ΤΡΟΤΣΚΙ: ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΣΕΡΓΚΕΙ ΓΙΕΣΕΝΙΝ

ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΣΕΡΓΚΕΙ ΓΙΕΣΕΝΙΝ


Το ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ συνεχίζει τη δημοσίευση σπάνιων κειμένων του Λ. ΤΡΟΤΣΚΙ κι άλλων κλασικών του Μαρξισμού. Σήμερα δημοσιεύουμε ένα άρθρο του Τρότσκι που γράφτηκε στη μνήμη του Σεργκέι Γιεσένιν και δημοσιεύθηκε στην ΠΡΑΒΝΤΑ στις 16 Γενάρη του 1926. Προσαρμογή για το Ιντερνετ από τον Παναγιώτη Βήχο.

Χάσαμε το Γιεσένιν, αυτόν το θαυμάσιο ποιητή, τον τόσο δροσερό, τόσον αληθινό. Και τι τραγικό τέλος! Έφυγε από μόνος του, αποχαιρετώντας με το αίμα του έναν άγνωστο φίλο, ίσως όλους μας. Οι τελευταίες του γραμμές είναι εκπληκτικές σε τρυφερότητα και γλυκύτητα. Άφησε τη ζωή χωρίς φωνές και φασαρίες, χωρίς καμώματα και διαμαρτυρίες, χωρίς να βροντήξει την πόρτα, μα κλείνοντας την σιγά με χέρι απ’ όπου έτρεχε το αίμα. Μ’ αυτή τη χειρονομία η ποιητική και ανθρώπινη εικόνα του Γιεσενιν αναβρύζει μέσα σε ένα αξέχαστο αποχαιρετιστήριο φως.

Ο Γιεσενιν συνέθεσε τα δηκτικά «Τραγούδια ενός χούλιγκαν» και στις αυθάδικες επωδές των τρωγλών της Μόσχας έδωσε εκείνη τη δίκη του αμίμητη γιεσένικη μελωδία. Πολύ συχνά καμάρωνε για μιαν αγοραία χειρονομία, για μια ωμή και χυδαία λέξη. Μα εκεί κάτω έπαλλε η ολότελα ξεχωριστή τρυφερότητα μιας ψυχής ανυπεράσπιστης και απροστάτευτης. Μα εκείνη τη μισοπροσποιητή χοντροκοπιά ο Γιεσένιν ζητούσε να προφυλαχτεί από τη σκληρή εποχή όπου είχε γεννηθεί – μα δεν το κατάφερνε. «Δεν το μπορώ άλλο», δήλωσε στις 27 Δεκέμβρη (ΣΣ 27 Δεκέμβρη (1925), είναι η μέρα που αυτοκτόνησε ο Γιεσενιν) ο νικημένος από τη ζωή ποιητής – και τόπε αυτό δίχως πρόκληση μήτε γκρίνια. Αξίζει να επιμείνουμε πάνω σ’ αυτή τη μισοπροσποιητή χοντροκοπιά, γιατί ο Γιεσενιν δεν είχε απλά διαλέξει την εκφραστική του μορφή: οι συνθήκες της εποχής μας, της τόσο λίγο στοργικής, τόσο λίγο αβρής, τον είχανε διαποτίσει μ’ αυτήν. Σκεπασμένος με τη μάσκα της προπέτειας – και πληρώνοντας σ’ αυτή τη μάσκα τεράστια οφειλή και, κατά συνέπεια, καθόλου ευκαιριακή – μοιάζει σα να μην ένοιωσε Ποτε του ο Γιεσενιν αυτό τον κόσμο. Αυτό δε λέγεται για παίνεμα, γιατί ίσα ίσα εξαιτίας αυτού του ασυμβίβαστου χάσαμε το Γιεσενιν, ούτε για κατηγορία: ποιος θα σκεφτότανε να κατακρίνει το μεγάλο λυρικό ποιητή που δεν καταφέραμε να κρατήσουμε κοντά μας;

Πικρός ο καιρός μας, ίσως από τους πιο πικρούς στην ιστορία αυτής της λεγόμενης πολιτισμένης ανθρωπότητας. Ο επαναστάτης, γεννημένος γι’ αυτά τα λίγα δεκάχρονα, κατέχεται από μανιασμένο πατριωτισμό γι’ αυτή την εποχή, που είναι η πατρίδα του στο χρόνο. Ο Γιεσενιν δεν ήταν επαναστάτης. Ο ποιητής που έφτιαξε τον Πουγκατσόβ και τις Μπαλάντες των Εικοσιέξη ήταν ένας εσωτερικός λυρικός. Η εποχή μας, αυτή δεν είναι λυρική. Αυτός είναι ο ουσιαστικός λόγος για τον οποίο ο Σεργκέι Γιεσενιν, από μόνος του και τόσο γρήγορα, έφυγε μακριά απ μας κι απ’ τον καιρό του.

Οι ρίζες του Γιεσενιν είναι βαθιά λαϊκές και, όπως όλα σ’ αυτόν, το Βοιός του «λαός» δεν είναι τεχνητό. Η απόδειξη γι’ αυτό βρίσκεται όχι στα ποιήματα του για το λαϊκό ξεσήκωμα μα ξανά στο λυρισμό του:

Ήμερο, στο λόγγο με τα κέδρα, σιμά στη λαγκαδιά,
Το φθινόπωρο, ξανθότριχη φοράδα, τη χαίτη του τινάζει.

Αυτή η εικόνα του φθινοπώρου και τόσες άλλες ξάφνιασαν στην αρχή σαν άτοπα τολμήματα. Ο ποιητής μας ανάγκασε να νιώσουμε τις χωριάτικες ρίζες των εικόνων του και να τις αφήσουμε να εισδύσουνε βαθιά μέσα μας. Ο Φέτα δε θα εκφραζόταν έτσι. Ο Τιούσεβ ακόμα λιγότερο. Η χωριάτικη φύση – αν και μεταμορφωμένη και λαγαρισμένη από το δημιουργικό του ταλέντο – ήταν βαθιά ριζωμένη μέσα του. Είναι η ίδια η δύναμη αυτής της χωριάτικης φύσης που προκάλεσε την ιδιαίτερη αδυναμία του Γιεσένιν: είχε ξεριζωθεί μαζί με τη ρίζα του από το παρελθόν, όμως η ρίζα δεν είχε μπορέσει να πιάσει μέσα στους καινούργιους καιρούς.

Η πόλη δεν τον είχε δυναμώσει, τον είχε, αντίθετα, συνταράξει και τραυματίσει. Τα ταξίδια του στο εξωτερικό, στην Ευρώπη και από την άλλη ακτή του ωκεανού, δεν είχανε μπορέσει να τον «ανορθώσουν». Είχε αφομοιώσει πολύ πιο βαθιά την Τεχεράνη παρά τη Νέα Υόρκη, και ο ολότελα εσωτερικός λυρισμός του παιδιού του Ριαζάν βρήκε στην Περσία πολύ περισσότερες συγγένειες παρά στις καλλιεργημένες πρωτεύουσες της Ευρώπης και της Αμερικής. Ο Γιεσένιν δεν ήταν εχθρικός στην Επανάσταση κι αυτή δεν του στάθηκε Ποτε ξένη, αντίθετα, έτεινε σταθερά προς αυτήν, γράφοντας από το 1918:

Ω πατρίδα μου μάνα, είμαι μπολσεβίκος!
Κι ακόμα τα τελευταία χρόνια:
Και τώρα στη γη των Σοβιέτ
Είμαι ο φλογερότερος συνοδοιπόρος.

Η Επανάσταση διείσδυσε βίαια στη δομή των στίχων του και των εικόνων του που, από μπερδεμένες που ήταν, ξεκαθάρισαν. Με το γκρέμισμα του παρελθόντος ο Γιεσένιν δεν έχασε τίποτα, δε λυπήθηκε για τίποτα. Ξένος στην Επανάσταση; Βέβαια όχι, όμως εκείνη κι αυτός δεν ήταν από την ίδια φύση. Ο Γιεσένιν ήταν ένα πλάσμα εσωτερικό, τρυφερό, λυρικό – η Επανάσταση είναι δημόσια, επική, γεμάτη σύμφορες. Άλλωστε είναι μια συμφορά που τσάκισε τη σύντομη ζωή του ποιητή.

Έχουν πει πως κάθε ον φέρνει μέσα του το ελατήριο του πεπρωμένου του, ξετυλιγμένο ως την άκρη απ’ τη ζωή. Σ’ αυτή την περίπτωση, δεν υπάρχει εδώ παρά ένα μέρος αλήθειας. Το δημιουργικό ελατήριο του Γιεσένιν, στο ξετύλιγμα του, χτύπησε πάνω στις σκληρές γωνίες της εποχής – κι έσπασε.

Βρίσκει κάνεις στο Γιεσένιν πολλές πολύτιμες στροφές διαποτισμένες από τον καιρό του. Ολόκληρο το έργο του είναι σημαδεμένο απ’ αυτόν. Κι όμως ο Γιεσένιν «δεν ήταν αυτού του κόσμου». Δεν είναι ο ποιητής της Επανάστασης.

Παίρνω το κάθε τι όπως είναι, τα’ αποδέχομαι,
Είμαι έτοιμος να μπω στους στρωμένους πια δρόμους,
Για τον Οκτώβρη και το Μάη θάδινα την ψυχή μου,
Μόνο τη λατρευτή μου λύρα δε θα χάριζα!

Το λυρικό ελατήριο του θα μπορούσε να ξετυλιχτεί ως το τέλος μόνο στην περίπτωση που η ζωή θα ήταν αρμονική, ευτυχισμένη, γεμάτη τραγούδια, σε μιαν εποχή όπου δε θα βασίλευε εξουσιαστής ο σκληρός αγώνας, μα η φιλία, η αγάπη, η τρυφεράδα. Αυτός ο καιρός θα έρθει. Στο δικό μας καιρό θα έχουμε ακόμα πολλές αδυσώπητες και σωτήριες μάχες των ανθρώπων με τους ανθρώπους. Έπειτα θα έρθουν άλλοι καιροί που τους προετοιμάζουν οι τωρινοί αγώνες. Τότε το άτομο θα μπορέσει να ανοίξει σε αληθινό λουλούδι καθώς θ’ ανθοβολήσει η ποίηση. Η επανάσταση, πρώτα απ’ όλα, θα κατακτήσει με υπέρτατη πάλη για κάθε άτομο το δικαίωμα όχι μόνο στο ψωμί μα και στην ποίηση. Στην τελευταία του ώρα, σε ποιον ο Γιεσένιν έγραψε το αιμάτινο γράμμα του; Ίσως να καλούσε από μακριά ένα φίλο που δεν έχει ακόμα γεννηθεί, τον άνθρωπο ενός μέλλοντος που άλλοι προετοιμάζουν με τους αγώνες τους και ο Γιεσένιν με τα τραγούδια του; Ο ποιητής πέθανε γιατί δεν ήταν από την ίδια φύση με την Επανάσταση. Όμως εξονόματος του μέλλοντος η Επανάσταση θα τον υιοθετήσει για πάντα.

Από τα πρώτα κιόλας χρόνια του ποιητικού του έργου, ο Γιεσένιν, καταλαβαίνοντας την ανικανότητα να αμυνθεί που ήταν μέσα του, έτεινε προς το θάνατο. Σε ένα από τα τελευταία του τραγούδια αποχαιρετάει τα λουλούδια:

Λοιπόν αγαπημένα μου, λοιπόν,
Σας είδα, είδα τη γης,
Το πένθιμο σας ρίγος θα κρατήσω
Σαν χάδι νέο, πρωτινό.

Μόνο τώρα, ύστερα από τις 27 Δεκέμβρη, όλοι εμείς, εκείνοι που τον γνώρισαν λίγο και εκείνοι που δεν τον γνώριζαν, μπορούμε να καταλάβουμε ολικά την εσωτερική ειλικρίνεια της ποίησης του, που σχεδόν κάθε στίχος της ήταν γραμμένος με το αίμα μιας πληγωμένης φλέβας. Η πικρά μας είναι γι’ αυτό τόσο πιο στυφή. Χωρίς νάβγει από την εσωτερική του περιοχή, ο Γιεσένιν έβρισκε, στο προαίσθημα του κοντινού του τέλους, μια μελαγχολική και συγκινητική παρηγοριά:

Στη σιγαλιά καθώς θ’ ακούει ένα τραγούδι,
Η αγαπημένη μου με άλλον τώρα λατρευτό,
Θα με θυμάται ίσως
Σαν λούλουδο μοναδικό.

Μέσα στη συνείδηση μας μια σκέψη γλυκαίνει το σουβλερόν ολόφρεσκο πόνο: αυτός ο μεγάλος, αυτός ο ατόφιος ποιητής καθρέφτισε με τον τρόπο του την εποχή του και την πλούτισε με τα τραγούδια του, λαλώντας με καινούργιο τρόπο την αγάπη, το γαλανό ουρανό και το μοναδικό λουλούδι – τον εαυτό του.

Σ’ αυτό το θύμισμα στον ποιητή ας μην υπάρξει τίποτα που να μας καταθλίψει ΄η να μας κάνει να χάσουμε το θάρρος μας. Το ελατήριο της εποχής μας είναι πολύ πιο δυνατό από το ελατήριο του καθενός μας. Το σπείρωμα της ιστορίας θα ξετυλιχτεί ως την άκρη. Ας μην αντιταχτούμε σ’ αυτό, ας το βοηθήσουμε με τις συνειδητές προσπάθειες της σκέψης και της θέλησης. Ας προετοιμάσουμε το μέλλον. Ας κατακτήσουμε, για τον καθένα και για την καθεμία, το δικαίωμα στο ψωμί και το δικαίωμα στο τραγούδι.

Ο ποιητής πέθανε, ζήτω η ποίηση! Ανυπεράσπιστο ένα παιδί των ανθρώπων κύλησε στην άβυσσο! Όμως, ζήτω η δημιουργική ζωή που, ως την τελευταία του στιγμή, ο Σεργκέι Γιεσένιν την τύλιξε με τα πολύτιμα νήματα της ποίησης του!


(Πράβντα, 19 Γενάρη 1926)