάση. Όσο περισσότερο αναπτυγμένος είναι ο καπιταλισμός, τόσο περισσότερο συγκεντροποιημένη είναι η παραγωγή και τόσο ευκολότερο είναι στο προλεταριάτο μετά τη νίκη του να διευθύνει στην παραγωγή.
Ώστε, ο καπιταλισμός δε γεννάει μονάχα τους εχθρούς του και δεν οδηγεί μονάχα στην κομμουνιστική επανάσταση, μα δημιουργεί ακόμα και την οικονομική βάση για την πραγματοποίηση του κομμουνιστικού συστήματος.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] Πρόκειται εδώ για την προπολεμική κατάσταση' την επομένη των καταστροφών του πολέμου, δεν είναι ο πωλητής που τρέχει πίσω από τον αγοραστή, μα ο αγοραστής που τρέχει πίσω από τον πωλητή.
[2] Για περισσότερες λεπτομέρειες, κοίτα, παρακάτω, στο κεφάλαιο για τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο.
Εισαγωγή: Το πρόγραμμά
μας
Κεφάλαιο I: Το
καπιταλιστικό σύστημα- Κεφάλαιο II: Εξέλιξη
του καπιταλιστικού συστήματος
Κεφάλαιο III: Ο
κομμουνισμός και η διχτατορία του προλεταριάτου
Κεφάλαιο IV: Πως η
εξέλιξη του καπιταλισμού οδήγησε στην κομμουνιστική επανάσταση
(Ο ιμπεριαλισμός, ο πόλεμος και η χρεωκοπία του καπιταλισμού)
Κεφάλαιο V: Δεύτερη και
Τρίτη Διεθνής
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου