ΤΡΟΤΣΚΙ: Η ΠΡΟΔΟΜΕΝΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Η ΠΡΟΔΟΜΕΝΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

TO ΣΟΒΙΕΤΙΚΟ ΘΕΡΜΙΔΟΡ

ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

Λ. Τρότσκι: Η Προδομένη Επανάσταση – Διαβάστε το
 

1.ΓΙΑΤΙ ΘΡΙΑΜΒΕΥΣΕ Ο ΣΤΑΛΙΝ

Ο ιστορικός που θα ασχοληθεί με τη Σοβιετική Ένωση δεν μπορεί παρά να βγάλει το συμπέρασμα πως η πολιτική της κυρίαρχης γραφειοκρατίας στα μεγάλα ζητήματα ήταν μια σειρά από αντιφατικά ζιγκ ζαγκ. Η προσπάθεια να τα εξηγήσει ΄η να τα δικαιολογήσει με τις «μεταβαλλόμενες περιστάσεις» είναι φανερό ότι δεν περνάει. Καθοδηγώ σημαίνει τουλάχιστον μέχρι ένα ορισμένο βαθμό ότι μπορώ και προβλέπω. Η φράξια του Στάλιν δεν πρόβλεψε ούτε στον ελάχιστο βαθμό τα αναπόφευκτα αποτελέσματα της ανάπτυξης. Κάθε φορά πιανόταν στον ύπνο. Αντιδρούσαν με απλά διοικητικά αντανακλαστικά. Η θεωρία κάθε διαδοχικής στροφής δημιουργούνταν μετά το γεγονός και με ελάχιστη φροντίδα για το τι δίδασκαν χθες. Στη βάση των ίδιων αδιάψευστων γεγονότων και ντοκουμέντων, ο ιστορικός θα αναγκαστεί να βγάλει το συμπέρασμα ότι η «Αριστερή Αντιπολίτευση» έδινε μια αμέτρητα πιο σωστή ανάλυση των προτσές που πραγματοποιούνταν στη χώρα, και πρόβλεπε πολύ πιο σωστά την παραπέρα ανάπτυξη τους.

Από πρώτη μάτια, αυτός ο ισχυρισμός βρίσκεται σε αντίφαση με το απλό γεγονός ότι η φράξια που δεν μπορούσε να δει μπροστά της ήταν σταθερά ο νικητής, ενώ η πιο διεισδυτική ομάδα οδηγουνταν από τη μια ήττα στην άλλη. Αυτό το είδος της αντίρρησης, που έρχεται αυτόματα στο μυαλό, είναι, ωστόσο, πειστικό μόνο για κείνους που σκέφτονται ορθολογιστικά, και βλέπουν στην πολιτική ένα λογικό επιχείρημα ΄η έναν αγώνα σκακιού. Η πολιτική πάλη, στην ουσία της, είναι μια πάλη συμφερόντων και δυνάμεων, κι όχι μια πάλη επιχειρημάτων. Η ποιότητα της ηγεσίας, δεν είναι, βέβαια, ένα αδιάφορο ζήτημα για την έκβαση της σύγκρουσης, άλλα δεν είναι ο μόνος παράγοντας, και σε τελευταία ανάλυση, δεν είναι ο αποφασιστικός. Επιπλέον, κάθε ένα από τα συγκρουόμενα στρατόπεδα απαιτεί ηγέτες κατ΄ εικόνα και ομοίωση του.

Η επανάσταση του Φλεβάρη ανέβασε στην εξουσία τον Κερένσκι και τον Τσερετελι, όχι γιατί ήταν «εξυπνότεροι» ΄η «πιο πανούργοι» από την κυρίαρχη τσαρική κλίκα, άλλα γιατί αντιπροσώπευαν, προσωρινά τουλάχιστον, τις επαναστατικές μάζες του λαού στην εξέγερση τους ενάντια στο παλιό καθεστώς. Ο Κερενσκι μπόρεσε να αναγκάσει τον Λένιν να μπει στην παρανομία, και να φυλακίσει άλλους μπολσεβίκους ηγέτες, όχι γιατί ήταν καλύτερος απ΄ αυτούς σε προσωπικά χαρίσματα, άλλα γιατί η πλειοψηφία των εργατών και των στρατιωτών ακολουθούσαν ακόμα εκείνες τις μέρες την πατριωτική μικρομπουρζουαζια. Η προσωπική ανωτερότητα του Κερενσκι, αν ταιριάζει να χρησιμοποιήσει κανείς μια τέτοια λέξη εδώ, βρισκόταν στο γεγονός ότι δεν έβλεπε πιο μακριά απ΄ ότι η συντριπτική πλειοψηφία. Οι μπολσεβίκοι, με τη σειρά τους, νικήσαν τους μικροαστούς δημοκράτες, όχι με την προσωπική ανωτερότητα των ηγετών τους, άλλα με ένα νέο συσχετισμό των κοινωνικών δυνάμεων. Το προλεταριάτο είχε κατορθώσει επιτέλους να οδηγήσει τη δυσαρεστημένη αγροτιά ενάντια στην μπουρζουαζία.

Τα διαδοχικά σταδία της μεγάλης Γαλλικής Επανάστασης, τόσο στην άνοδο όσο και στην πτώση της, δείχνουν με τον ίδιο πειστικό τρόπο ότι η δύναμη των «ηγετών» και των «ηρώων», που αντικαθιστούσαν ο ένας τον άλλο, βρισκόταν καταρχήν σε αντιστοιχία με το χαραχτήρα εκείνων των τάξεων και των στρωμάτων που τους υποστήριζαν. Μόνο αυτή η αντιστοιχία, και όχι οι οποιεσδήποτε άσχετες ανωτερότητες, επέτρεψε σε κάθε έναν απ΄ αυτούς να βάλει τη σφραγίδα της προσωπικότητας του σε μια ορισμένη ιστορική περίοδο. Στη διαδοχική υπεροχή του Μιραμπό, του Μπρίσο, του Ροβεσπιέρου, του Μαρά και του Βοναπάρτη, υπάρχει μια υποταγή στον αντικειμενικό νόμο ασύγκριτα πιο αποτελεσματική απ΄ ότι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ίδιων των πρωταγωνιστών της ιστορίας.

Είναι αρκετά γνωστό ότι κάθε επανάσταση μέχρι τώρα έχει ακολουθηθεί από μια αντίδραση, ΄η ακόμα και μια αντεπανάσταση. Αυτό, βέβαια, Ποτε δεν έχει σπρώξει το έθνος πίσω στο σημείο απ΄ όπου ξεκίνησε, άλλα έχει πάντα πάρει από το λαό τη μερίδα του λέοντος από τις κατακτήσεις του. Τα θύματα του πρώτου αυτού αντιδραστικού κύματος ήταν, κατά γενικό κανόνα, εκείνοι οι πρωτοπόροι, οι καθοδηγητές και οι υποκινητές που βρίσκονταν επικεφαλής των μαζών στην περίοδο της επαναστατικής επίθεσης. Στη θέση τους προωθήθηκαν άνθρωποι δεύτερης σειράς, σε συμμαχία με τους πρώην εχθρούς της επανάστασης. Κάτω από τη δραματική αυτή μονομαχία των «κορυφών» στην ανοιχτή πολιτική αρένα, βρίσκονταν οι μετατοπίσεις που είχαν γίνει στις σχέσεις ανάμεσα στις τάξεις, και, πράγμα όχι λιγότερο σπουδαίο, οι βαθιές αλλαγές στην ψυχολογία των πριν από λίγο επαναστατικών μαζών.

Απαντώντας στις συγχυσμένες ερωτήσεις πολλών συντρόφων για το τι έχει γίνει η ενεργητικότητα του Μπολσεβίκικου Κόμματος και της εργατικής τάξης – που είναι η επαναστατική πρωτοβουλία, το πνεύμα αυτοθυσίας και η πληβειακή περηφάνια του – γιατί, στη θέση όλων αυτών, έχει εμφανιστεί τόση προστυχιά, δειλία, μικροψυχία και καριερισμός – ο Ρακοβσκι αναφέρθηκε στην ιστορία της Γαλλικής Επανάστασης του 18ου αιώνα, και έφερε το παράδειγμα του Μπαμπεφ, που βγαίνοντας από τη φυλακή Αμπάι, αναρωτιόταν με τον ίδιο τρόπο τι είχε γίνει ο ηρωικός λαός των προαστίων του Παρισιού. Μια επανάσταση καταβροχθιζει μεγάλη ανθρώπινη ενέργεια, τόσο ατομική όσο και συλλογική. Τα νεύρα υποχωρούν. Η συνείδηση κλονίζεται και ο χαρακτήρας φθείρεται. Τα γεγονότα ξεδιπλώνονται με μεγάλη ταχύτητα και η πλημμυρίδα των φρέσκων δυνάμεων δεν προλαβαίνει να αναπληρώσει τις απώλειες. Η πείνα, η ανεργία, ο θάνατος των επαναστατικών στελεχών, το πέταγμα των μαζών από τη διοίκηση, όλα αυτά οδήγησαν σε τέτοια φυσική και ηθική εξαθλίωση τα προάστια του Παρισιού, που χρειάστηκε να περάσουν τρεις δεκαετίες μέχρι να είναι έτοιμα για μια νέα εξέγερση.

Οι ισχυρισμοί, που παίρνονται για αξιώματα, της σοβιετικής φιλολογίας, ότι οι νόμοι των αστικών επαναστάσεων «δεν ισχύουν» σε μια προλεταριακή επανάσταση, δεν έχουν απολύτως κανένα επιστημονικό περιεχόμενο. Ο προλεταριακός χαρακτήρας της Οχτωβριανής Επανάστασης καθορίστηκε από την παγκόσμια κατάσταση και από ένα ιδιαίτερο συσχετισμό των εσωτερικών δυνάμεων. Άλλα οι ίδιες οι τάξεις σχηματίστηκαν στις βάρβαρες συνθήκες του τσαρισμού και του καθυστερημένου καπιταλισμού, και δεν είχαν φτιαχτεί κατά παραγγελία για τις απαιτήσεις της σοσιαλιστικής επανάστασης. Η αλήθεια είναι το ακριβώς αντίθετο. Επειδή το προλεταριάτο, καθυστερημένο ακόμα από πολλές απόψεις, κατάφερε να κάνει σε διάστημα μερικών μηνών το χωρίς προηγούμενο άλμα από μια μισοφεουδαρχικη μοναρχία σε μια σοσιαλιστική διχτατορία, γι΄ αυτόν ακριβώς το λόγο η αντίδραση στις γραμμές του ήταν αναπόφευκτη. Αυτή η αντίδραση αναπτύχθηκε σε μια σειρά διαδοχικά κύματα. Οι εξωτερικές συνθήκες και τα γεγονότα συναγωνίζονταν μεταξύ τους ποιος θα την θρέψει περισσότερο. Η μια επέμβαση ακολουθούσε την άλλη. Η επανάσταση δεν πήρε άμεσα βοήθεια από τη Δύση. Αντί για την αναμενόμενη ευημερία της χώρας, μια απαίσια φτώχεια βασίλευε για καιρό. Επιπλέον, οι εξέχοντες εκπρόσωποι της εργατικής τάξης ΄η πέθαναν στον εμφύλιο πόλεμο, ΄η ανέβηκαν μερικά σκαλοπάτια πιο πάνω και έσπασαν από τις μάζες. Έτσι, μετά από μια χωρίς προηγούμενο ένταση των δυνάμεων, των ελπίδων και των αυταπατών, ήρθε μια μακριά περίοδος κούρασης, κατάπτωσης και πραγματικής απογοήτευσης από τα αποτελέσματα της επανάστασης. Η άμπωτη της «πληβειακής υπερηφάνειας» άφησε το χώρο για την πλημμυρίδα της μικροψυχίας και του καριερισμού. Καβάλα σ΄ αυτό το κύμα ανέβηκε στα πόστα της η νέα διοικούσα κάστα.

Η αποστράτευση των πέντε εκατομμυρίων του Κόκκινου Στρατού δεν έπαιξε μικρό ρόλο στο σχηματισμό της γραφειοκρατίας. Οι νικηφόροι διοικητές απόκτησαν ηγετικά πόστα στα τοπικά Σοβιέτ, στην οικονομία, στην εκπαίδευση, και εγκαθίδρυσαν επίμονα παντού το καθεστώς που είχε εξασφαλίσει την επιτυχία στον εμφύλιο πόλεμο. Έτσι, απ΄ όλες τις πλευρές, οι μάζες απομακρύνονταν βαθμιαία από την πραγματική συμμετοχή τους στην ηγεσία της χώρας.

Η αντίδραση μέσα στο προλεταριάτο προκάλεσε μια ιδιαίτερη έξαψη στις ελπίδες και στην αυτοπεποίθηση των των μικροαστικών στρωμάτων της πόλης και της υπαίθρου, που είχαν αφυπνιστεί σε μια νέα ζωή από τη ΝΕΠ, και γίνονταν τώρα ολοένα και πιο τολμηρά. Η νεαρή γραφειοκρατία, που στην αρχή είχε εμφανιστεί σαν ο πραχτορας του προλεταριάτου, άρχισε τώρα να αισθάνεται σαν διαιτητικό δικαστήριο ανάμεσα στις τάξεις. Από μήνα σε μήνα η ανεξαρτησία της μεγάλωνε.

Η διεθνής κατάσταση έσπρωχνε προς την ίδια κατεύθυνση με ισχυρές δυνάμεις. Όσο βαρύτερα ήταν τα πλήγματα που καταφέρονταν ενάντια στην παγκόσμια εργατική τάξη, τόσο μεγάλωνε η αυτοπεποίθηση της σοβιετικής γραφειοκρατίας. Ανάμεσα στα δυο αυτά γεγονότα δεν υπήρχε μονάχα μια χρονολογική, άλλα και μια αιτιακή σύνδεση – μια σύνδεση που δρούσε προς δυο κατευθύνσεις. Οι ηγέτες της γραφειοκρατίας προωθούσαν τις ήττες του προλεταριάτου. Οι ήττες του προλεταριάτου προωθούσαν την άνοδο της γραφειοκρατίας. Η συντριβή της βουλγάρικης εξέγερσης και η άδοξη υποχώρηση του γερμανικού εργατικού κόμματος το 1923, η κατάρρευση της απόπειρας για εξέγερση στην Εσθονία το 1924, η προδοτική διάλυση της Γενικής Απεργίας στην Αγγλία και η ανάξια συμπεριφορά του πολωνικού εργατικού κόμματος στην εγκατάσταση του Πιλσουδσκι το 1926, η τρομερή σφαγή της κινέζικης επανάστασης το 1927 και, τελικά, οι ακόμα πιο απαίσιες πρόσφατες ήττες στη Γερμανία και την Αυστρία αυτές είναι οι ιστορικές καταστροφές που σκότωσαν την πίστη των σοβιετικών μαζών στην παγκόσμια επανάσταση, και επέτρεψαν στη γραφειοκρατία να ανέβει ολοένα και υψηλότερα σαν τη μόνη ελπίδα σωτηρίας.

Για τις αιτίες των ηττών του παγκόσμιου προλεταριάτου στη διάρκεια των τελευταίων δεκατριών χρόνων, ο συγγραφέας πρέπει να παραπέμψει στα άλλα του έργα, όπου έχει προσπαθήσει να ξεσκεπάσει τον καταστροφικό ρόλο που έπαιξε η ηγεσία του Κρεμλίνου, που ήταν απομονωμένη από τις μάζες και βαθιά συντηρητική, στο επαναστατικό κίνημα όλων των χωρών. Εδώ ασχολούμαστε βασικά με το αδιαμφισβήτητο και διδακτικό γεγονός ότι οι συνεχείς ήττες της επανάστασης στην Ευρώπη και την Ασία, ενώ αδυνάτισαν τη διεθνή θέση της Σοβιετικής Ένωσης, δυνάμωσαν αφάνταστα τη σοβιετική γραφειοκρατία. Δυο ημερομηνίες είναι ιδιαίτερα σημαντικές στην ιστορική αυτή σειρά. Το δεύτερο μισό του 1923, η προσοχή των σοβιετικών εργατών ήταν με πάθος στραμμένη στη Γερμανία, όπου φαινόταν ότι το προλεταριάτο είχε απλώσει το χέρι του προς την εξουσία. Η πανικόβλητη υποχώρηση του Γερμανικού Κομμουνιστικού Κόμματος έφερε την πιο βαθιά απογοήτευση στις εργαζόμενες μάζες της Σοβιετικής Ένωσης. Η σοβιετική γραφειοκρατία άνοιξε αμέσως μια καμπάνια ενάντια στη θεωρία της «διαρκούς επανάστασης», και κατάφερε στην Αριστερή Αντιπολίτευση το πρώτο σκληρό χτύπημα της. Στη διάρκεια των χρόνων 1926 και 1927, ο πληθυσμός της Σοβιετικής Ένωσης πέρασε από μια νέα πλημμυρίδα ελπίδων. Όλα τα μάτια ήταν στραμμένα τώρα προς την Ανατολή, όπου ξετυλίγονταν το δράμα της Κινέζικης Επανάστασης. Η Αριστερή Αντιπολίτευση είχε συνέλθει από τα προηγούμενα χτυπήματα και στρατολογούσε μια φάλαγγα νέων οπαδών. Στα τέλη του 1927, η Κινέζικη Επανάσταση σφάχτηκε από το δήμιο Τσάγκ Και Σεκ, που στα χέρια του η Τρίτη Διεθνής είχε κυριολεκτικά παραδώσει προδομένους τους κινέζους εργάτες και αγρότες. Ένα παγερό κύμα απογοήτευσης κατάκλυσε τις μάζες της Σοβιετικής Ένωσης. Μετά από μια αχαλίνωτη καμπάνια δυσφήμισης στον Τύπο και στις συγκεντρώσεις, η γραφειοκρατία αποφάσισε τελικά, το 1928, να κάνει μαζικές συλλήψεις μελών της Αριστερής Αντιπολίτευσης.

Είναι βέβαιο ότι δεκάδες χιλιάδες επαναστάτες μαχητές συγκεντρώθηκαν κάτω από τη σημαία των Μπολσεβίκων-Λενινιστών. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι προχωρημένοι εργάτες αντιμετώπιζαν με συμπάθεια την Αντιπολίτευση, άλλα αυτή η συμπάθεια παράμενε παθητική. Από τις μάζες έλλειπε η πίστη ότι η κατάσταση θα μπορούσε σοβαρά να αλλάξει από ένα νέο κύμα αγώνων. Στο μεταξύ, η γραφειοκρατία ισχυριζόταν: «Για το χατίρι μιας διεθνούς επανάστασης, η Αντιπολίτευση σχεδιάζει να μας σύρει σε ένα επαναστατικό πόλεμο. Φτάνουν πια οι αναστατώσεις! Έχουμε κερδίσει το δικαίωμα να ξεκουραστούμε. Θα χτίσουμε τη σοσιαλιστική κοινωνία στην πατρίδα μας. Στηριχτείτε πάνω σε μας, τους ηγέτες σας!». Αυτό το ευαγγέλιο της ξεκούρασης ένωσε στέρεα τους ανθρώπους του μηχανισμού ( apparatchiki ) και τους στρατιωτικούς και κρατικούς αξιωματούχους, και, αναμφίβολα, βρήκε μια ανταπόκριση μέσα στους κουρασμένους εργάτες, και ακόμα περισσότερο μέσα στις αγροτικές μάζες. Είναι δυνατόν, αναρωτιόνταν, να έχει πραγματικά η Αντιπολίτευση σκοπό να θυσιάσει τα συμφέροντα της Σοβιετικής Ένωσης για την ιδέα της «διαρκούς επανάστασης»; Στην πραγματικότητα, η πάλη γινόταν για τα ζωτικά συμφέροντα του σοβιετικού κράτους. Η λαθεμένη πολιτική της Διεθνούς στη Γερμανία, κατέληξε, δέκα χρόνια αργότερα, στη νίκη του Χίτλερ-δηλαδή, σε έναν απειλητικό κίνδυνο πολέμου από τη Δύση. Και η όχι λιγότερο λαθεμένη πολιτική στην Κίνα, ενίσχυσε τον γιαπωνέζικο ιμπεριαλισμό, και έφερε παρά πολύ κοντά τον κίνδυνο από την Ανατολή. Άλλα οι περίοδες της αντίδρασης χαρακτηρίζονται, πάνω απ΄ όλα, από μια έλλειψη θαρραλέας σκέψης.

Η Αντιπολίτευση απομονώθηκε. Η γραφειοκρατία χτυπούσε όσο ήταν καυτό το σιδερό, εκμεταλλευόμενη την αμηχανία και την παθητικότητα των εργατών, κινητοποιώντας τα πιο καθυστερημένα στρώματα τους ενάντια στα πιο προχωρημένα, και στηριζόμενη όλο και πιο τολμηρά πάνω στον κουλάκο και στον μικροαστό σύμμαχο γενικά. Έτσι, σε μια πορεία λίγων χρόνων, η γραφειοκρατία σύντριψε την επαναστατική πρωτοπορία του προλεταριάτου.

Θα ήταν αφέλεια να φαντάζεται κανείς ότι ο Στάλιν, που προηγούμενα ήταν άγνωστος στις μάζες, βγήκε ξαφνικά από τα παρασκήνια οπλισμένος μ΄ ένα πλήρες στρατηγικό πλάνο. Καθόλου. Πριν αυτός δοκιμάσει να αποφασίσει την πορεία του, η γραφειοκρατία δοκίμασε τον ίδιο τον Στάλιν. Της πρόσφερε όλα τα αναγκαία εχέγγυα: το κύρος ενός παλιού μπολσεβίκου, ένα δυνατό χαρακτήρα, στενό ορίζοντα, και στενούς δεσμούς με την πολιτική μηχανή σαν τη μόνη πηγή της επιρροής του. Η επιτυχία του, ήταν μια έκπληξη πρώτα απ΄ όλα για τον ίδιο τον Στάλιν. Ήταν το φιλικό καλωσόρισμα της νέας κυρίαρχης ομάδας, που προσπαθούσε να απελευθερωθεί από τις παλιές αρχές και από τον έλεγχο των μαζών, και που χρειαζόταν έναν αξιόπιστο διαιτητή στις εσωτερικές υποθέσεις της. Πρόσωπο δεύτερης σειράς μπροστά στις μάζες, και στα γεγονότα της επανάστασης, ο Στάλιν αποκαλύφτηκε σαν ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης της θερμιδοριανης γραφειοκρατίας, σαν ο πρώτος ανάμεσα τους.

Η νέα κυρίαρχη κάστα αποκάλυψε αμέσως τις δικές της ιδέες, τα αισθήματα, και, πράγμα πολύ πιο σπουδαίο, τα συμφέροντα της. Η συντριπτική πλειοψηφία της παλιότερης γενιάς της σημερινής γραφειοκρατίας βρισκόταν από την άλλη πλευρά του οδοφράγματος στη διάρκεια της Οχτωβριανής Επανάστασης (πάρτε, για παράδειγμα, τους σοβιετικούς πρεσβευτές μονάχα: Τρογιανοβσκι, Μαισκι, Ποτεμκιν, Σουριτζ, Κιντσουκ κλπ.), ΄η, στην καλύτερη περίπτωση, είχαν σταθεί στην άκρη, μακριά από την πάλη. Εκείνοι από τους σημερινούς γραφειοκράτες που ήταν στο μπολσεβίκικο στρατόπεδο τις μέρες του Οχτωβρη, στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν έπαιξαν ένα σημαντικό ρόλο. Όσο για τους νεαρούς, γραφειοκράτες, αυτοί διαλέχτηκαν και εκπαιδεύτηκαν από τους παλιότερους, συχνά από τα ίδια τους τα βλαστάρια. Αυτοί οι άνθρωποι δε θα μπορούσαν να κάνουν την Οχτωβριανή Επανάσταση, άλλα ήταν ότι έπρεπε για να την εκμεταλλευτούν.

Στο διάστημα ανάμεσα στα δυο ιστορικά αυτά κεφάλαια, τα προσωπικά περιστατικά άσκησαν, βέβαια, την επίδραση τους. Έτσι, η αρρώστια και ο θάνατος του Λένιν, αναμφίβολα επισπεύσανε τη λύση. Αν ο Λένιν είχε ζήσει περισσότερο, η πίεση της γραφειοκρατικής εξουσίας θα είχε αναπτυχθεί, τουλάχιστον στα πρώτα χρόνια, πιο αργά. Άλλα από το 1926 κιόλας η Κρουπσκαγια είπε σε ένα κύκλο Αριστερών Αντιπολιτευομένων: «Αν ζούσε ο Ιλιτς, πιθανόν να ήταν ήδη στη φυλακή». Οι φόβοι και οι προφητικές ανησυχίες του ίδιου του Λένιν ήταν τότε νωπά ακόμα στη μνήμη της, και δεν έτρεφε αυταπάτες για κάποια προσωπική παντοδυναμία του Λένιν ενάντια σε αντίθετους ιστορικούς ανέμους και ρεύματα.

Η γραφειοκρατία νίκησε κάτι περισσότερο από την Αριστερή Αντιπολίτευση. Νίκησε το μπολσεβίκικο Κόμμα. Νίκησε το πρόγραμμα του Λένιν, που ήταν ο κύριος κίνδυνος ενάντια στη μετατροπή των οργάνων του κράτους «από υπηρέτες της κοινωνίας σε αφέντες της κοινωνίας». Νίκησε όλους αυτούς τους εχθρούς, την Αντιπολίτευση, το Κόμμα και τον Λένιν, όχι με ιδέες και επιχειρήματα, άλλα με το δικό της κοινωνικό βάρος. Τα μολυβένια οπίσθια της γραφειοκρατίας ήταν πιο βαριά από το κεφάλι της επανάστασης. Αυτό είναι το μυστικό του σοβιετικού θερμιδορ.

ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ

Το μπολσεβίκικο Κόμμα προετοίμασε και εξασφάλισε τη νίκη του Οχτωβρη. Επίσης δημιούργησε το σοβιετικό κράτος, εφοδιαζοντας το με έναν ρωμαλεο σκελετο. Ο εκφυλισμός του Κόμματος ήταν και η αιτία και το αποτέλεσμα της γραφειοκρατικοποιησης του κράτους. Είναι αναγκαίο να δείξουμε, έστω και περιληπτικα, πως έγινε αυτό.

Το εσωτερικό καθεστώς του Μπολσεβίκικου Κόμματος το χαρακτηριζε η μέθοδος του δημοκρατικου συγκεντρωτισμου. Ο συνδυασμός των δυο αυτών εννοιών, δημοκρατίας και συγκεντρωτισμου, δεν είναι καθόλου αντιφατικος. Το Κόμμα έδινε τη μεγαλύτερη προσοχή όχι μονάχα στο να είναι τα όρια του πάντα αυστηρα καθορισμένα, άλλα και στο να απολαμβανουν όλοι εκείνοι που έμπαιναν μέσα σ΄ αυτά τα όρια το πραγματικό δικαίωμα να καθορίζουν την κατεύθυνση της πολιτικής του Κόμματος. Η ελευθέρια της κριτικής και η ιδεολογική πάλη ήταν το αμετακλητο περιεχόμενο της δημοκρατίας στο Κόμμα. Η τωρινή θεωρία ότι ο Μπολσεβικισμος δεν ανεχεται τις φραξιες, είναι ένας μυθος της εποχής της παρακμης. Στην πραγματικότητα, η ιστορία του Μπολσεβικισμου είναι η ιστορία της πάλης των φραξιών. Και, πραγματικά, πως θα μπορούσε μια γνησια επαναστατική οργάνωση, που έχει θέσει στον εαυτό της το καθήκον να ανατρέψει τον κόσμο και να ενώσει κάτω από τη σημαία της τους πιο τολμηρους εικονοκλαστες, αγωνιστές και επαναστάτες, να ζήσει και να αναπτυχθεί χωρίς ιδεολογικές συγκρούσεις, χωρίς το σχηματισμό ομάδων, χωρίς το σχηματισμό προσωρινων φραξιών; Η διορατικοτητα της μπολσεβικικης ηγεσίας έκανε συχνά δυνατό να μαλακωνουν οι συγκρούσεις και να συντομευεται η διάρκεια της φραξιονιστικής πάλης, άλλα τίποτε περισσότερο από αυτό. Η Κεντρική Επιτροπή βασιζόταν πάνω στο φλεγομενο αυτό δημοκρατικό στήριγμα. Από αυτό αντλουσε την τόλμη να παίρνει αποφάσεις και να δίνει εντολές. Η καταφανης ορθότητα της ηγεσίας σε όλα τα κρίσιμα σταδία, της έδινε το μεγάλο κύρος που είναι το ανεκτιμητο ηθικό κεφάλαιο του συγκεντρωτισμου.

Έτσι, το καθεστώς του Μπολσεβίκικου Κόμματος, ιδιαίτερα πριν να έρθει στην εξουσία, είναι σε πλήρη αντίφαση με το καθεστώς των σημερινών τμημάτων της Κομμουνιστικής Διεθνούς, με τους «ηγέτες» τους να διοριζονται από τα πάνω και να αλλαζουν εντελώς την πολιτική τους με μια απλή εντολή, με τον ανεξελεγχτο μηχανισμό τους, υπεροπτικοι στη στάση τους προς τα απλά μέλη, δουλικοι στη στάση τους προς το Κρεμλίνο. Άλλα και τα πρώτα χρόνια μετά την κατάκτηση της εξουσίας, ακόμα και όταν η διοικητική σκουρια ήταν ήδη φανερη πάνω στο Κόμμα, κάθε μπολσεβίκος, μαζί και ο Στάλιν, θα είχαν αποκηρύξει σαν κακεντρεχή συκοφάντη όποιον θα τους έδειχνε σε μια οθονη την εικόνα του Κόμματος δέκα ΄η δεκαπέντε χρόνια αργότερα.

Το ίδιο το κέντρο της προσοχης του Λένιν και των συντρόφων του ήταν μια συνεχής φροντίδα να προστατεψουν τις γραμμές των μπολσεβίκων από τα ελαττώματα εκείνων που ήταν στην εξουσία. Ωστόσο, η ιδιαίτερη προσέγγιση και πολλές φορές η πραγματική συγχώνευση του Κόμματος με τον κρατικό μηχανισμό, είχε ήδη κάνει, στα πρώτα εκείνα χρόνια, αναμφιβολη ζημιά στην ελευθέρια και την ελαστικοτητα του κομματικού καθεστώτος. Η δημοκρατία είχε σε αναλογία περιοριστεί, καθώς οι δυσκολίες μεγαλωναν. Στην αρχή, το Κόμμα ποθουσε και ελπιζε να διατηρήσει την ελευθέρια της πολιτικής πάλης μέσα στα πλαίσια των Σοβιέτ. Ο εμφύλιος πόλεμος έκανε σοβαρές τροπολογιες σ΄ αυτό τον υπολογισμο. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης απαγορευτηκαν το ένα μετά το άλλο. Οι ηγέτες του Μπολσεβικισμου θεώρησαν αυτό το μέτρο, που ερχόταν σε ολοφάνερη σύγκρουση με το πνεύμα της σοβιετικής δημοκρατίας, όχι σαν μια αρχή, άλλα σαν μια επεισοδιακη πράξη αυτοαμυνας.

Η γοργη ανάπτυξη του κυβερνητικού κόμματος, με τα νέα και τεραστία καθήκοντα του, δημιούργησε αναπόφευκτα εσωτερικές διαφωνίες. Τα παράνομα αντιπολιτευτικα ρεύματα στη χώρα ασκούσαν μια πίεση μέσα από διάφορα κανάλια πάνω στη μόνη νόμιμη πολιτική οργάνωση, αυξανοντας την οξύτητα της φραξιονιστικής πάλης. Τη στιγμή που τελείωνε ο εμφύλιος πόλεμος, αυτή η πάλη πήρε τετιες οξειες μορφές που απειλησε να διαταραξει την κρατική εξουσία. Τον Μάρτη του 1921, τις μέρες της εξέγερσης της Κροστανδης, που τραβηξε στις γραμμές της ένα όχι μικρό αριθμό μπολσεβίκων, το 10ο συνέδριο του Κόμματος θεώρησε αναγκαίο να καταφυγει σε μια απαγόρευση των φραξιών – δηλαδή, να μεταφέρει το πολιτικό καθεστώς που κυριαρχούσε στο κράτος στην εσωτερική ζωή του κυβερνητικού κόμματος. Αυτή η απαγόρευση των φραξιών θεωρήθηκε ξανά σαν ένα εξαιρετικό μέτρο που επρόκειτο να εγκαταλειφθεί με την πρώτη σοβαρή βελτιωση της κατάστασης. Ταυτόχρονα, η Κεντρική Επιτροπή ήταν εξαιρετικά προσεκτικη στην εφαρμογή του καινούργιου νόμου, και ενδιαφεροταν πάνω απ΄ όλα μήπως αυτό οδηγήσει σε ένα στραγγαλισμα της εσωτερικης ζωής του Κόμματος.

Αυτό, ωστόσο, που στο αρχικο σχέδιο ήταν απλά μια αναγκαία παραχώρηση σε μια δύσκολη κατάσταση, αποδείχτηκε ότι ταίριαζε τέλεια στο γουστο της γραφειοκρατίας, που άρχισε τότε να πλησιαζει την εσωτερική ζωή του Κόμματος αποκλειστικά από τη σκοπιά της διευκολυνσης στη διοίκηση. Ήδη από το 1922, στη διάρκεια μιας συντομης βελτιωσης της υγείας του, ο Λένιν, βλέποντας με φρικη την απειλητικη αύξηση του γραφειοκρατισμου, προετοιμαζε μια πάλη ενάντια στη φράξια του Στάλιν, που είχε γίνει ο αξονας της κρατικής μηχανής, σαν ένα πρώτο βήμα προς την κατάληψη του μηχανισμού του κράτους. Μια δεύτερη συμφορηση και μετά ο θάνατος τον εμποδισαν να αναμετρησει τις δυνάμεις του με την εσωτερική αυτή αντίδραση.

Ολόκληρη η προσπάθεια του Στάλιν, με τον οποίο ο Ζηνόβιεφ και ο Καμενεφ δουλευαν χέρι με χέρι εκείνη την εποχή, κατευθυνοταν από κει κι ύστερα στο να απελευθερωσει τον κομματικο μηχανισμό από τον έλεγχο των απλων μελών του Κόμματος. Σ΄ αυτή την πάλη για «σταθερότητα» της Κεντρικής Επιτροπής, ο Στάλιν αποδείχτηκε ο πιο συνεπης και ο πιο αξιοπιστος ανάμεσα στους συνεργάτες του. Δεν είχε ανάγκη να τραβήξει τον εαυτό του μακριά από τα διεθνή προβλήματα. Αυτά Ποτε δεν τον είχαν απασχολήσει. Η μικροαστικη προοπτική του νέου κυρίαρχου στρώματος ήταν η δικια του προοπτική. Πίστευε βαθιά ότι το καθήκον της οικοδόμησης του σοσιαλισμού ήταν από τη φύση του εθνικό και διοικητικό. Θεωρούσε την Κομμουνιστική Διεθνή σαν ένα αναγκαίο κακό, που θα έπρεπε να χρησιμοποιηθει όσο πιο πολύ γινόταν για τους σκοπούς της εξωτερικης πολιτικής. Το ίδιο του το Κόμμα είχε στα μάτια του άξια μόνο σαν ένα πειθηνιο στήριγμα στο μηχανισμό.

Μαζί με τη θεωρία του σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα, η γραφειοκρατία έθεσε στην κυκλοφορία τη θεωρία ότι στον Μπολσεβικισμό η Κεντρική Επιτροπή είναι το παν και το Κόμμα τίποτα. Η δεύτερη αυτή θεωρία, όπως και να ΄χει πραγματοποιήθηκε με περισσότερη επιτυχία από την πρώτη. Αρπάζοντας την ευκαιρία με το θάνατο του Λένιν, η κυρίαρχη ομάδα ανάγγειλε μια «λενινιστική στρατολόγηση». Οι πόρτες του Κόμματος που φυλάγονταν πάντα προσεκτικά, ανοίχτηκαν τώρα διάπλατα. Εργάτες, υπάλληλοι, μικροαξιωματουχοι, μπήκαν μαζί στο Κόμμα. Ο πολιτικός στόχος αυτής της μανούβρας ήταν να διαλύσει την επαναστατική πρωτοπορία μέσα σ΄ ένα ακατέργαστο, χωρίς πείρα, χωρίς ανεξαρτησία, και ακόμα με την παλιά συνήθεια να υποτάσσεται στις αρχές, ανθρώπινο υλικό. Το σχέδιο πέτυχε. Απελευθερώνοντας τη γραφειοκρατία από τον έλεγχο της προλεταριακής πρωτοπορίας, η «λενινιστική στρατολόγηση» έδωσε ένα θανάσιμο χτύπημα στο Κόμμα του Λένιν. Ο μηχανισμός είχε κερδίσει την αναγκαία ανεξαρτησία. Ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός παραχώρησε τη θέση του στο γραφειοκρατικό συγκεντρωτισμό. Στον ίδιο τον κομματικό μηχανισμό έγινε τώρα μια ριζική αναδιάρθρωση του προσωπικού από πάνω μέχρι κάτω. Το κύριο προσόν του μπολσεβίκου διακήρυσσαν ότι ήταν η υποταγή. Κάτω από το κάλυμμα μια πάλης με την Αντιπολίτευση, έγινε μια μεγάλης κλίμακας αντικατάσταση των επαναστατών με Chinonviks . (σ σ., Επαγγελματίες κυβερνητικοί υπάλληλοι). Η ιστορία του Μπολσεβίκικου Κόμματος έγινε η ιστορία του γοργού εκφυλισμού του.

Η πολιτική της αναπτυσσόμενης πάλης για πολλούς συσκοτιζόταν από το γεγονός ότι οι ηγέτες και των τριών ομάδων, της Αριστεράς, του Κέντρου και της Δεξιάς, άνηκαν σε ένα και το ίδιο επιτελείο στο Κρεμλίνο, στο Πολιτικό Γραφείο. Στα επιπόλαια μυαλά, φαινόταν ότι ήταν ένα απλό ζήτημα προσωπικού ανταγωνισμού, μια πάλη για τη «διάδοχη» του Λένιν. Άλλα στις συνθήκες μιας σιδερένιας δικτατορίας, οι κοινωνικοί ανταγωνισμοί δεν μπορούν στην αρχή να φανούν παρά μόνο μέσα από τα σώματα του κυρίαρχου κόμματος. Πολλοί θερμιδοριανοι αναδύθηκαν στην εποχή τους από τον κύκλο των Γιακομπινων. Ο ίδιος ο Βοναπάρτης ανήκε σ΄ αυτό τον κύκλο στα νεανικά του χρόνια, και, κατά συνέπεια, ήταν από τους πρώην Γιακομπινους που ο Πρωθυπατος και Αυτοκράτορας της Γαλλίας διάλεξε τους πιο πιστούς υπηρέτες του. ΟΙ καιροί αλλάζουν και μαζί μ΄ καυτούς, οι Γιακομπινοι, και δω περιλαμβάνονται και οι Γιακομπινοι του εικοστού αιώνα.

Από το Πολιτικό Γραφείο της εποχής του Λένιν, παραμένει τώρα μονάχα ο Στάλιν. Δυο από τα μέλη του, ο Ζηνόβιεφ και ο Καμενεφ, συνεργάτες του Λένιν για πολλά χρόνια στην εμογκρασια, εκτίουν μια ποινή δεκάχρονης φυλάκισης για ένα έγκλημα που δεν διέπραξαν. Τρία άλλα μέλη, ο Ρίκοφ, ο Μπουχαριν και ο Τόμσκι (σ σ., Ο Ζηνόβιεφ και ο Καμενεφ εκτελέστηκαν τον Αύγουστο του 1936 για δήθεν συνεργασία σε μια «τρομοκρατική συνωμοσία» ενάντια στον Στάλιν. Ο Τσόμσκι αυτοκτόνησε ΄η τον σκότωσαν σε σχέση με το ίδιο ζήτημα. Ο Ρίκοφ διώχτηκε από τη θέση του σε σχέση με τη συνωμοσία. Ο Μπουχαριν εκτελέστηκε αργότερα), έχουν διωχτεί εντελώς από την ηγεσία, άλλα σαν ανταμοιβή για την υποταγή τους τοποθετήθηκαν σε δεύτερης σειράς πόστα. Και, τέλος, ο συγγραφέας αυτών των γραμμών που βρίσκεται στην εξορία. Η χήρα του Λένιν, η Κρουπσκαγια, είναι επίσης σε δυσμένεια, αφού αποδείχτηκε ανίκανη παρά τις προσπάθειες της να προσαρμοστεί πέρα για πέρα στο θερμιδορ.

Τα μέλη του σημερινού Πολιτικού Γραφείου, σ΄ ολόκληρη την ιστορία του Μπολσεβίκικου Κόμματος, κατείχαν δεύτερης σειράς θέσεις. Αν τα πρώτα χρόνια της επανάστασης, κάποιος είχε προβλέψει τη μελλοντική άνοδο τους, αυτοί θα ήταν οι πρώτοι που θα εκπλήσσονταν, και στην έκπληξη τους δε θα υπήρχε καμία ψεύτικη μετριοφροσύνη. Γι΄ αυτόν ακριβώς το λόγο, ο κανόνας ότι το Πολιτικό Γραφείο έχει πάντα δίκιο, και, όπως και να ΄χει, κανείς άνθρωπος δεν μπορεί να έχει δίκιο ενάντια στο Πολιτικό Γραφείο, είναι πολύ πιο αυστηρός τώρα. Άλλα, επιπλέον, το Πολιτικό Γραφείο δεν μπορεί να έχει δίκιο ενάντια στον Στάλιν, που είναι ανίκανος να κάνει λάθη και, κατά συνέπεια, δεν μπορεί να έχει δίκιο ενάντια στον εαυτό του.

Οι απαιτήσεις για κομματική δημοκρατία ήταν, όλο αυτό τον καιρό, τα συνθήματα όλων των αντιπολιτευόμενων ομάδων, και ήταν τόσο επίμονες όσο ήταν χωρίς ελπίδα. Η πλατφόρμα της Αριστερής Αντιπολίτευσης, που αναφέραμε πιο πάνω, απαιτούσε το 1927 να περάσει στον Ποινικό Κώδικα ένας ειδικός νόμος που «θα τιμωρεί σαν σοβαρό έγκλημα ενάντια στο κράτος κάθε άμεση ΄η έμμεση καταδίωξη ενός εργάτη επειδή κάνει κριτική». Αντί γι΄ αυτό, περάσανε στον Ποινικό Κώδικα ένα άρθρο ενάντια στην ίδια την Αριστερή Αντιπολίτευση.

Από την κομματική δημοκρατία παραμείναν μόνο αναμνήσεις στη θυμίσει της παλιάς γενιάς. Και μαζί μ΄ αυτήν είχαν εξαφανιστεί η δημοκρατία στα Σοβιέτ, τα συνδικάτα, τις κοοπερατίβες, τις πολιτιστικές και αθλητικές οργανώσεις. Πάνω από κάθε μια απ΄ αυτές βασιλεύει μια απεριόριστη ιεραρχία κομματικών γραμματέων. Το καθεστώς έχει γίνει «ολοκληρωτικό» στο χαρακτήρα, αρκετά χρόνια πριν έρθει αυτή η λέξη από τη Γερμανία. «Με αχρείες μέθοδες, που μετατρέπουν τους σκεπτόμενους κομμουνιστές σε μηχανές, που καταστρέφουν τη θέληση, το χαρακτήρα και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια», έγραφε ο Ρακοβσκι το 1928, «οι κυρίαρχοι κύκλοι έχουν καταφέρει να μετατραπούν σε μια αμετακίνητη και απαραβίαστη ολιγαρχία, που αντικαθιστά την τάξη και το Κόμμα». Από τότε που με τόση αγανάκτηση γράφτηκαν αυτές οι γραμμές, ο εκφυλισμός του καθεστώτος έχει αμέτρητα προχωρήσει. Η Γκε Πε Ου έχει γίνει ο αποφασιστικός παράγοντας στην εσωτερική ζωή του Κόμματος. Αν ο Μολότοφ μπορούσε, το Μάρτη του 1936, να λέει με στόμφο σ΄ ένα γάλλο δημοσιογράφο ότι στο κυρίαρχο κόμμα δεν υπάρχει πια καμία φραξιονιστική πάλη, είναι γιατί απλά οι διαφωνίες τακτοποιούνται τώρα με την αυτόματη επέμβαση της πολιτικής αστυνομίας. Το παλιό Μπολσεβίκικο Κόμμα είναι νεκρό, και καμία δύναμη δεν μπορεί να το αναστήσει.



* *


Παράλληλα με τον πολιτικό εκφυλισμό του Κόμματος, συνέβηκε μια ηθική παρακμή του ανεξελεγχτου μηχανισμού. Η λέξη «σοβμπουρ» - σοβιετικός μπουρζουάς – που χρησιμοποιείται για τον προνομιούχο ανώτερο λειτουργό, εμφανίστηκε πολύ νωρίς στο λεξιλόγιο των εργατών. Με το πέρασμα στη ΝΕΠ, οι αστικές τάσεις απόκτησαν ένα πιο πλούσιο πεδίο δράσης. Στο 11ο Συνέδριο του Κόμματος, το Μάρτη του 1922, ο Λένιν προειδοποίησε για τον κίνδυνο ενός εκφυλισμού του κυρίαρχου στρώματος. Έχει συμβεί, είπε, περισσότερο από μια φορά στην ιστορία, ο νικητής να υιοθετήσει την κουλτούρα του νικημένου, όταν ο δεύτερος βρισκόταν σ΄ ένα ανώτερο επίπεδο. Ο πολιτισμός της ρωσικής μπουρζουαζίας και της παλιάς γραφειοκρατίας, ήταν, βέβαια, άθλιος, άλλα, αλίμονο!, το νέο κυρίαρχο στρώμα πρέπει συχνά να βγάζει το καπέλο σ΄ αυτόν τον πολιτισμό. «Τέσσερις χιλιάδες εφτακόσιοι υπεύθυνοι κομμουνιστές» στη Μόσχα διοικούν την κρατική μηχανή. «Ποιος καθοδηγεί ποιον; Αμφιβάλω παρά πολύ αν μπορείς να πεις ότι οι κομμουνιστές είναι επικεφαλής…». Στα επόμενα συνέδρια, ο Λένιν δεν μπόρεσε να μιλήσει. Άλλα όλη η σκέψη του τους τελευταίους μήνες της ενεργούς ζωής του, ήταν να προειδοποιήσει και να εξοπλίσει τους εργάτες ενάντια στην καταπίεση, τις ιδιοτροπίες και την παρακμή της γραφειοκρατίας. Ο Λένιν, ωστόσο, είδε μόνο τα πρώτα συμπτώματα της αρρώστιας.

Ο Κριστιαν Ρακοβσκι, πρώην πρόεδρος του Συμβουλίου των Επιτρόπων του Λαού στην Ουκρανία, και αργότερα Πρεσβευτής των Σοβιέτ στο Λονδίνο και το Παρίσι, έστειλε στους φίλους του το 1928, όταν ήταν ήδη στην εξορία, μια σύντομη έρευνα για τη σοβιετική γραφειοκρατία, που κομμάτια της έχουμε παραθέσει πιο πάνω αρκετές φορές, γιατί παραμένει ακόμα η καλύτερη που έχει γραφτεί πάνω σ΄ αυτό το θέμα. «Στο μυαλό του Λένιν, και στο μυαλό όλων μας», γράφει ο Ρακοβσκι, «το καθήκον της ηγεσίας του Κόμματος ήταν να προφυλάξει και το Κόμμα και την εργατική τάξη από τη διαφθειρουσα δράση των προνομιών, των πόστων και του πατροναρίσματος απόμερους εκείνων που ήταν στην εξουσία, από τη συμφιλίωση με τα υπολείμματα των παλιών ευγενών και αξιωματούχων, από τη διαφθειρουσα επιρροή της ΝΕΠ, από τον πειρασμό των αστικών ηθών και ιδεολογιών… Πρέπει να πούμε ειλικρινά, οριστικά και δυνατά ότι ο κομματικός μηχανισμός δεν έχει εκπληρώσει το καθήκον του, ότι έχει αποκαλύψει μια πλήρη ανικανότητα να παίξει το διπλό του ρόλο του προστάτη και του εκπαιδευτή. Έχει αποτύχει. Είναι χρεοκοπημένος».

Είναι αλήθεια ότι ο ίδιος ο Ρακοβσκι, τσακισμένος από τη γραφειοκρατική καταπίεση, αποκήρυξε στη συνέχεια τις κριτικές εκτιμήσεις του. Άλλα και ο εβδομηνταχρονος Γαλιλαίος, πιασμένος στη μέγγενη της Ιερής Εξέτασης, βρέθηκε αναγκασμένος να αποκηρύξει το σύστημα του Κοπέρνικου – πράγμα που δεν εμπόδισε τη γη να συνεχίσει να περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο. Δεν πιστεύουμε στην αναίρεση του εξηνταχρονου Ρακοβσκι, γιατί ο ίδιος, περισσότερο από μια φορά, έχει κάνει εξαντλητικές αναλύσεις για τέτοιου είδους αναιρέσεις. Όσο για την πολιτική κριτική του, αυτή έχει βρει στα γεγονότα της αντικειμενικής εξέλιξης ένα πολύ πιο σταθερό στήριγμα απ΄ ότι στην υποκειμενική γενναιοψυχία του συγγραφέα της.

Η κατάκτηση της εξουσίας αλλάζει όχι μόνο τις σχέσεις του προλεταριάτου με τις άλλες τάξεις, άλλα και τη δική του εσωτερική δομή. Η άσκηση της εξουσίας γίνεται η ειδικότητα μιας ορισμένης κοινωνικής ομάδας, που όσο πιο μεγάλη πιστεύει ότι είναι η αποστολή της, τόσο πιο ανυπόμονη είναι να λύσει το δικό της «κοινωνικό πρόβλημα». «Σ΄ ένα προλεταριακό κράτος, όπου απαγορεύεται η καπιταλιστική συσσώρευση στα μέλη του κυρίαρχου κόμματος, η διαφοροποίηση είναι αρχικά λειτουργική, άλλα ύστερα γίνεται κοινωνική. Δεν λέω ότι γίνεται μια ταξική διαφοροποίηση, άλλα μια κοινωνική διαφοροποίηση…». Ο Ρακοβσκι παρακάτω εξηγεί: «Η κοινωνική κατάσταση του κομμουνιστή που έχει στη διάθεση του ένα αυτοκίνητο, ένα καλό διαμέρισμα, ταχτικές διακοπές, και παίρνει το μάξιμουμ του κομματικού μισθού, διαφέρει από την κατάσταση του κομμουνιστή που εργάζεται στα ανθρακωρυχεία, όπου παίρνει από πενήντα μέχρι εξήντα ρούβλια το μήνα». Εξετάζοντας τα αιτία του εκφυλισμού των Γιακομπινων όταν ήταν στην εξουσία – το κυνήγι του πλούτου, τη συμμετοχή σε κυβερνητικά συμβόλαια, τις προμήθειες κλπ., ο Ρακοβσκι παραθέτει μια περίεργη παρατήρηση του Μπαμπεφ, ότι ο εκφυλισμός του νέου κυρίαρχου στρώματος βοηθήθηκε όχι λίγο από τις πρώην νεαρές κυρίες της αριστοκρατίας που οι Γιακομπινοι ήταν πολύ φιλικοί μαζί τους. «Τι κάνετε, μικρόψυχοι πληβείοι;», φωνάζει ο Μπαμπεφ. «Σήμερα σας αγκαλιάζουν και αύριο θα σας στραγγαλίσουν». Μια απογραφή των συζύγων του κυρίαρχου στρώματος στη Σοβιετική Ένωση θα έδειχνε μια παρόμοια εικόνα. Ο πολύ γνωστός σοβιετικός δημοσιογράφος, Σοσνοφσκι, τόνιζε τον ιδιαίτερο ρόλο που έπαιζε ο «παράγοντας αυτοκίνητο-χαρέμι» στη διαμόρφωση των ηθών της σοβιετικής γραφειοκρατίας. Είναι αλήθεια ότι και ο Σοσνοφσκι, αναίρεσε όπως και ο Ρακοβσκι, και τον έφεραν πίσω από τη Σιβηρία. Άλλα αυτό δε βελτίωσε την ηθική της γραφειοκρατίας. Αντίθετα, η ίδια η αναίρεση είναι η απόδειξη μιας ολοένα μεγαλύτερης χαλάρωσης των ηθών.

Τα παλιά άρθρα του Σοσνοφσκι, που σε χειρόγραφα περνούσαν από χέρι σε χέρι, ήταν διανθισμένα με αξέχαστα επεισόδια από τη ζωή του νέου κυρίαρχου στρώματος, που έδειχναν με σαφήνεια σε τι μεγάλο βαθμό οι νικητές είχαν αφομοιώσει την ηθική των νικημένων. Για να μην ξαναγυρίσουμε, ωστόσο, σε περασμένα χρόνια – γιατί ο Σοσνοφσκι τελικά αντάλλαξε το μαστίγιο του με μια λύρα το 1934 – θα περιοριστούμε σε εντελώς φρέσκα παραδείγματα από τον σοβιετικό Τύπο. Και δε θα επιλέξουμε τις καταχρήσεις και τις λεγόμενες «υπερβολές», άλλα καθημερινά φαινόμενα που νομιμοποιούνταν από την επίσημη κοινωνική γνώμη.

Ο διευθυντής ενός εργοστασίου της Μόσχας, ένας επιφανής κομμουνιστής, καυχιέται στην «Πραβδα» για την πολιτιστική ανάπτυξη της επιχείρησης που διευθύνει: «Ένας μηχανικός τηλεφωνεί: «Ποια είναι η διαταγή σας, κύριε, να ελέγξω το καμίνι αμέσως ΄η να περιμένω;». Απάντησα: «Περίμενε». Ο μηχανικός απευθύνεται στο διευθυντή με εξαιρετικό σεβασμό, χρησιμοποιώντας τον πληθυντικό, ενώ ο διευθυντής του απαντάει στον ενικό. Και αυτό τον αισχρό διάλογο, που θα ήταν αδύνατος σε οποιαδήποτε πολιτισμένη καπιταλιστική χώρα, τον διηγείται ο ίδιος ο διευθυντής στις σελίδες της «Πραβδα» σαν κάτι εντελώς φυσικό! Ο αρχισυντάκτης δε φέρνει καμία αντίρρηση, γιατί δεν το παρατηρεί. Οι αναγνώστες δε φέρνουν αντίρρηση γιατί είναι συνηθισμένοι σ΄ αυτό. Εμάς επίσης δε μας εκπλήσσει, γιατί στις επίσημες τελετές στο Κρεμλίνο, οι «ηγέτες» και οι Επίτροποι του Λαού απευθύνονται στον ενικό στους διευθυντές των εργοστάσιων που είναι εξαρτημένοι απ΄ αυτούς, στους προέδρους των κολχόζ, στους επιστάτες και στις εργάτριες, που έχουν κληθεί ειδικά για να παρασημοφορηθούν. Πως μπορούν να ξεχνούν ότι ένα από τα πιο δημοφιλή επαναστατικά συνθήματα στην τσαρική Ρωσία, ήταν η απαίτηση για την κατάργηση της χρησιμοποίησης του ενικού από τη μεριά των αφεντικών όταν απευθύνονταν σε κατώτερους τους!

Αυτοί οι διάλογοι στο Κρεμλίνο των αρχών με «το λαό», καταπληκτικοί στη δεσποτική αγένεια τους, μαρτυρούν αλάθητα ότι, παρά την Οχτωβριανή Επανάσταση, την εθνικοποίηση των μέσων παραγωγής, την κολλεχτιβοποιηση, και «την εξάλειψη των κουλάκων σαν τάξη», οι σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους, κι αυτό στην κορυφή της σοβιετικής πυραμίδας, όχι μονάχα δεν έχουν ακόμα φτάσει στο επίπεδο του σοσιαλισμού, άλλα και από πολλές απόψεις, βρίσκονται πιο πίσω ακόμα και από έναν πολιτισμένο καπιταλισμό. Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει τεραστία βήματα προς τα πίσω σ΄ αυτή την πολύ σπουδαία σφαίρα. Και η πηγή αυτής της αναβίωσης της γνήσιας ρωσικής βαρβαρότητας, είναι αναμφίβολα το σοβιετικό θερμιδορ, που έχει δόση πλήρη ανεξαρτησία και ελευθέρια από κάθε έλεγχο σε μια γραφειοκρατία που διαθέτει ελάχιστη κουλτούρα, ενώ στις μάζες έχει δόση το πασίγνωστο ευαγγέλιο της υπακοής και της σιωπής.

Δεν έχουμε καμία πρόθεση να αντιπαραθέσουμε την αφαίρεση της δικτατορίας στην αφαίρεση της δημοκρατίας, και να ζυγίσουμε τα προσόντα τους στη ζυγαριά του καθαρού λόγου. Καθετί είναι σχετικό σ΄ αυτό τον κόσμο, όπου μόνο η αλλαγή παραμένει. Η δικτατορία του Μπολσεβίκικου Κόμματος αποδείχτηκε ένα από τα πιο ισχυρά όργανα προόδου στην ιστορία. Άλλα, και δω επίσης, σύμφωνα με τα λόγια του ποιητή. «Ο λόγος γίνεται παραλογισμός, η καλοσύνη βάσανο». Η απαγόρευση των αντιπολιτευόμενων κομμάτων έφερε μαζί της την απαγόρευση των φραξιών. Η απαγόρευση των φραξιών κατάληξε με μια απαγόρευση να σκέφτεται κανείς διαφορετικά από τους αλάθητους ηγέτες. Ο αστυνομικοποιητος μονολιθισμος του Κόμματος είχε σαν συνέπεια τη γραφειοκρατική ατιμωρησία που έχει γίνει η πηγή κάθε είδους ακολασίας και διαφθοράς.

ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

Λ. Τρότσκι: Η Προδομένη Επανάσταση – Διαβάστε το