Τρότσκι: Η ηθική τους και η ηθική μας

Η ηθική τους και η ηθική μας

Λεόν Τρότσκι

ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

Αφιερώνεται στη Μνήμη του ΛΕΟΝ ΣΕΝΤΟΦ 1906 – 1938

Γράφτηκε: το 1938 - 1939

Πηγή: Εκδόσεις «Παρασκήνιο», 1999, 2000

Μετάφραση–Επιμέλεια–Σημειώσεις–Βιογραφικά: Θεοδόσης Θωμαδάκης

Ο 20ος αιώνας τελειώνει, επιβεβαιώνοντας απόλυτα το χαρακτηρισμό που του έδωσε ο Λένιν σαν αιώνας των πολέμων και των επαναστάσεων. Η αναμφισβήτητα μεγαλύτερη από τις νικηφόρες επαναστάσεις που έγιναν στη διάρκειά του, ήταν η Οκτωβριανή Επανάσταση που πραγματώθηκε και κατανοήθηκε σαν η αρχή της παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης. Η νίκη του 1917 γέννησε το πρώτο στην ιστορία εργατικό κράτος –την Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (Ε.Σ.Σ.Δ.). Όμως, πάνω στο σώμα αυτού του κράτους, και σαν προϊόν της καθυστέρησης και της απομόνωσής του, δημιουργήθηκε και αναπτύχθηκε ένα καρκίνωμα –ο σταλινισμός– που οδήγησε τελικά στον πλήρη εκφυλισμό του.

Λ. Τρότσκι: Η Ηθική τους και η Ηθική μας –
Διαβάστε το
 

ΤΡΟΤΣΚΙ:
Η ΗΘΙΚΗ ΤΟΥΣ ΚΑΙ Η ΗΘΙΚΗ ΜΑΣ

ΛΕΩΝ ΤΡΟΤΣΚΙ

Στο διάβα του αιώνα και μετά τη συντριβή του ναζισμού και την καταστροφή των δυνάμεων του Άξονα, στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, εγκαθιδρύθηκαν νέα εργατικά κράτη στην Ανατολική Ευρώπη και αργότερα στην Γιουγκοσλαβία και την Κίνα. Αλλά η σταλινική κλίκα των Κομμουνιστικών Κομμάτων αυτών των χωρών και κύρια οι επεμβάσεις του ΚΚΣΕ, παραμόρφωσαν από την αρχή τα νέα αυτά εργατικά κράτη, αφαιρώντας τους κάθε ανεξαρτησία και υποτάσσοντάς τα, όπως αυτό φάνηκε αμέσως μετά, με την ωμή βία των «σοβιετικών τανκς» στα συμφέροντα και την πολιτική της ρωσικής γραφειοκρατίας: είναι γνωστή η θηριωδία με την οποία αντιμετωπίστηκαν οι πολιτικές επαναστάσεις της Ουγγαρίας, της Πολωνίας, της Τσεχοσλοβακίας κλπ.

Με τη μορφή της Περεστρόικα και της Γκλάσνοστ, αναπτύχθηκε στο τέλος του αιώνα μας μια επαναστατική διαδικασία για την ανατροπή των συνεπειών του σταλινισμού, τη δικαίωση των θυμάτων του και την αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας. Η περεστρόικα, όμως, λόγω των αδυναμιών και περιορισμών της ηγεσίας της και με ευθύνη των πραξικοπηματιών της σταλινικής νομενκλατούρας, τερματίστηκε γρήγορα. Και ο τερματισμός της οδήγησε στην καταστροφή της ΕΣΣΔ και την παλινόρθωση του καπιταλισμού. Στην ίδια πάνω κάτω περίοδο, ιδιαίτερα μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου, κατάρρευσαν και τα υπόλοιπα καθεστώτα των κρατών του Συμφώνου της Βαρσοβίας.

Στην Κίνα παραμένει στην εξουσία το Κ.Κ., που ενώ στα λόγια «προασπίζει τα συμφέροντα του λαού» και μένει «πιστό στο μαρξισμό-λενινισμό», στην πράξη, ιδιαίτερα μετά την κατάπνιξη της εξέγερσης της πλατείας Τιεν Αν Μεν, επιβάλλει το «νόμο και την τάξη» ενάντια στην εργατική τάξη, τη νεολαία και την εξαθλιωμένη αγροτιά που κατά εκατομμύρια καταφεύγει στις πόλεις ψάχνοντας για ένα μεροκάματο. Μ’ αυτήν την καταπίεση δίνει τις απαιτούμενες εγγυήσεις που επιτρέπουν, με τη ρήτρα του «Πλέον Ευνοούμενου» κράτους, την εισβολή του παγκόσμιου και ιδιαίτερα του αμερικάνικου κεφαλαίου στα πλαίσια μιας ιδιότυπης καπιταλιστικής παλινόρθωσης.

Πως αντανακλούνται αυτές οι αλλαγές στην κοινωνική συνείδηση; Ποια παλιά ιδεολογήματα ανακαλούνται στην μνήμη και ποια νέα αναδύονται;

Είναι σαφές ότι στην κοινή γνώμη επιβάλλονται από την αστική ιδεολογία, με τη συμβολή, βέβαια, και της λεγόμενης «αριστεράς», στερεότυπα για πορείες «καπιταλιστικής ολοκλήρωσης» ύστερα από την εξαφάνιση του «αντίπαλου δέους» και την κυριαρχία της «νέας τάξης πραγμάτων». Στο όνομα της υπεράσπισης και της διαιώνισης της ιμπεριαλιστικής κτηνωδίας, διατυπώνονται θεωρίες ακόμη και για «το τέλος της ιστορίας», εννοώντας, φυσικά, το τέλος της πάλης των τάξεων στην οποία συνοψίζεται ολόκληρη η ιστορία του ανθρώπου. Πολλοί επιχαίρουν και επιχειρούν να καταδείξουν την ανωτερότητα της οικονομίας της αγοράς. Άλλοι πάλι δοκιμάζουν να αποδείξουν ότι ο καπιταλισμός μετεξελίχθηκε σε κάτι άλλο –αόριστο τις πιο πολλές φορές. Μα κι αυτοί που δοκιμάζουν να προσδιορίσουν αυτές τις αλλαγές δεν ξεκινούν από τις ανθρώπινες, τις κοινωνικές σχέσεις παραγωγής, μα από την τεχνολογία (επανάσταση της πληροφορικής κλπ.). Του συρμού είναι και οι αυτοαποκαλούμενες μεταμοντέρνες θεωρίες σαν αυτές της αποδόμησης. Οι πιο αισιόδοξοι μιλούν για μια μεταβατική περίοδο, χωρίς να αναφέρονται σε προοπτικές, χωρίς να συγκεκριμενοποιούν, έστω και σε χοντρές γραμμές, τις τάσεις αυτής της μετάβασης. Στην πραγματικότητα, βρισκόμαστε μπροστά σε μια πρωτοφανή κρίση της ίδιας της αστικής ιδεολογίας (όπου ο κάθε μικροαστός φαίνεται να κρατά με σιγουριά τη δική του την αλήθεια για τις εξελίξεις) –μια κρίση που, χωρίς αμφιβολία, αντανακλά τη γενικευμένη οικονομική, πολιτική και πολιτισμική κρίση ολόκληρου του συστήματος.

Πώς απαντά η επαναστατική σκέψη και το κίνημα που εδραιώθηκε στην κοσμοθεωρία του Μαρξισμού στους προβαλλόμενους σήμερα ισχυρισμούς που παρουσιάζουν την κατάρρευση του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού» ως απόδειξη του ουτοπικού χαρακτήρα της σοσιαλιστικής προοπτικής; Είναι δυνατόν να αγνοήσει κανείς τις τεράστιες αυτές αλλαγές και ανακατατάξεις; Μπορεί να μένει ατάραχος «με τα βιβλιαράκια, τα περιοδικάκια, τους συνδρομητές» και την παλιά καθημερινή του ρουτίνα, μπροστά στην ολομέτωπη επίθεση που δέχονται οι καταπιεζόμενοι των μητροπόλεων και οι απόκληροι της περιφέρειας από την παγκόσμια άρχουσα τάξη που έχει ήδη θέσει υπό αμφισβήτηση όλες τις παραδοσιακές τους κατακτήσεις; Μπορεί να δεχτεί κανείς τη λεγόμενη κοινωνία των 2/3, όπως αυτή δομείται σήμερα στην κατά τα άλλα πολιτισμένη Ευρώπη; Τι θα γίνει με τα εκατοντάδες εκατομμύρια τους άνεργους; Με τους πρόσφυγες, με τους μετανάστες; Τι θα γίνει με τα δισεκατομμύρια που λιμοκτονούν στις καθυστερημένες χώρες; Τα ερωτήματα είναι πολλά και πιεστικά και απαιτούν επιστημονικά επεξεργασμένες, δηλαδή μαρξιστικές απαντήσεις –απαντήσεις που δεν μπορούν να δοθούν παρά μ’ έναν συλλογικό μόνο τρόπο. Την ίδια στιγμή, η απελπισία και ο τρόμος έχει κυριέψει μεγάλα τμήματα της μικροαστικής διανόησης, που φαντάζονται πως μαζί με τον αιώνα μας έχει τελειώσει και η ταξική πάλη και η επαναστατική προοπτική σαν η μόνη λύση. Η προοπτική της παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης τους φαίνεται σαν ουτοπία που ανήκει στο μακρινό παρελθόν, γι’ αυτό και τρέχουν να βρουν καταφύγιο σε πιο ασφαλή «σοσιαλιστικά» λιμάνια.

Αλλά έτσι γινόταν πάντα. Κάθε δύσκολη εποχή έχει τους δικούς της μικρούς ή μεγάλους σκεπτικιστές και αποστάτες –κατά κανόνα, σε περιόδους αμπώτιδας οι άσωτοι υιοί της μικροαστικής διανόησης, που σε εποχές πλημμυρίδας επάνδρωναν τα επαναστατικά κόμματα, απεμπολούν το ριζοσπαστισμό τους και ζητούν απεγνωσμένα άδεια εισόδου στα φιλολογικά σαλόνια της μπουρζουαζίας.

Ενάντιά τους, η μαρξιστική πρωτοπορία, επαναβεβαιώνοντας την προοπτικής της, συνεχίζει την πάλη της και επεξεργάζεται τους δικούς της δρόμους προς τα μπρος: αφουγκράζεται τα υπόγεια ρεύματα της ιστορίας, παλεύει να προσεγγίσει την υλική ταξική τους βάση και την ίδια στιγμή, με την επέμβασή της, πασχίζει να γίνει το αναπόσπαστο και καθοριστικό στοιχείο στις εξελίξεις. Έτσι μόνο μπορεί να συλλάβει τις αλλαγές, να στατολογήσει και να εκπαιδεύσει τις αναγκαίες εκείνες δυνάμεις –τις περισσότερες φορές παλεύοντας ενάντια στο ρεύμα– για την επαναστατική σοσιαλιστική λύση σαν τη μόνη ανθρώπινη προοπτική για τους καταπιεζόμενους. Η Ιστορία, αποδείχνοντας ότι ο σοσιαλισμός δεν μπορεί να είναι προϊόν της ασιατικής καθυστέρησης, επιβεβαίωσε γι’ άλλη μια φορά τους κλασικούς του Μαρξισμού. Η πραγματική ουτοπία βρισκόταν στις ψεύτικες ελπίδες να επιζήσει ο λεγόμενος «υπαρκτός σοσιαλισμός» χωρίς την ευρωπαϊκή και την παγκόσμια επανάσταση!

Οπωσδήποτε η νέα αυτή κατάσταση απαιτεί μια καινούρια ανάλυση, ένα νέο προσδιορισμό της φύσης της εποχής μας, πράγμα που σημαίνει νέες διεθνείς προοπτικές. Και οι νέες αυτές προοπτικές μπορούν να αντληθούν όχι από τις εντυπώσεις που έχει κανείς για τον κόσμο, αλλά από τον ίδιο τον εξωτερικό αντικειμενικό κόσμο, από τη σύλληψη και κατανόηση των τωρινών αδιεξόδων, των τωρινών πραγματικών αντιφάσεων και τη λύση τους. Ο επαναστατικός μαρξισμός παραμένει η πυξίδα μας, την ίδια στιγμή που πρέπει να επεξεργαστούμε ξανά, να αναπροσαρμόσουμε και να εκσυγχρονίσουμε την τακτική μας, να συλλάβουμε και να φωτίσουμε τα νέα προβλήματα ενός κόσμου που αλλάζει διαρκώς και με μεγάλη ταχύτητα –να δώσουμε νέες απαντήσεις εκεί που οι παλιές απαντήσεις έχουν πια ξεπεραστεί.

Η φοβερή αστάθεια που διέπει ολόκληρο το καπιταλιστικό σύστημα, οι επικίνδυνοι κλυδωνισμοί, οι σπασμοί και οι καταστροφές που καθημερινά παρατηρούμε, τόσο στις ανεπτυγμένες, όσο και στις καθυστερημένες χώρες, το πρωτόγνωρο τεζάρισμα που βλέπουμε σ’ όλες τις κοινωνικές σχέσεις –όλα αυτά μας δείχνουν πως ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής όχι απλά έχει εξαντλήσει τις δυνατότητές του, μα και έχει προπολλού ξεπεραστεί, βάζοντας με το σάπισμά του σε άμεσο κίνδυνο ολόκληρο τον πλανήτη. Πρέπει να το πούμε καθαρά: το καπιταλιστικό σύστημα δεν μπορεί πια να λειτουργήσει ή λειτουργεί καταστρέφοντας μαζικά τις παραγωγικές δυνάμεις –τον ιστορικά, και με τόσα βάσανα συσσωρευμένο, πλούτο του ανθρώπου, την ίδια στιγμή που προετοιμάζει μια νέα και πιο ανηλεή ιμπεριαλιστική σφαγή για το «πλεονάζον» ανθρώπινο δυναμικό. Και τι δυναμικό!

«Ο αριθμός είναι συγκλονιστικός», έγραφε στις 26/11/1996 στο κύριο άρθρο της η «Καθημερινή». «Ένα δισεκατομμύριο άνεργοι ή υποαπασχολούμενοι σε ολόκληρο τον πλανήτη! Αυτό ανακοινώθηκε χθες τη νύχτα από την πιο υπεύθυνη πηγή, την αρμόδια υπηρεσία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, δηλαδή τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας. Αυτό σημαίνει ότι είναι άνεργο το ένα τρίτο των ανθρώπων που είναι ικανοί προς εργασία. Ο εφιάλτης της “κοινωνίας των δύο τρίτων”... φαίνεται ότι τείνει να καθιερωθεί ως απτή πραγματικότητα».

Ναι, όλα δείχνουν την απτή αυτή πραγματικότητα: ολόκληρη η ανθρωπότητα βυθίζεται σ’ ένα απύθμενο τέλμα, τη στιγμή μάλιστα που όλα δείχνουν ότι μπορεί, με την τεχνολογική της πρόοδο, να κάνει ένα τεράστιο άλμα προς τα μπρος, προς μια παγκόσμια σοσιαλιστική (κι έτσι μόνο) ανθρώπινη κοινωνία. Αλλά αυτό το άλμα δεν μπορεί να γίνει αν δεν λυθεί η κρίση ηγεσίας της εργατικής τάξης που έχει αναχθεί σε κρίση ολόκληρης της ανθρωπότητας –κρίση που η πιο χαρακτηριστική της εκδήλωση είναι η εξαθλίωση δισεκατομμυρίων ανθρώπων τη στιγμή που ο παγκόσμιος πλούτος έχει συγκεντρωθεί στα χέρια μιας χούφτας καπιταλιστών[1].

Όλα αυτά τα ζητήματα και οι επισημάνσεις θέτουν το ερώτημα: ποια είναι η σκοπιμότητα της επανέκδοσης του έργου του Λεόν Τρότσκι «Η Ηθική τους και η Ηθική μας»; Τι προσφέρει στη σημερινή συγκυρία ένα έργο που γράφτηκε στο τέλος του μεσοπολέμου σαν μια πολεμική ενάντια σε πρόσωπα της τότε επικαιρότητας; Μήπως πρόκειται για μια έκδοση που υπηρετεί την ιστοριογραφία; Ή μήπως ανταποκρίνεται στη γενική ανάγκη επιστροφής στα έργα των κλασικών του Μαρξισμού;

Πιστεύουμε ακράδαντα ότι το δοκίμιο αυτό του Τρότσκι αποτελεί ένα από τα βάθρα στα οποία μπορεί να στηριχτεί κανείς στην πάλη του να συλλάβει το καινούριο, να αναγνωρίσει τον κόσμο του πραγματικού στην προσπάθεια του να τον αλλάξει. Πού εδραιώνεται αυτή μας η πίστη; Πρώτα απ’ όλα στην πάλη που κάνει ο Λεόν Τρότσκι σ’ αυτό του το έργο να αναπτύξει παραπέρα τη μέθοδο του Μαρξισμού –τη μέθοδο που ο Λένιν υπεράσπισε και ανέπτυξε ενάντια στον υποκειμενικό ιδεαλισμό (Μαχ) στις αρχές του αιώνα. Ανάγοντας τα πολιτικά ζητήματα σε μεθοδολογικά ζητήματα, ο Τρότσκι κάνει το έργο του πραγματικά διαχρονικό. Ακόμα, καθώς το γεγονός που κυριαρχεί στο τέλος του αιώνα μας είναι η κατάρρευση των σταλινικών καθεστώτων, η πίστη μας αυτή εδραιώνεται στην αναγκαιότητα να ξαναγυρίσουμε στον Τρότσκι, μια και ήταν ο κατ’ εξοχήν επαναστάτης ηγέτης που πάλεψε μέχρι τη δολοφονία του το σταλινισμό (που όπως τό ’βλεπε καθαρά έβαζε σε μεγάλο και άμεσο κίνδυνο τις κατακτήσεις του Οκτώβρη), μια και ήταν ο θεωρητικός που ανάλυσε με μοναδικό τρόπο τη γέννηση και παρακολούθησε και κατέγραψε, βήμα το βήμα, την εξέλιξη του σταλινικού φαινομένου. Ένας άλλος σημαντικός λόγος, που καθιστά το «Η Ηθική τους και η Ηθική μας» πολύτιμο, είναι οι εμφανείς ιστορικές αναλογίες ανάμεσα στα γεγονότα της εποχής που γράφτηκε αυτό το έργο (1938) και τα γεγονότα που συμβαίνουν στις μέρες μας. Παρότι δεν βρισκόμαστε στην τραγική κατάσταση των ηττών της εργατικής τάξης του μεσοπολέμου, με το σταλινισμό και το φασισμό να κυριαρχούν παντού, οι αναλογίες είναι τόσο έντονες που δίνουν την εντύπωση μιας φαινομενικής επιστροφής στο παλιό και φέρνουν στην επιφάνεια, με τη σφραγίδα μάλιστα της καινοτομίας, όλα τα παλιά αναμασήματα που χρησιμοποιούσε η τότε «θριαμβεύουσα» αντίδραση.

Στο «Η Ηθική τους και η Ηθική μας» ο Λεόν Τρότσκι εκθέτει τη μαρξιστική αντίληψη για τη διαλεκτική αλληλεξάρτηση μέσων και σκοπών και αντιτάσσει στην ηθικολογία των αστών την επαναστατική ηθική. Συγκεντρώνει τα πυρά του ενάντια σ’ εκείνους τους μικροαστούς διανοούμενους που στο όνομα κάποιας αφηρημένης ηθικής, μακριά από τις απαιτήσεις της ταξικής πάλης, επιτίθενται στον αμοραλισμό, τάχα, των Μαρξιστών. Αποκαλύπτει τις φυσιογνωμίες των Μαξ Ίστμαν, Μπορίς Σουβαρίν, Βικτόρ Σερζ, Λάιον Γεβγκένι και την ηθική τους. Στην εποχή της επαναστατικής πλημμυρίδας όλοι αυτοί υποστήριζαν ανεπιφύλακτα τις μαρξιστικές ιδέες και πρακτικές, αλλά στην περίοδο της αμπώτιδας έγιναν η πιο σίγουρη γέφυρα προς τον ιδεαλισμό και την αντίδραση.

Επιγραμματικά δίνουμε τους κύριους σταθμούς στη διαδοχή των ιστορικών γεγονότων που πρέπει να έχει στο νου του ο αναγνώστης του δοκιμίου –αν και οι σημειώσεις και τα βιογραφικά σημειώματα που έχει προσθέσει ο μεταφραστής είναι πολύτιμα στοιχεία στην προσπάθεια να αναπαράγουμε νοητικά την τότε αντικειμενική πραγματικότητα και να κάνουμε, έτσι, πιο προσιτό το έργο αυτό του Τρότσκι:

Άνοδος του φασισμού στη Γερμανία και κατάληψη, το 1933, της εξουσίας από τον Χίτλερ, που καταστρέφει τις οργανώσεις της εργατικής τάξης, χωρίς καμιά αντίσταση από το Κομμουνιστικό και το Σοσιαλιστικό Κόμμα, και προετοιμάζει ανοιχτά, μπροστά στα μάτια όλου του κόσμου, το Δεύτερο Παγκόσμιο Μακελειό. Η Κομμουνιστική Διεθνής εγκαταλείπει την τυχοδιωκτική γραμμή της λεγόμενης «τρίτης περιόδου» που βασικά ευθύνεται για τη φοβερή ήττα του γερμανικού προλεταριάτου. Τη θέση της παίρνει τώρα η καιροσκοπική γραμμή του «Λαϊκού Μετώπου» και το χτίσιμο συμμαχιών με τα φιλελεύθερα αστικά κόμματα που υποτάσσουν τα ανεξάρτητα συμφέροντα της ίδιας της εργατικής τάξης στα συμφέροντα της μπουρζουαζίας.

Στα μέσα της δεκαετίας του ’30 το «Λαϊκό Μέτωπο» καταστρέφει τις επαναστατικές δυνατότητες που αναφύονταν παντού και γίνεται έτσι ο νεκροθάφτης της γαλλικής επανάστασης, ενώ στην Ισπανία οδηγεί σε συντριπτική ήττα την εργατική τάξη. Το 1938 που γραφόταν «Η Ηθική τους και η Ηθική μας» ο Φράνκο έχει ήδη κόψει στη μέση την Ισπανία κι αυτό θα του εξασφαλίσει σε λίγο τη νίκη. Η βοήθεια που περίμεναν από τη Σοβιετική Ένωση τα εκατομμύρια των εξεγερμένων εργατών και αγροτών έφτανε με το σταγονόμετρο και χρησιμοποιούνταν κυρίως για τον εξοπλισμό της μυστικής σταλινικής αστυνομίας που με λύσσα καταδίωκε, φυλάκιζε και δολοφονούσε τους επαναστάτες. Σε 40.000 υπολογίζονται οι δολοφονημένοι στο όνομα της «θεωρίας των σταδίων» –τροτσκιστές, αναρχικοί και οπαδοί του ΠΟΥΜ.

Η προδοσία της επανάστασης στο εξωτερικό συμβάδιζε με την καταστροφή του μπολσεβικισμού στο εσωτερικό της ΕΣΣΔ. Τον Αύγουστο του 1936 στήνεται η πρώτη δίκη της Μόσχας, που καταδικάζει σε θάνατο 16 ηγέτες των μπολσεβίκων –Ζινόβιεφ, Κάμενεφ, Σμιρνόφ κλπ. Το Γενάρη του 1937 ακολουθεί η δεύτερη δίκη που οδηγεί στο εκτελεστικό απόσπασμα 18 ακόμα κορυφαίους ηγέτες του Μπολσεβίκικου Κόμματος. Το Μάρτη του 1938 οι Μπουχάριν-Ρίκοφ κι άλλοι 19 επιφανείς μπολσεβίκοι ηγέτες εκτελούνται μετά από συνοπτική διαδικασία. Ο Στάλιν εκτελεί την ηγεσία της ρώσικης επανάστασης και κερδίζει τα εύσημα του Μουσολίνι που δηλώνει στην «Popolo d’ Italia» ότι «ο Στάλιν προσφέρει μια άξια επαίνου υπηρεσία στο φασισμό». Κι αυτές οι υπηρεσίες κορυφώνονται με τον αποδεκατισμό της ανώτατης ηγεσίας και γενικά των αξιωματικών του Κόκκινου Στρατού. Στρατάρχες όπως ο Γιακίρ και ο Τουχατσέφσκι συμπεριλαμβάνονται σ#8217; αυτούς που εκτελέστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες, χωρίς να τηρηθούν ούτε τα προσχήματα στη δίκη τους.

Κύριοι κατηγορούμενοι στις δίκες αυτές είναι ο Λεόν Τρότσκι και ο γιος του Λεόν Σεντόφ που δολοφονήθηκε στο Παρίσι το Φλεβάρη του 1938, ενώ προετοίμαζε το Ιδρυτικό Συνέδριο της Τέταρτης Διεθνούς. Στη μνήμη του Σεντόφ αφιέρωσε αυτή του την εργασία ο Τρότσκι που καθώς την έγραφε, εξόριστος στο μακρινό Μεξικό, έμαθε το θάνατο του γιου και συντρόφου του. Αυτή την εργασία παρουσιάζουμε σήμερα στους αναγνώστες σε νέα μετάφραση από την αγγλική έκδοση του Pathfinder Press.

Σεπτέμβρης 1998

Δημήτρης Μέρρης

ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ BIBΛΙΟ ΕΔΩ:

Η ΗΘΙΚΗ ΤΟΥΣ ΚΑΙ Η ΗΘΙΚΗ ΜΑΣ

Λ. Τρότσκι - Η Ηθική τους και η Ηθική μας (Πολιτικό Καφενείο)